Başyazı — Avrupa'da politika hırsından çevre ve iklim eylemine

Beş yıllık Avrupa’da Çevrenin Durumu ve Genel Görünümü raporlarımız (SOER) dâhil olmak üzere birçok çalışma, karşı karşıya olduğumuz zorlukların boyutuna ve kapsamına işaret etmektedir. Kısa bir süre önce yayınladığımız Avrupa İklim Risk Değerlendirmesi; birçok iklim riskinin hâlihazırda kritik seviyelere ulaştığı, acilen ve kararlı bir şekilde harekete geçilmezse felakete dönüşebileceği ve Avrupa’nın bu artan risklere karşı hazırlıklı olmadığı sonucuna varmaktadır.

Avrupalılar, son kırk yılda çevresel bozulmayı ve iklim değişikliğini ele almak için iddialı politika hedefleri belirlemiş, ilgili mevzuatı kabul etmiş ve çok sayıda girişim başlatmıştır. Çevre eylem programları, bu çabaların en önemli dayanaklarından biri olmuştur.

AB’nin en güncel 8. Çevresel Eylem Programı (ÇEP) Mayıs 2022’de yürürlüğe girmiştir. Bu program, 2030 yılına kadar çevre politikalarına rehberlik edecek ve Avrupa’nın 2050 yılına kadar yeryüzünün sınırları dâhilinde ve iyi koşullarda yaşamaya yönelik uzun vadeli vizyonunun gerçekleştirilmesine katkıda bulunacaktır. AÇA, 8. ÇEP’nin öncelikli hedeflerine yönelik ilerlemeyi yıllık olarak değerlendirmekle görevlendirilmiştir. 

Bu izleme raporlarından ilki Aralık 2023’te yayımlanmıştır. Rapor, 8. ÇEP izleme çerçevesine yönelik iletişimlerde belirtilen 28 göstergeye ve izleme hedefine dayalı olarak Avrupa’nın kilit çevre ve iklim hedeflerine yönelik ilerlemeyi değerlendirmektedir.

Değerlendirmemiz, AB’nin 2030 yılına kadarki hedeflerinin çoğunu yerine getirememe riskiyle karşı karşıya olduğu sonucuna varmaktadır. Özellikle üretim ve tüketim ile ilgili çevresel baskıların ve iklim baskılarının azaltılması zorlayıcı olarak değerlendirilmektedir. Bu öncelikli hedef; enerji tüketimini azaltma, döngüsel malzeme kullanım oranını ve organik tarım yapılan arazinin payını artırma hedeflerini içermektedir. Tüm bu hedeflere 2030 yılına kadar ulaşılması pek mümkün görünmemektedir.

Öte yandan, AB’nin diğer bazı hedeflere ulaşması çok muhtemeldir. Örneğin yeşil ekonominin payı artmaya devam edecektir. Benzer şekilde ince parçacıklı maddeye maruz kalmaktan kaynaklanan erken ölümler, sıfır kirlilik eylem planı hedefi doğrultusunda azalacaktır.

Rapor, genel olarak 8. ÇEP izleme hedeflerinden bazılarına ulaşmanın son on yılda elde ettiğimizden birkaç kat daha hızlı ilerleme gerektirdiğini vurgulamaktadır.

Eylem, gecikmiş eylem veya eylemsizlik

İklim değişikliğinin veya çevre kirliliğinin etkileri her gün manşetlerde yer almaktadır. Karsız kayak pistleri, suda bulunan kirleticiler, hava kirliliği, kuraklıklar, seller bunlardan bazılarıdır. İnsanların sağlığı ve geçim kaynakları tehdit altındadır. Harekete geçmemiz gerektiğini biliyoruz. Ayrıca ne kadar uzun süre beklersek ya da ne kadar yavaş hareket edersek sorunların o kadar büyük olacağını da biliyoruz. Toplumumuzun, ekonomimizin ve çevremizin dayanıklılığı ve sorunlarla başa çıkma kabiliyeti zayıflayacaktır.

Aynı zamanda değişimin kolay olmadığını da görebiliyoruz. Doğayı olumlu etkileyen net sıfır, temiz ve döngüsel bir ekonomi elde etmek zaman, yatırım ve taahhüt gerektirir. Değişim, zor seçimleri de beraberinde getirir. Her seçimin bazı grupları diğerlerinden daha fazla etkileyebileceği de kabul edilmelidir. 

Harekete geçmemeyi seçtiğimizde ya da çok yavaş hareket ettiğimizde de bu durum geçerlidir. Bazılarımız diğerlerinden daha fazla etkilenecektir. Raporlarımızın çoğunda karşımıza çıkan bu eşitsizlikler, sağlık ve iklim etkilerinin belirli grupları veya bölgeleri daha şiddetli etkilediğine işaret etmektedir. Tabii ki çoğu durumda dünyanın diğer bölgeleri Avrupa’dan çok daha fazla etkilenmektedir. Adil geçişlere ilişkin yakın tarihli bir AÇA brifingi; Avrupa’yı daha yeşil, iklime zararsız ve döngüsel bir ekonomiye doğru kaydırmayı amaçlayan politikaların başarılı olabilmesi için adalet ve hakkaniyetkavramlarının bilinmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Acil, kararlı ve adil eylem

Avrupa Komisyonu, bu haftanın başlarında 8. ÇEP’ye ilişkin ara dönem değerlendirmesini yayımlamış ve hedeflere ulaşmak için hâlihazırda uygulamaya konulan kapsamlı mevzuatın yanı sıra izleme raporumuzda tespit edilen zorlukları vurgulamıştır. Avrupa Komisyonu'nun incelemesinde altı çizilen temel kolaylaştırıcılar arasında uygulama,  finans ve adil geçiş  yer almaktadır.

Giderek artan zorluklarla karşı karşıya kaldığımızda acilen, kararlı ve adil bir şekilde hareket etmeliyiz. Öncelikle mevcut çevre ve iklim politikalarının ve mevzuatının tam olarak uygulanması ve bunların gereksinimlerinin diğer politikalara entegre edilmesi, AB’nin hedeflerine doğru ilerlemesine önemli ölçüde yardımcı olacaktır. Ek önlemler de gerekli olabilecektir. Bu geçiş sürecinde yeterli kaynakların hazır bulundurulmasını sağlamak da bir diğer hayati unsurdur. En önemlisi de zor seçimlerle karşı karşıya kaldığımızda en çok etkilenenleri desteklememiz gerektiğidir.

AÇA olarak, Avrupa’nın 2050 yılına kadar iyi koşullarda ve yeryüzünün sınırları dâhilinde yaşamaya yönelik uzun vadeli vizyonunun gerçekleştirilmesi için gereken bilgi ve verileri sağlayarak Avrupa’nın politika yapıcılarını ve kamuoyunu desteklemeye kararlıyız.