Προβληματισμοί σχετικά με τις φιλοδοξίες για κλιματική ουδετερότητα στην Ευρώπη την εποχή του Covid-19

Ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της τρέχουσας κρίσης στον τομέα της δημόσιας υγείας

Η Ευρώπη, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη κρίση στον τομέα της δημόσιας υγείας η οποία εξαπλώνεται γρήγορα σε ολόκληρη την ήπειρο. Τα ειδησεογραφικά κανάλια παρέχουν τακτική ενημέρωση σχετικά με τον αριθμό των ατόμων που προσβάλλονται και χάνουν τη ζωή τους από τον ιό. Οι ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές εφαρμόζουν δρακόντεια μέτρα για τον περιορισμό και την επιβράδυνση της εξάπλωσης του Covid-19. Η επιβολή περιορισμών στην κυκλοφορία, στις μετακινήσεις από και προς τον τόπο εργασίας και στις κοινωνικές συναθροίσεις πλήττει σοβαρά πολλούς βασικούς τομείς της οικονομίας. Πολλές πτήσεις ακυρώνονται και τα σχολεία, τα εστιατόρια και τα σύνορα κλείνουν. Ο όρος «απαγόρευση κυκλοφορίας» (lock-down) αποτυπώνει τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ενώ, δυστυχώς, διαπιστώνουμε ήδη ότι ο αριθμός των θυμάτων είναι πολύ μεγάλος.

Κυριότερη προτεραιότητα αποτελεί η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων του Covid-19 στην υγεία των Ευρωπαίων και η διασφάλιση της καλύτερης δυνατής παροχής υγειονομικών υπηρεσιών σε όσους έχουν προσβληθεί από τη νόσο και, στη συνέχεια, η διασφάλιση της ευημερίας, καθώς και των  θέσεων απασχόλησης και των μέσων διαβίωσης.

Η μείωση των εκπομπών και οι απότομοι κλυδωνισμοί όπως ο Covid-19

Καθόλη τη διάρκεια της δύσκολης περιόδου την οποία διανύουμε, ο ΕΟΠ έχει επανειλημμένα ερωτηθεί για τον αντίκτυπο των μέτρων κατά του Covid-19  στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ. Μια από τις ακούσιες συνέπειες που μπορεί να έχουν τέτοιου είδους αιφνίδιοι κοινωνικοοικονομικοί κλυδωνισμοί μπορεί να είναι και η περαιτέρω μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Άλλες συνέπειες, όπως η προσωρινή μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, παρατηρήθηκαν επίσης σε ορισμένες περιοχές της Κίνας και της Ευρώπης (π.χ. κατά τη διάρκεια της περιόδου «απαγόρευσης κυκλοφορίας» στη βόρεια Ιταλία).

Η μακροχρόνια έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση είναι γνωστό ότι συμβάλλει στην εμφάνιση χρόνιων πνευμονοπαθειών και καρδιοπαθειών. Παρά τις πιθανές βραχυπρόθεσμες βελτιώσεις που ενδέχεται να υπάρξουν στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα σε ορισμένες περιοχές λόγω των μέτρων που σχετίζονται με τον κορωνοϊό, τα άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις που έχουν εκτεθεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα στην ατμοσφαιρική ρύπανση ενδέχεται να είναι ακόμη πιο ευάλωτα κατά την περίοδο αυτή.

Σε πολλές από τις εκθέσεις μας έχουμε υπογραμμίσει τη σχέση που συνδέει τις οικονομικές επιδόσεις σε ορισμένους τομείς με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η παρούσα κρίση αναμένεται να έχει ισχυρό αντίκτυπο στα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης, όπως για παράδειγμα, στη μείωση της ζήτησης για κινητικότητα, κυρίως σε επίπεδο διεθνών αερομεταφορών και καθημερινών μετακινήσεων από και προς τον τόπο εργασίας με αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης. Ωστόσο, για την καλύτερη κατανόηση της έκτασης, της διάρκειας, καθώς και ορισμένων αναμενόμενων και μη αναμενόμενων επιπτώσεων, θα πρέπει να αναλύσουμε τα δεδομένα σε διάφορους τομείς μετά την έξοδό μας από την κρίση. Ο ΕΟΠ προγραμματίζει να προβεί σε αξιολόγηση των σχέσεων αυτών και θα κοινοποιήσει τα αποτελέσματα των σχετικών αναλύσεων εν ευθέτω χρόνω.

Ωστόσο, χωρίς ριζικό μετασχηματισμό των συστημάτων παραγωγής και κατανάλωσης, οποιαδήποτε μείωση των εκπομπών που οφείλεται σε οικονομική κρίση όπως η συγκεκριμένη, είναι πιθανό να είναι βραχυπρόθεσμη και να έχει εξαιρετικά υψηλό κόστος για την κοινωνία. Η Ευρώπη έχει ως στόχο να επιτύχει την κλιματική ουδετερότητα μέσω σταδιακών και μη αναστρέψιμων μειώσεων των εκπομπών, θέτοντας μακροπρόθεσμους στόχους για την οικοδόμηση μιας ανθεκτικής οικονομίας και μιας ανθεκτικής κοινωνίας, και όχι μέσω δυσμενών κλυδωνισμών. Η παρούσα κρίση υποδεικνύει την ανάγκη για μια δίκαιη μετάβαση, που θα προσφέρει νέες ευκαιρίες και στήριξη στα άτομα που έχουν πληγεί περισσότερο.

