Redactioneel commentaar – Van beleidsambitie naar milieu- en klimaatactie in Europa

In veel studies, waaronder onze vijfjaarlijkse rapporten over de stand van zaken en vooruitzichten van het milieu in Europa (State and Outlook of The European environment reports, SOER), komt de omvang naar voren van de uitdagingen waar we mee geconfronteerd worden. Uit onze onlangs gepubliceerde Europese klimaatrisicobeoordeling valt te concluderen dat veel klimaatrisico’s al kritieke niveaus hebben bereikt en een rampzalig peil kunnen bereiken zonder urgente en doortastende maatregelen, en dat Europa niet is voorbereid op deze toenemende risico’s.

Om de aantasting van het milieu en de klimaatverandering aan te pakken, hebben de Europeanen de afgelopen vier decennia ambitieuze beleidsdoelstellingen vastgesteld, wetgeving aangenomen en tal van initiatieven ontplooid. Milieuactieprogramma’s zijn een centraal onderdeel van deze inspanningen geweest.

Het huidige achtste milieuactieprogramma (MAP) van de EU is in mei 2022 in werking getreden. Het zal richting geven aan het milieubeleid tot 2030 en bijdragen aan de verwezenlijking van de langetermijnvisie van Europa om tegen 2050 goed te leven binnen de grenzen van de planeet. Het EEA kreeg de taak om jaarlijks de vooruitgang bij de verwezenlijking van de prioritaire doelstellingen van het achtste MAP te beoordelen. 

Het eerste van deze monitoringverslagen werd gepubliceerd in december 2023. In het verslag wordt de balans opgemaakt van de vooruitgang bij de verwezenlijking van de belangrijkste milieu- en klimaatdoelstellingen van Europa op basis van de 28 indicatoren en monitoringdoelstellingen die zijn uiteengezet in de mededeling betreffende het monitoringkader van het achtste MAP.

In onze beoordeling concluderen we dat de EU de meeste streefdoelen voor 2030 niet dreigt te halen. Het terugdringen van de druk op het milieu en het klimaat in verband met productie en consumptie wordt als een grote uitdaging beschouwd. Deze prioritaire doelstelling omvat streefcijfers voor de vermindering van het energieverbruik en het verhogen van het percentage circulair materiaalgebruik en het aandeel grond waarop biologisch wordt geteeld. Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat al deze doelstellingen voor 2030 zullen worden gehaald.

Anderzijds gaat de EU verschillende andere doelstellingen hoogstwaarschijnlijk wel halen. Het aandeel van de groene economie zal bijvoorbeeld blijven toenemen. Evenzo zullen vroegtijdige sterfgevallen als gevolg van blootstelling aan fijnstof afnemen in overeenstemming met de doelstelling van het actieplan om de verontreiniging tot nul terug te dringen.

In het algemeen wordt in het rapport benadrukt dat voor de verwezenlijking van een aantal van de monitoringdoelstellingen van het achtste MAP flink sneller vooruitgang moet worden geboekt dan wat we de afgelopen tien jaar hebben bereikt.

Actie, vertraagde actie of geen actie

Elke dag halen de gevolgen van klimaatverandering of milieuvervuiling de krantenkoppen: sneeuwloze skipisten, verontreinigende stoffen in het water, luchtvervuiling, droogte, overstromingen … De gezondheid van mensen en hun bestaansmiddelen worden bedreigd. We weten dat we actie moeten ondernemen. We weten ook dat hoe langer we wachten of hoe trager we handelen, des te groter de problemen zullen worden. En de veerkracht en het vermogen van onze samenleving, economie en milieu om de problemen het hoofd te bieden, zullen afnemen.

Tegelijkertijd zien we ook dat verandering niet gemakkelijk is. Het bereiken van een klimaatneutrale, schone, natuurvriendelijke en circulaire economie vergt tijd, investeringen en inzet. Verandering brengt ook moeilijke keuzen met zich mee. En we moeten beseffen dat elke keuze waarschijnlijk voor sommige groepen meer gevolgen zal hebben dan voor andere. 

Dat is ook het geval als we ervoor kiezen om niets te doen of als we te traag handelen. Sommigen van ons zullen meer gevolgen ondervinden dan anderen. Deze ongelijkheden komen in veel van onze rapporten naar voren, waarin we wijzen op gezondheids- en klimaateffecten die specifieke groepen of regio’s ernstiger treffen. En natuurlijk worden andere regio’s in de wereld in de meeste gevallen veel harder getroffen dan Europa. In een recente briefing van het EEA over rechtvaardige transities wordt benadrukt dat beleidsmaatregelen die erop gericht zijn in Europa een verschuiving naar een groenere, klimaatneutrale en circulaire economie teweeg te brengen, moeten worden gebaseerd op concepten van rechtvaardigheid en billijkheid willen zij succesvol zijn.

Urgente, doortastende en eerlijke actie

Eerder deze week publiceerde de Europese Commissie haar tussentijdse evaluatie van het achtste MAP. Daarbij werd de nadruk gelegd op de uitgebreide wetgeving die al is ingevoerd om de doelstellingen te bereiken en op de in ons monitoringverslag vastgestelde uitdagingen. Uitvoering, financiering en een rechtvaardige transitie behoren tot de basisvoorwaarden die in de evaluatie van de Europese Commissie worden benadrukt.

De toenemende uitdagingen vereisen urgent, doortastend en rechtvaardig optreden. Om te beginnen zal de volledige tenuitvoerlegging van het bestaande milieu- en klimaatbeleid en de bestaande wetgeving, met inbegrip van de integratie van de vereisten daarvan in ander beleid, de EU aanzienlijk helpen om verder vooruitgang te boeken in de richting van haar doelstellingen. Er kunnen ook aanvullende maatregelen nodig zijn. Een ander essentieel onderdeel is ervoor te zorgen dat er gedurende deze transitie voldoende middelen beschikbaar worden gesteld. En het allerbelangrijkste: als we voor moeilijke keuzes staan, moeten we degenen die er de meeste gevolgen van ondervinden, steunen.

Bij het EEA zetten wij ons in om beleidsmakers en het publiek in Europa te ondersteunen door de kennis en gegevens te leveren die nodig zijn ter verwezenlijking van de langetermijnvisie van Europa om tegen 2050 goed te leven binnen de grenzen van de planeet.