Artykuł wstępny – Od ambicji politycznych po działania na rzecz środowiska i klimatu w Europie

Wiele badań, w tym pięć rocznych raportów o stanie środowiska Europy i prognozach jego zmian (ang. State and Outlook of Europe’s environment report, SOER), wskazuje na skalę i zakres wyzwań, jakie przed nami stoją. Z opublikowanej niedawno europejskiej oceny ryzyka związanego z klimatem wynika, że wiele zagrożeń związanych z klimatem osiągnęło już poziomy krytyczne i jeśli nie podejmie się pilnych i zdecydowanych działań, mogą mieć katastrofalne skutki; ocena ta również ukazuje, że Europa nie jest przygotowana na te rosnące zagrożenia.

Aby zaradzić degradacji środowiska i zmianie klimatu, Europejczycy wyznaczyli ambitne cele polityczne, przyjęli w ciągu ostatnich czterdziestu lat przepisy i wdrożyli liczne inicjatywy. Programy działań w zakresie środowiska stanowią jeden z filarów tych działań.

Obecny 8. program działań w zakresie środowiska (ang. Environment Action Programme, EAP) wszedł w życie w maju 2022 r. Będzie on wytyczać kierunki polityki ochrony środowiska do 2030 r. i przyczyniać się do realizacji do 2050 r. długoterminowej wizji Europy dotyczącej utrzymania dobrej jakości życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety. Europejskiej Agencji Środowiska powierzono zadanie corocznej oceny postępów w realizacji celów priorytetowych 8. EAP. 

Pierwsze z tych sprawozdań monitorujących opublikowano w grudniu 2023 r. W sprawozdaniu podsumowano postępy w osiąganiu kluczowych celów Europy w zakresie środowiska i klimatu, bazując się na 28 wskaźnikach i celach monitorowania, które przedstawiono w komunikacie dotyczącym ram monitorowania 8. EAP.

Z naszej oceny wynika, że istnieje ryzyko, że UE nie osiągnie większości celów do 2030 r. Ocenia się, że zmniejszenie presji środowiskowych i klimatycznych związanych z produkcją i konsumpcją jest szczególnie trudne. Ten priorytetowy cel obejmuje plany zmniejszenia zużycia energii i zwiększenia wskaźnika wykorzystania materiałów o obiegu zamkniętym oraz udziału powierzchni zajętej pod rolnictwo ekologiczne. Wydaje się, że zrealizowanie tych planów do 2030 r. jest bardzo mało prawdopodobne.

Z drugiej strony Unia ma dużą szansę na osiągnięcie kilku innych celów. Na przykład będzie nadal wzrastać udział zielonej gospodarki. Uważa się również, że będzie mniej przedwczesnych zgonów związanych z narażeniem na pył zawieszony zgodnie z celem planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń.

Ogólnie rzecz biorąc, w raporcie podkreślono, że osiągnięcie szeregu celów monitorowania 8. EAP wymaga postępu kilkakrotnie szybszego niż ten, który osiągnęliśmy w ciągu ostatniej dekady.

Działanie, opóźnione działanie lub brak działania

Każdego dnia na pierwsze strony gazet trafiają informacje o skutkach zmiany klimatu lub zanieczyszczenia środowiska: bezśnieżne stoki narciarskie, zanieczyszczenia występujące w wodzie, zanieczyszczenie powietrza, susze, powodzie... Zagrożone są zdrowie i źródła utrzymania ludzi. Wiemy, że musimy działać. Wiemy również, że im dłużej czekamy lub wolniej działamy, tym większe będą problemy. A odporność i zdolność naszego społeczeństwa, gospodarki i środowiska do radzenia sobie z problemami ulegną osłabieniu.

Jednocześnie widać, że zmiana nie jest łatwa. Osiągnięcie zeroemisyjnej, czystej, przyjaznej dla środowiska gospodarki o obiegu zamkniętym wymaga czasu, inwestycji i zaangażowania. Zmiana wiąże się również z trudnymi wyborami. Musimy zdać sobie również sprawę, że każdy wybór może oddziaływać na określone grupy bardziej, niż na inne. 

Dzieje się tak również wtedy, gdy zdecydujemy się nie podejmować działań lub gdy działamy zbyt wolno. Niektórych z nas dotknie to bardziej niż innych. Nierówności pojawiają się w wielu naszych sprawozdaniach, co wskazuje na fakt, że  określone grupy ludzi lub regiony bardziej niż inne są narażone na konsekwencje w zakresie zdrowia i klimatu. Oczywiście, inne regiony świata są w większości przypadków znacznie bardziej nimi dotknięte niż Europa. W niedawnym briefingu EEA na temat sprawiedliwej transformacji podkreślono, że polityka mająca na celu przestawienie się Europy na bardziej ekologiczną, neutralną dla klimatu gospodarkę o obiegu zamkniętym, jeśli ma zakończyć się sukcesem, musi opierać się na koncepcjach sprawiedliwości i uczciwości.

Pilne, zdecydowane i sprawiedliwe działania

Na początku tego tygodnia Komisja Europejska opublikowała swój śródokresowy przegląd 8. EAP, podkreślając obszerny pakiet przepisów już wprowadzonych w tym celu, a także wyzwania zidentyfikowane w naszym sprawozdaniu monitorującym. Wdrożenie, finanse i sprawiedliwa transformacja to jedne z kluczowych czynników umożliwiających tę transformację, które wskazano w przeglądzie Komisji Europejskiej.

W obliczu rosnących wyzwań musimy działać pilnie, zdecydowanie i sprawiedliwie. Na początku pełne wdrożenie istniejących polityk i przepisów w zakresie klimatu i ochrony środowiska, w tym włączenie ich wymogów do innych obszarów polityki, znacznie ułatwi Unii dalsze postępy w realizacji swoich celów. Konieczne mogą być również dodatkowe środki. Kolejnym kluczowym elementem jest zapewnienie dostępności wystarczających zasobów w całym okresie przejściowym. A co najważniejsze w obliczu trudnych wyborów musimy wspierać tych, którzy są najbardziej dotknięci tymi zmianami.

EEA jest zaangażowana na rzecz wspierania europejskich decydentów i ogółu społeczeństwa poprzez dostarczanie wiedzy i danych potrzebnych do realizacji do 2050 r. długoterminowej wizji Europy, jaką jest utrzymania dobrej jakości życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety.