Liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza nadal spada w UE, należy dołożyć starań na rzecz środowiska wolnego od toksyn

EEA opublikowała pełną ocenę „Jakość powietrza w Europie w 2022 r.”, w której przedstawiono stan jakości powietrza w Europie, oceniono wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i ekosystemy oraz zidentyfikowano źródła emisji do powietrza.

Jak wynika z analizy EEA, zanieczyszczenie powietrza nadal stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia w Europie, powodując przewlekłe choroby i przedwczesne zgony. W 2020 r., 96% ludności miejskiej w Unii Europejskiej (UE) było narażone na stężenie drobnego pyłu zawieszonego (PM_2,5) powyżej zalecanego przez WHO poziomu 5 mikrogramów na metr sześcienny (µg/m³) powietrza. Zanieczyszczenie powietrza szkodzi również różnorodności biologicznej oraz niszczy uprawy rolne i lasy, powodując poważne straty gospodarcze.

Co najmniej 238 000 przedwczesnych zgonów spowodowanych drobnymi cząsteczkami w UE

Zła jakość powietrza, zwłaszcza na obszarach miejskich, nadal negatywnie wpływa na zdrowie obywateli Europy. Według najnowszych szacunków EEA w 2020 r. co najmniej 238 000 osób zmarło przedwcześnie w UE z powodu narażenia na działanie pyłu PM_2,5 powyżej zalecanego przez WHO poziomu 5 µg/m³. Zanieczyszczenie dwutlenkiem azotu doprowadziło do 49 000, a ozonem do 24 000 przedwczesnych zgonów w Unii Europejskiej.

Obok przedwczesnych zgonów zanieczyszczenie powietrza powoduje zły stan zdrowia i generuje znaczne koszty dla sektora opieki zdrowotnej. Na przykład w 2019 r. narażenie na pył PM_2,5 doprowadziło do 175 702 lat życia z niepełnosprawnością (YLD) z powodu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w 30 krajach europejskich.

Uwaga: Podobnie jak w poprzednich latach, nie należy sumować wpływu różnych zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, aby uniknąć podwójnego liczenia ze względu na przypadki nakładania się danych. Dotyczy to zarówno zgonów, jak i zachorowań.

Od 2005 do 2020 r. liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na działanie pyłów PM_2,5 spadła w UE o 45%. Jeśli ta tendencja się utrzyma, oczekuje się, że UE zrealizuje cel zmniejszenia liczby przedwczesnych zgonów o 55% do 2030 r. ujęty w planie zerowego zanieczyszczenia.

Niemniej jednak konieczne będzie podejmowanie dalszych wysiłków, aby zrealizować wizję zredukowania zanieczyszczeń do zera do 2050 r., polegającą na zmniejszeniu zanieczyszczenia powietrza do stężeń, które nie są już uznawane za szkodliwe dla zdrowia.

Utrata różnorodności biologicznej, szkody w lasach i uprawach

Zanieczyszczenie powietrza szkodzi również ekosystemom lądowym i wodnym. W 2020 r. szkodliwe poziomy depozycji azotu zaobserwowano na obszarach stanowiących 75% całkowitej powierzchni ekosystemu Unii. Stanowi to spadek o 12% od 2005 r., natomiast celem UE w ramach planu zredukowania zanieczyszczeń do zera jest osiągnięcie spadku o 25% do 2030 r.

Według analizy EEA w 2020 r. w Europie na szkodliwe stężenie ozonu przypowierzchniowego narażonych było 59% obszarów zalesionych i 6% gruntów rolnych. Straty gospodarcze spowodowane wpływem ozonu przypowierzchniowego na plony pszenicy wyniosły w 2019 r. łącznie około 1,4 mld euro w 35 krajach europejskich, przy czym największe straty zaobserwowano we Francji, Niemczech, Polsce i Turcji.

Ponad połowa emisji drobnego pyłu pochodzi z wykorzystania energii w budynkach

Jak wynika z analizy EEA, głównym źródłem zanieczyszczenia pyłami w Europie jest spalanie paliw w sektorze mieszkaniowym, handlowym i instytucjonalnym. Emisje te związane są głównie ze spalaniem paliw stałych do ogrzewania budynków. W 2020 r. sektor odpowiadał za 44% emisji PM₁₀ oraz 58% emisji PM_2,5. Inne istotne źródła tych zanieczyszczeń to przemysł, transport drogowy i rolnictwo.

Rolnictwo było również odpowiedzialne za zdecydowaną większość (94%) emisji amoniaku i ponad połowę (56%) emisji metanu. W przypadku tlenków azotu głównymi źródłami były: transport drogowy (37%), rolnictwo (19%) i przemysł (15%).

Ogólnie rzecz biorąc, w 2020 r. emisje wszystkich kluczowych zanieczyszczeń powietrza w Unii nadal spadały. Jak można wywnioskować z analizy EEA, tendencja ta utrzymuje się od 2005 r. pomimo znacznego wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w UE w tym samym okresie.

Kontekst polityczny

Europejski Zielony Ład ma na celu poprawę jakości powietrza i ściślejsze dostosowanie unijnych norm jakości powietrza do zaktualizowanych wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza. W unijnym planie zredukowania zanieczyszczeń do zera określono wizję na rok 2050, zgodnie z którą zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby ma zostać zredukowane do poziomu, który nie będzie już uznawany za szkodliwy dla zdrowia ludzkiego i naturalnych ekosystemów.

W październiku 2022 r. Komisja Europejska zaproponowała zmianę dyrektywy w sprawie jakości powietrza, która obejmuje bardziej rygorystyczne progi dla zanieczyszczeń, wzmocnione prawo do czystego powietrza – w tym potencjalne przepisy umożliwiające obywatelom ubieganie się o odszkodowanie za szkody na zdrowiu spowodowane zanieczyszczeniem powietrza – a także zaostrzone zasady monitorowania jakości powietrza oraz lepsze informowanie społeczeństwa.

Uwaga dla redaktorów

EEA szacuje umieralność z powodu narażenia na zanieczyszczenie powietrza od 2014 r. Do 2021 roku EEA stosowała zalecenia raportu WHO z 2013 r. w zakresie dowodów na zagrożenia dla zdrowia w wyniku zanieczyszczenia powietrza. W tegorocznej ocenie EEA po raz pierwszy stosuje nowe zalecenia dotyczące wpływu na zdrowie określone w wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza z 2021 r.

Ze względu na zmianę metodologii, szacowana liczba zgonów jest niższa niż poprzednio, a EEA zaktualizowała swoje wcześniejsze szacunki, aby konsekwentnie monitorować postępy w realizacji celów planu zredukowania zanieczyszczeń do zera.

Niektóre badania wskazują, że skutki dla zdrowia, w tym przedwczesne zgony, mogą wystąpić już przy niskich poziomach zanieczyszczenia powietrza. EEA oszacowała to znacznie większe oddziaływanie na zdrowie za pomocą specjalnej „analizy wrażliwości", podsumowanej w sprawozdaniu na temat skutków zdrowotnych.