Οι πρόωροι θάνατοι λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εξακολουθούν να μειώνονται στην ΕΕ, αλλά απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για την επίτευξη ενός περιβάλλοντος απαλλαγμένου από τοξικές ουσίες

Ο ΕΟΠ δημοσίευσε την εκτενή αξιολόγησή του με τίτλο ‘Air quality in Europe 2022’ (Η ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη 2022) στην οποία παρουσιάζεται η κατάσταση της ποιότητας του αέρα στην Ευρώπη, αξιολογούνται οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία και τα οικοσυστήματα, και προσδιορίζονται οι πηγές εκπομπών στην ατμόσφαιρα.

Σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΟΠ, η ατμοσφαιρική ρύπανση συνεχίζει να ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία στην Ευρώπη, προκαλώντας χρόνιες ασθένειες και πρόωρους θανάτους. Το 2020 το 96% του αστικού πληθυσμού της ΕΕ εκτέθηκε σε συγκεντρώσεις λεπτών αιωρούμενων σωματιδίων (ΑΣ_2,5) υψηλότερες από το επίπεδο των 5 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο (µg/m³) αέρα που ορίζεται από τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ. Η ατμοσφαιρική ρύπανση βλάπτει επίσης την βιοποικιλότητα και ζημιώνει τις γεωργικές καλλιέργειες και τα δάση, προκαλώντας σημαντικές οικονομικές ζημίες.

Τουλάχιστον 238.000 πρόωροι θάνατοι από λεπτά σωματίδια στην ΕΕ

Η κακή ποιότητα του αέρα, ιδίως στις αστικές περιοχές, εξακολουθεί να επηρεάζει την υγεία των πολιτών της Ένωσης. Σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις του ΕΟΠ, το 2020 τουλάχιστον 238.000 άνθρωποι πέθαναν πρόωρα στην ΕΕ λόγω έκθεσης σε ρύπανση από ΑΣ_2,5 άνω του επιπέδου των 5 µg/m³ των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ. Η ρύπανση από διοξείδιο του αζώτου οδήγησε σε 49.000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ και η έκθεση σε όζον σε 24.000.

Πέραν των πρόωρων θανάτων, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί προβλήματα υγείας και αυξάνει σημαντικά το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης. Για παράδειγμα, το 2019 η έκθεση σε ΑΣ_2,5 οδήγησε σε 175.702 έτη ζωής με αναπηρία (YLD) λόγω χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας σε 30 ευρωπαϊκές χώρες.

Σημείωση: Όπως και κατά τα προηγούμενα έτη, οι επιπτώσεις των διάφορων ατμοσφαιρικών ρύπων στην υγεία δεν θα πρέπει να αθροίζονται, ώστε να αποφεύγεται η διπλή μέτρηση λόγω επικαλύψεων στα δεδομένα. Αυτό ισχύει τόσο για τη θνησιμότητα όσο και για τη νόσηση.

Από το 2005 έως το 2020, ο αριθμός των πρόωρων θανάτων από έκθεση σε ΑΣ_2,5 στην ΕΕ σημείωσε πτώση κατά 45%. Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, η ΕΕ αναμένεται να επιτύχει τον στόχο του σχεδίου δράσης για μηδενική ρύπανση για μείωση κατά 55% των πρόωρων θανάτων έως το 2030.

Εντούτοις, θα απαιτηθούν περαιτέρω προσπάθειες για την επίτευξη του οράματος μηδενικής ρύπανσης για το 2050 σχετικά με τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε επίπεδα που δεν θεωρούνται πλέον επιβλαβή για την υγεία.

Απώλεια βιοποικιλότητας, ζημία στα δάση και τις καλλιέργειες

Η ατμοσφαιρική ρύπανση βλάπτει επίσης τα χερσαία και τα υδάτινα οικοσυστήματα. Το 2020 παρατηρήθηκαν ζημιογόνα επίπεδα εναπόθεσης αζώτου στο 75% της συνολικής έκτασης των οικοσυστημάτων της ΕΕ. Αυτό αντιπροσωπεύει μείωση κατά 12% από το 2005, ενώ ο στόχος του σχεδίου για μηδενική ρύπανση της ΕΕ είναι η μείωση της τάξης του 25% έως το 2030.

Σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΟΠ, το 59% των δασικών περιοχών και το 6% των γεωργικών εκτάσεων της Ευρώπης εκτέθηκαν σε ζημιογόνα επίπεδα τροποσφαιρικού όζοντος το 2020. Οι οικονομικές ζημίες λόγω των επιπτώσεων του τροποσφαιρικού όζοντος στις καλλιέργειες σίτου το 2019 ανήλθαν συνολικά σε περίπου 1,4 δισ. ευρώ σε 35 ευρωπαϊκές χώρες, με τις μεγαλύτερες ζημίες να σημειώνονται στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Πολωνία και την Τουρκία.

Πάνω από το ήμισυ των εκπομπών λεπτών σωματιδίων από την κατανάλωση ενέργειας σε κτίρια

Από την ανάλυση του ΕΟΠ προκύπτει ότι η κύρια πηγή ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια στην Ευρώπη είναι η κατανάλωση καυσίμων στον τομέα της κατοικίας, στον εμπορικό και τον θεσμικό τομέα. Οι εκπομπές αυτές συνδέονται κυρίως με την καύση στερεών καυσίμων για τη θέρμανση κτιρίων. Το 2020 οι τομείς αυτοί ευθύνονταν για το 44% των εκπομπών ΑΣ₁₀ και το 58% των εκπομπών ΑΣ_2,5. Άλλες σημαντικές πηγές αυτών των ρύπων αποτελούν οι τομείς της βιομηχανίας, των οδικών μεταφορών και της γεωργίας.

Η γεωργία ευθυνόταν επίσης και για τη συντριπτική πλειοψηφία (94%) των εκπομπών αμμωνίας καθώς και για περισσότερο από τις μισές (56%) εκπομπές μεθανίου. Όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου, οι κύριες πηγές ήταν οι οδικές μεταφορές (37%), η γεωργία (19%) και η βιομηχανία (15%).

Συνολικά, οι εκπομπές όλων των βασικών ατμοσφαιρικών ρύπων στην ΕΕ συνέχισαν να μειώνονται το 2020. Σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΟΠ, η τάση αυτή συνεχίζεται από το 2005 παρά τη σημαντική αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) της ΕΕ κατά την ίδια περίοδο.

Ιστορικό της πολιτικής

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και στην καλύτερη ευθυγράμμιση των προτύπων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα με τις επικαιροποιημένες κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα. Το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση της ΕΕ θέτει για το 2050 ένα όραμα μείωσης της ρύπανσης του αέρα, των υδάτων και του εδάφους σε επίπεδα που δεν θεωρούνται πλέον επιβλαβή για την υγεία και τα φυσικά οικοσυστήματα.

Τον Οκτώβριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την αναθεώρηση της Οδηγίας για την ποιότητα του αέρα του περιβάλλοντος, η οποία προβλέπει αυστηρότερα όρια για τη ρύπανση, ενίσχυση του δικαιώματος σε καθαρό αέρα – συμπεριλαμβανομένων πιθανών διατάξεων για τη διεκδίκηση από τους πολίτες αποζημίωσης για βλάβες στην υγεία λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης – ενίσχυση των κανόνων για την παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα, και καλύτερη ενημέρωση του κοινού.

Σημείωση προς τους συντάκτες

Ο ΕΟΠ εκτιμά το ποσοστό θνησιμότητας λόγω έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση από το 2014. Έως το 2021, ο ΕΟΠ βασιζόταν στις συστάσεις της έκθεσης του ΠΟΥ του 2013 για την τεκμηρίωση των κινδύνων για την υγεία από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Στη φετινή αξιολόγηση, ο ΕΟΠ για πρώτη φορά εφαρμόζει τις νέες συστάσεις για τις επιπτώσεις στην υγεία οι οποίες ορίζονται στις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα του 2021.

Λόγω της αλλαγής στη μεθοδολογία, ο εκτιμώμενος αριθμός των θανάτων είναι χαμηλότερος από ό,τι στο παρελθόν και ο ΕΟΠ επικαιροποίησε τις προηγούμενες εκτιμήσεις του προκειμένου να παρακολουθεί με συνέπεια την πρόοδο και τη σχετική πορεία προς την επίτευξη των στόχων του σχεδίου δράσης για μηδενική ρύπανση.

Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων των πρόωρων θανάτων, ενδέχεται να προκύψουν ήδη σε χαμηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Ο ΕΟΠ προέβη στην εκτίμηση αυτών των σημαντικά σοβαρότερων επιπτώσεων στην υγεία σε μία ειδική «ανάλυση ευαισθησίας», η οποία συνοψίζεται στην ενημέρωση για τις επιπτώσεις στην υγεία.