AB'de hava kirliliğine bağlı erken ölümler azalmaya devam ediyor, toksik maddelerden arındırılmış bir çevre için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekiyor

AÇA, Avrupa'daki hava kalitesinin durumunu ortaya koyan, hava kirliliğinin sağlık ve ekosistemler üzerindeki etkilerini değerlendiren ve havaya salınan emisyon kaynaklarını belirleyen ‘Avrupa'da Hava Kalitesi 2022’ değerlendirmesinin tam sürümünü yayınladı.

AÇA'nın analizine göre, hava kirliliği Avrupa'da sağlık için önemli riskler oluşturmaya devam etmekte, kronik hastalıklara ve erken ölümlere neden olmaktadır. 2020 yılında, AB'de kentsel nüfusunun %96'sı, DSÖ'nün gösterge seviyesi olan metreküp hava başına 5 mikrogramın (µg/m³) üzerinde ince partikül madde (PM_2.5) konsantrasyonlarına maruz kalmıştır. Hava kirliliği ayrıca biyoçeşitliliğe zarar vermekte, tarımsal ürünlere ve ormanlara zarar vererek büyük ekonomik kayıplara neden olmaktadır.

AB'de ince partiküller nedeniyle en az 238.000 erken ölüm

Özellikle kentsel alanlardaki kötü hava kalitesi, Avrupa vatandaşlarının sağlığını etkilemeye devam ediyor. AÇA'nın son tahminlerine göre, 2020 yılında AB'de en az 238.000 kişi, DSÖ gösterge seviyesi olan 5 µg/m³'ün üzerinde PM_2.5 kirliliğine maruz kaldığı için erken yaşta ölmüştür. Azot dioksit kirliliği AB'de 49.000, ozona maruz kalma ise 24.000 erken ölüme yol açmıştır.

Hava kirliliği, erken ölümlerin yanı sıra hastalıklara da yol açmakta ve sağlık sektörüne önemli maliyetler getirmektedir. Örneğin, 2019 yılında PM_2.5'e maruz kalma, 30 Avrupa ülkesinde kronik obstrüktif akciğer hastalığı nedeniyle 175.702 yıl engelli yaşam süresine (YLDs) yol açmıştır.

Not: Önceki yıllarda olduğu gibi, verilerdeki bazı çakışmalar nedeniyle çifte sayımdan kaçınmak için farklı hava kirleticilerinin sağlık etkileri birbirine eklenmemelidir. Bu durum hem ölüm hem de hastalık verileri açısından geçerlidir.

2005'ten 2020'ye kadar PM_2.5'e maruz kalma sonucu erken ölümlerin sayısı AB'de %45 oranında azalmıştır. Bu eğilim devam ederse, AB'nin sıfır kirlilik eylem planı kapsamında belirlenmiş olan 2030 yılına kadar erken ölümlerde %55'lik bir azalma  hedefine ulaşması beklenmektedir.

Bununla birlikte, hava kirliliğinin artık sağlığa zararlı olarak kabul edilmeyen seviyelere düşürülmesini öngören 2050 sıfır kirlilik vizyonuna ulaşmak için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekecektir.

Biyoçeşitlilik kaybı, ormanların ve ekinlerin zarar görmesi

Hava kirliliği kara ve su ekosistemlerine de zarar vermektedir. 2020 yılında, toplam AB ekosistem alanının %75'inde zarar verici düzeyde azot birikimi görülmüştür. Bu oran, 2005 yılından bu yana %12'lik bir azalma anlamına gelirken, AB sıfır kirlilik eylem planında 2030 yılına kadar %25'lik bir azalmaya ulaşılması hedeflenmektedir.

AÇA'nın analizine göre, 2020 yılında Avrupa'da ormanlık alanların %59'u ve tarım arazilerinin %6'sı zarar verici düzeylerde yer seviyesindeki ozona maruz kalacaktır. Yer seviyesindeki ozonun buğday verimi üzerindeki etkilerinden kaynaklanan ekonomik kayıplar, 2019 yılında 35 Avrupa ülkesinde yaklaşık 1,4 milyar Euro'ya ulaşırken, en büyük kayıplar Fransa, Almanya, Polonya ve Türkiye'de görülmüştür.

