Refleksja nad ambicjami w zakresie neutralności klimatycznej w Europie w czasach Covid-19

Minimalizacja skutków obecnego kryzysu w zakresie zdrowia publicznego

Europa, podobnie jak reszta świata, stoi w obliczu bezprecedensowego kryzysu w zakresie zdrowia publicznego, który szybko rozprzestrzenia się na całym kontynencie. Kanały informacyjne regularnie podają, ile osób jest zakażonych, a ile zmarło z powodu koronawirusa. Władze europejskie i krajowe wprowadzają drastyczne środki ograniczające i spowalniające rozprzestrzenianie się Covid-19. Ograniczenia podróży, dojazdów do pracy i spotkań towarzyskich mają poważny wpływ na wiele kluczowych sektorów gospodarki. Odwołano wiele lotów, a szkoły, restauracje i granice są zamykane. Termin „lock-down” (zamknięcie) odzwierciedla nową rzeczywistość w wielu krajach europejskich. Niestety jest już bardzo wiele ofiar.

Najważniejszym priorytetem jest zminimalizowanie wpływu na zdrowie Europejczyków i świadczenie jak najlepszych usług zdrowotnych dla osób zakażonych, a następnie zapewnienie godnego poziomu życia, w tym miejsc pracy i źródeł utrzymania.

Redukcje emisji  a nagłe wstrząsy, takie jak Covid-19

W tym trudnym okresie wielokrotnie zwracano się do EEA z pytaniami o wpływ działań przeciwko Covid-19 na emisje gazów cieplarnianych w UE. Jednym z niezamierzonych skutków takich gwałtownych wstrząsów społeczno-gospodarczych może być jeszcze większa redukcja emisji gazów cieplarnianych. W niektórych częściach Chin i Europy (np. w okresie „lock-down” w północnych Włoszech) zaobserwowano również inne zjawiska, jak np. tymczasowe zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza.

Wiadomo, że długotrwałe narażenie na zanieczyszczenie powietrza przyczynia się do chronicznych chorób płuc i serca. Pomimo potencjalnej krótkoterminowej poprawy jakości powietrza na niektórych obszarach spowodowanej działaniami na rzecz walki z koronawirusem, osoby z tego rodzaju przewlekłymi chorobami, które były przez długi czas narażone na zanieczyszczenie powietrza, mogą być jeszcze bardziej podatne na zagrożenia w tym okresie.

W wielu naszych raportach podkreślaliśmy związek między wydajnością ekonomiczną niektórych sektorów aich wpływem na środowiskoi. Uważa się, że obecny kryzys będzie miał silny wpływ na wzorce produkcji i konsumpcji, takie jak ograniczenie zapotrzebowania na środki transportu, w tym na loty międzynarodowe i codzienne dojeżdżanie do pracy samochodem prywatnym. Aby jednak lepiej zrozumieć zakres, czas trwania oraz pewne przewidywane i nieprzewidywalne skutki, należy przeanalizować dane z różnych dziedzin po wyjściu z kryzysu. EEA planuje przeprowadzić ocenę tych powiązań i w odpowiednim czasie udostępni wyniki takiej analizy.

Jednak bez gruntownej transformacji naszych systemów produkcji i konsumpcji wszelkie redukcje emisji wywołane takimi kryzysami gospodarczymi będą prawdopodobnie krótkotrwałe i bardzo kosztowne dla społeczeństwa. Europa dąży do osiągnięcia neutralności klimatycznej nie w drodze gwałtownych zmian, ale dzięki stopniowym i nieodwracalnym redukcjom emisji oraz wyznaczeniu długoterminowych celów, aby doprowadzić do powstania odpornej gospodarki i odpornego społeczeństwa. Obecny kryzys pokazuje, dlaczego transformacja musi być również sprawiedliwa, oferując nowe możliwości i wsparcie dla najbardziej nim dotkniętych.

Cel neutralności klimatycznej ma być wiążący na mocy prawa UE

Na początku bieżącego miesiąca Komisja Europejska przedstawiła wniosek dotyczący Europejskiego prawa o klimacie, którego celem jest ustanowienie długoterminowych ram uzupełniających istniejące prawodawstwo dla osiągnięcia neutralności klimatycznej w Unii Europejskiej do 2050 r. Unia Europejska przyjęła już jeden z najbardziej ambitnych celów redukcji emisji gazów cieplarnianych, poparty kompleksowym pakietem legislacyjnym. Wniosek ten jest jedyny w swoim rodzaju, ponieważ osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. jest w nim prawnie wiążącym celem. W momencie jego przyjęcia Unia Europejska i jej państwa członkowskie będą prawnie zobowiązane do jego przestrzegania i przyjęcia środków niezbędnych do osiągnięcia tego celu.

Unia Europejska ograniczała emisje gazów cieplarnianych w ostatnich trzydziestu latach. Z najnowszej oceny EEA wynika, że w 2018 r. emisje gazów cieplarnianych w UE były o 23,2% niższe niż w 1990 r. Stwierdzono w niej również, że osiągnięcie obecnego celu na rok 2030 określonego jako „redukcja emisji o co najmniej 40% poniżej poziomu z 1990 r.”, wymaga zaangażowania dodatkowych wysiłków i środków.

Bez gruntownej transformacji naszych systemów produkcji i konsumpcji wszelkie redukcje emisji wywołane takimi kryzysami gospodarczymi będą prawdopodobnie krótkotrwałe i bardzo kosztowne dla społeczeństwa.

Konieczność przyspieszenia i zwiększenia zakresu zmian

Pomimo tych redukcji emisji, z raportu „Środowisko Europy — stan i prognozy” (SOER 2020) wynika, że doszło do spowolnienia postępów w obszarach takich jak redukcje emisji gazów cieplarnianych, emisje przemysłowe, wytwarzanie odpadów, poprawa efektywności energetycznej oraz udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym koszyku energetycznym. W SOER 2020 stwierdzono również, że degradację środowiska i zmianę klimatu należy zwalczać poprzez całkowitą zmianę sposobu produkcji i konsumpcji towarów i usług. Wnioski te potwierdzają pilną potrzebę przyspieszenia i zwiększenia transformacji w kluczowych systemach, w tym związanych z żywnością, energią i mobilnością.

Wniosek dotyczący Europejskiego prawa o klimacie, który jest jednym z kluczowych elementów Europejskiego Zielonego Ładu, przedstawiono właśnie w tym kontekście, co jeszcze bardziej podnosi poprzeczkę dla UE. Wniosek nakłada na Komisję Europejską obowiązek dokonania przeglądu obecnego celu na 2030 r. i „zbadania opcji wprowadzenia nowego celu na 2030 r. na poziomie redukcji emisji o 50–55% w porównaniu z poziomem z 1990 r.” Określono w nim również, w jaki sposób postępy na drodze do neutralności klimatycznej będą regularnie oceniane, między innymi w oparciu o sprawozdania EEA. Oprócz działań łagodzących skutki, wniosek przewiduje regularne oceny środków w zakresie adaptacji do zmiany klimatu.

Jako niezależne źródło wiedzy merytorycznej EEA będzie w pełni wspierać te procesy poprzez dokonywanie regularnych ocen postępów w zakresie neutralności klimatycznej poczynionych w Europie.

Osiągnięcie tych celów klimatycznych jest niemożliwe bez stawienia czoła nadrzędnym wyzwaniom związanym ze zrównoważonym rozwojem. Podobnie jak Komisja Europejska wychodzi z innymi inicjatywami w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, dotyczącymi między innymi gospodarki o obiegu zamkniętym, różnorodności biologicznej i zrównoważonego finansowania, tak i my w naszych działaniach zajmujemy się różnymi zagadnieniami, aby wesprzeć przestawianie się na zrównoważony rozwój.

Dążenie do osiągnięcia ambitnych celów w czasach kryzysu

Nawet jeśli sytuacja związana z Covid-19 spowoduje znaczne tymczasowe redukcje emisji, jest ona i pozostanie poważnym kryzysem w zakresie zdrowia publicznego. Covid-19 i jego liczne skutki dla społeczeństwa absolutnie nie  mogą być postrzegane jako  coś pozytywnego. Nawet ci z nas, którzy w oparciu o swoją wiedzę specjalistyczną i znajomość zagadnienia głośno nawołują do poważnych zmian w systemach produkcji i konsumpcji, nie powinni postrzegać całkowitego unieruchomienia społeczeństwa jako możliwego rozwiązania dla pilnych i systemowych wyzwań w zakresie zrównoważonego rozwoju.

Pozostaje pytanie: czy możemy osiągnąć ambitne cele w najbliższych latach, kiedy to będziemy borykać się ze skutkami tego poważnego kryzysu? Myślę, że możemy. Moim zdaniem społecznie sprawiedliwa, długoterminowo wdrażana transformacja jest jedynym sposobem na zbudowanie odpornego społeczeństwa o silnej i zrównoważonej gospodarce. Co więcej, inwestycje, których dokonamy w celu złagodzenia skutków gospodarczych tego kryzysu, powinny być i mogą być w pełni zgodne z naszymi długoterminowymi celami w zakresie zrównoważonego rozwoju. Nawet w tych trudnych czasach instytucje europejskie potwierdzają swoje zdecydowane zaangażowanie na rzecz długoterminowych celów Europejskiego Zielonego Ładu. Będą do tego potrzebni silni partnerzy, a EEA zamierza właśnie takim być.