Κύριο άρθρο - Από τον φιλόδοξο στόχο πολιτικής στη δράση για το περιβάλλον και το κλίμα στην Ευρώπη

Πολλές μελέτες, συμπεριλαμβανομένων των πενταετών εκθέσεών μας για την κατάσταση και τις προοπτικές του περιβάλλοντος της Ευρώπης (SOER), καταδεικνύουν την κλίμακα και την έκταση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε. Η πρόσφατα δημοσιευθείσα ευρωπαϊκή αξιολόγηση των κλιματικών κινδύνων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πολλοί κλιματικοί κίνδυνοι έχουν ήδη φτάσει σε κρίσιμα επίπεδα και θα μπορούσαν να αποβούν καταστροφικοί αν δεν ληφθεί άμεση και αποφασιστική δράση. Η έκθεση διαπιστώνει ότι η Ευρώπη δεν είναι προετοιμασμένη για αυτούς τους αυξανόμενους κινδύνους.

Για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της κλιματικής αλλαγής, οι Ευρωπαίοι, τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, έχουν θέσει φιλόδοξους στόχους πολιτικής, έχουν θεσπίσει νόμους και έχουν υλοποιήσει πολυάριθμες πρωτοβουλίες. Τα προγράμματα δράσης για το περιβάλλον αποτέλεσαν έναν από τους πυλώνες αυτών των προσπαθειών.

Το τρέχον 8ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον (ΠΔΠ) της ΕΕ τέθηκε σε ισχύ τον Μάιο του 2022. Το πρόγραμμα αυτό θα κατευθύνει τις περιβαλλοντικές πολιτικές έως το 2030 και θα συμβάλει στην υλοποίηση του μακροπρόθεσμου οράματος της Ευρώπης για ευημερία στην Ευρώπη με σεβασμό των «ορίων του πλανήτη μας» έως το 2050. Το ΕΟΠ έχει ως αποστολή να αξιολογεί ετησίως την πρόοδο που έχει σημειωθεί προς την επίτευξη των στόχων προτεραιότητας του 8ου ΠΔΠ. 

Η πρώτη από τις εκθέσεις παρακολούθησης δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2023. Η έκθεση προβαίνει σε απολογισμό της προόδου προς την επίτευξη των βασικών περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της Ευρώπης, με βάση τους 28 δείκτες και στόχους παρακολούθησης που περιγράφονται στην ανακοίνωση για το πλαίσιο παρακολούθησης του 8^ου ΠΔΠ.

Η αξιολόγησή μας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ΕΕ κινδυνεύει να μην επιτύχει τους περισσότερους από τους στόχους έως το 2030. Η μείωση των περιβαλλοντικών και κλιματικών πιέσεων που σχετίζονται με την παραγωγή και την κατανάλωση  εκτιμάται ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Αυτός ο στόχος προτεραιότητας περιλαμβάνει τους στόχους για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την αύξηση του ποσοστού κυκλικής χρήσης υλικών καθώς και της έκτασης που καλλιεργείται με βιολογική γεωργία. Όλοι αυτοί οι στόχοι φαίνεται πολύ απίθανο να επιτευχθούν μέχρι το 2030.

Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ είναι πολύ πιθανό να επιτύχει διάφορους άλλους στόχους. Για παράδειγμα, η πράσινη οικονομία θα συνεχίσει να αυξάνεται. Ομοίως, οι πρόωροι θάνατοι που οφείλονται στην έκθεση σε ρύπανση από λεπτά αιωρούμενα σωματίδια θα μειωθούν σύμφωνα με τον στόχο του σχεδίου δράσης για μηδενική ρύπανση.

Συνολικά, στην έκθεση επισημαίνεται ότι η επίτευξη πολλών από τους στόχους παρακολούθησης του 8ου ΠΔΠ απαιτεί ταχύτερους ρυθμούς προόδου από την πρόοδο που επιτύχαμε την τελευταία δεκαετία.

Δράση, καθυστερημένη δράση ή παθητική στάση

Κάθε μέρα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ή της περιβαλλοντικής ρύπανσης βρίσκονται στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων: χιονοδρομικές πίστες χωρίς χιόνι, ρύποι στο νερό, ατμοσφαιρική ρύπανση, ξηρασία, πλημμύρες... Η υγεία και τα μέσα βιοπορισμού των ανθρώπων απειλούνται. Γνωρίζουμε ότι πρέπει να δράσουμε. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι όσο περισσότερο περιμένουμε ή όσο πιο αργά ενεργούμε, τόσο μεγαλύτερα θα γίνονται τα προβλήματα. Η ανθεκτικότητα και η ικανότητα της κοινωνίας μας, της οικονομίας και του περιβάλλοντός μας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων θα μειωθούν.

Ταυτόχρονα, έχουμε διαπιστώσει ότι η αλλαγή δεν είναι εύκολη. Η επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης, καθαρής, θετικής για τη φύση και κυκλικής οικονομίας απαιτεί χρόνο, επενδύσεις και δέσμευση. Η αλλαγή επιβάλλει δύσκολες επιλογές. Και πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι κάθε επιλογή είναι πιθανό να επηρεάσει ορισμένες ομάδες περισσότερο από άλλες. 

Αυτό θα συμβεί επίσης αν επιλέξουμε να μην δράσουμε ή αν δράσουμε πολύ αργά. Ορισμένοι από εμάς θα επηρεαστούν περισσότερο από άλλους. Αυτές οι ανισότητες αναφέρονται σε πολλές από τις εκθέσεις μας, και επισημαίνονται οι επιπτώσεις στην υγεία και το κλίμα που επηρεάζουν περισσότερο συγκεκριμένες ομάδες ή περιοχές. Φυσικά, άλλες περιοχές του κόσμου επλήγησαν τις περισσότερες φορές περισσότερο από ό,τι η Ευρώπη. Μια πρόσφατη ενημέρωση του ΕΟΠ σχετικά με τις δίκαιες μεταβάσεις τονίζει ότι οι πολιτικές που αποσκοπούν στη στροφή της Ευρώπης προς μια πιο πράσινη, κλιματικά ουδέτερη, κυκλική οικονομία, θα πρέπει να βασίζονται στις έννοιες της δικαιοσύνης και της ισότητας για να επιτύχουν.

Άμεση, αποφασιστική και δίκαιη δράση

Νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την ενδιάμεση επανεξέταση του 8ου ΠΔΠ, υπογραμμίζοντας την εκτενή νομοθεσία που έχει ήδη θεσπιστεί για την επίτευξη των στόχων και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που εντοπίστηκαν στην έκθεση παρακολούθησής μας. Η εφαρμογή, η χρηματοδότηση και η δίκαιη μετάβαση συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των βασικών παραγόντων που επισημαίνονται στην επανεξέταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αντιμέτωποι με τις αυξανόμενες προκλήσεις, πρέπει να δράσουμε επειγόντως, αποφασιστικά και δίκαια. Κατ’ αρχάς, η πλήρης εφαρμογή των υφιστάμενων πολιτικών και της νομοθεσίας για το περιβάλλον και το κλίμα, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης των απαιτήσεών τους σε άλλες πολιτικές, θα βοηθήσει σημαντικά την ΕΕ να σημειώσει περαιτέρω πρόοδο προς την επίτευξη των στόχων της. Ενδέχεται επίσης να χρειαστούν πρόσθετα μέτρα. Η διασφάλιση της διαθεσιμότητας επαρκών πόρων καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της μετάβασης αποτελεί άλλη μια ζωτικής σημασίας συνιστώσα. Το σημαντικότερο είναι ότι όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δύσκολες επιλογές, πρέπει να στηρίζουμε αυτούς που πλήττονται περισσότερο.

Στον ΕΟΠ, δεσμευόμαστε να στηρίξουμε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της Ευρώπης και το κοινό παρέχοντας τις γνώσεις και τα δεδομένα που απαιτούνται για την επίτευξη του μακροπρόθεσμου οράματος της Ευρώπης για ευημερία, με σεβασμό στα «όρια του πλανήτη», έως το 2050.