İnce partikül emisyonlarının yarısından fazlası binalarda enerji kullanımından kaynaklanmaktadır

AÇA'nın analizine göre, Avrupa'daki partikül madde kirliliğinin ana kaynağı, konutlardaki, ticari ve kurumsal sektördeki yakıt yanmasıdır. Bu emisyonlar temel olarak binaların ısıtılması için katı yakıtların yakılmasıyla bağlantılıdır. Sektör, 2020 yılında PM₁₀ emisyonlarının %44'ünden ve PM_2.5 emisyonlarının %58'inden sorumlu olmuştur. Bu kirleticilerin diğer önemli kaynakları arasında sanayi, karayolu taşımacılığı ve tarımsal faaliyetler yer almaktadır.

Tarımsal faaliyetler aynı zamanda azot emisyonlarının büyük çoğunluğundan (%94) ve metan emisyonlarının yarısından fazlasından (%56) sorumludur. Azot oksitler bakımından ana kaynaklar, karayolu taşımacılığı (%37), tarımsal faaliyetler (%19) ve sanayidir (%15).

Genel olarak, AB'de tüm önemli hava kirleticilerinden kaynaklı emisyonlar 2020'de azalmaya devam etmiştir. AÇA'nın analizine göre bu eğilim, aynı dönemde AB gayri safi yurt içi hasılasında (GSYH) kaydedilen önemli artışa rağmen 2005 yılından bu yana devam etmektedir.

Politikanın arka planı

Avrupa Yeşil Mutabakatı, hava kalitesini iyileştirmeyi ve AB hava kalitesi standartlarını güncellenmiş WHO hava kalitesi kılavuzlarıyla daha yakından uyumlu hale getirmeyi amaçlamaktadır. AB sıfır kirlilik eylem planı, 2050 yılı için hava, su ve toprak kirliliğini artık sağlığa ve doğal ekosistemlere zararlı kabul edilmeyecek seviyelere indirmeyi hedefleyen bir vizyon ortaya koymaktadır.

Ekim 2022'de Avrupa Komisyonu Ortam Hava Kalitesi Direktifi'nin, kirlilik için daha yüksek eşik değerleri, vatandaşların hava kirliliği dolayısıyla sağlık alanında uğradıkları zararlar için tazminat talep etmelerine yönelik potansiyel hükümler de dahil olmak üzere temiz hava hakkının geliştirilmesi, hava kalitesinin izlenmesi için güçlendirilmiş kurallar ve kamuoyunun daha iyi şekilde bilgilendirmesini içerecek şekilde revize edilmesini teklif etti.

Editörlere Not

AÇA, 2014 yılından bu yana hava kirliliğine maruz kalmaya bağlı ölüm oranlarına ilişkin tahminler hazırlamaktadır. AÇA, 2021 yılına kadar hava kirliliğinin sağlık risklerine ilişkin kanıtlar için DSÖ'nün 2013 raporundaki tavsiyeleri kullanmıştır. AÇA, bu yılki değerlendirmesinde, 2021 DSÖ hava kalitesi kılavuzlarındabelirtilen sağlık etkilerine yönelik yeni tavsiyeleri ilk kez uygulamaktadır.

Metodolojideki değişiklik nedeniyle, tahmini ölüm sayısı öncekinden daha düşüktür ve AÇA, sıfır kirlilik eylem planı hedefleri doğrultusunda kaydedilen ilerlemeyi ve göreceli değişimi sürekli olarak izlemek için önceki tahminlerini güncellemiştir.

Bazı çalışmalar, erken ölümler de dahil olmak üzere sağlık etkilerinin düşük hava kirliliği seviyelerinde dahi ortaya çıkabileceğini göstermektedir. AÇA, sağlık etkileri brifinginde özetlenen özel bir 'duyarlılık analizinde' bu önemli ölçüde yüksek sağlık etkilerine dair tahminlerde bulunmuştur.