Η νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να ορίζει ως δεσμευτικό τον στόχο για την κλιματική ουδετερότητα

Στις αρχές του τρέχοντος μήνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τον Ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα, ο οποίος αποσκοπεί στη θέσπιση ενός μακροπρόθεσμου πλαισίου, που θα συμπληρώνει την ισχύουσα νομοθεσία, για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2050. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θέσει έναν από τους πιο φιλόδοξους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και έχει καταρτίσει πλήρη δέσμη νομοθετικών μέτρων για τη στήριξή του. Αυτό το οποίο καθιστά την συγκεκριμένη πρόταση μοναδική είναι το γεγονός ότι θέτει την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 ως νομικά δεσμευτικό στόχο. Αφού εγκριθεί, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της θα υποχρεούνται εκ του νόμου να συμμορφώνονται και να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για την επίτευξή του στόχου αυτού.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταφέρει να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Η τελευταία αξιολόγησητου ΕΟΠ αναφέρει ότι το 2018 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ ήταν κατά 23,2 % χαμηλότερες σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, υπογραμμίζοντας και την ανάγκη περαιτέρω προσπαθειών και επιπρόσθετων μέτρων για την επίτευξη του τρέχοντος στόχου για το 2030, ο οποίος έχει οριστεί ως «μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 40 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990».

Χωρίς ριζικό μετασχηματισμό των συστημάτων παραγωγής και κατανάλωσης οποιαδήποτε μείωση των εκπομπών που οφείλεται σε οικονομική κρίση όπως η συγκεκριμένη, είναι πιθανό να είναι βραχυπρόθεσμη και να έχει εξαιρετικά υψηλό κόστος για την κοινωνία.

 

Ανάγκη επιτάχυνσης και κλιμάκωσης της αλλαγής

Παρά τις μειώσεις αυτές, η έκθεση με τίτλο «Το Ευρωπαϊκό περιβάλλον — Κατάσταση και προοπτικές 2020» (SOER 2020) αναφέρει επιβράδυνση της προόδου σε τομείς όπως η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, των βιομηχανικών εκπομπών, της παραγωγής αποβλήτων, η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και του μεριδίου της ανανεώσιμης ενέργειας στο συνολικό ενεργειακό μείγμα. Η έκθεση SOER 2020 καταλήγει επίσης στο συμπέρασμα ότι για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της κλιματικής αλλαγής πρέπει να προβούμε σε ριζικό μετασχηματισμό των τρόπων με τους οποίους παράγουμε και καταναλώνουμε αγαθά και υπηρεσίες. Τα πορίσματα αυτά επιβεβαιώνουν την επείγουσα ανάγκη επιτάχυνσης και κλιμάκωσης της μετάβασης σε βασικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, των τροφίμων και της κινητικότητας.

Η πρόταση για τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα, ένα από τα βασικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, υποβάλλεται στο πλαίσιο αυτό αυξάνοντας περαιτέρω τα επίπεδα φιλοδοξίας της ΕΕ. Η πρόταση απαιτεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει τον τρέχοντα στόχο για το κλίμα με ορίζοντα το 2030 και να «διερευνήσει τις δυνατότητες καθορισμού ενός νέου στόχου για το 2030, ο οποίος θα προβλέπει μείωση των εκπομπών της τάξεως του 50% - 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990». Στην πρόταση περιγράφεται επίσης ο τρόπος με τον οποίο θα πραγματοποιείται τακτική αξιολόγηση της προόδου προς την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, η οποία θα βασίζεται, μεταξύ άλλων, στις εκθέσεις του ΕΟΧ. Εκτός από προσπάθειες μετριασμού η πρόταση προβλέπει τακτικές αξιολογήσεις των μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

Ως ανεξάρτητος πάροχος γνώσεων, ο ΕΟΠ θα υποστηρίξει πλήρως τις διαδικασίες αυτές προβαίνοντας σε τακτικές αξιολογήσεις της προόδου που σημειώνεται στην Ευρώπη στον τομέα της κλιματικής ουδετερότητας.

Οι εν λόγω στόχοι για το κλίμα δεν μπορούν να επιτευχθούν αν δεν αντιμετωπιστεί το γενικότερο πρόβλημα της βιωσιμότητας. Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζεται να προτείνει περαιτέρω πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, μεταξύ άλλων στους τομείς της κυκλικής οικονομίας, της βιοποικιλότητας και της βιώσιμης χρηματοδότησης, το δικό μας έργο μας επικεντρώνεται σε ορισμένους τομείς που σκοπό έχουν να υποστηρίξουν τη μετάβαση προς τη βιωσιμότητα.

Επιδίωξη φιλόδοξων στόχων σε περιόδους κρίσης

Ακόμη και αν οδηγήσει σε σημαντική προσωρινή μείωση των εκπομπών, ο Covid-19 αποτελεί και θα εξακολουθήσει να αποτελεί μια σοβαρή κρίση στον τομέα της δημόσιας υγείας. Ο Covid-19 και οι πολυποίκιλες επιπτώσεις του στην κοινωνία μας δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να θεωρηθούν ως ένα γεγονός με θετικά αποτελέσματα. Ακόμη και όσοι από εμάς, λόγω της εμπειρογνωμοσύνης και των γνώσεών μας, συμμετείχαμε ενεργά και κάναμε έκκληση για σημαντικές αλλαγές στα παραγωγικά και καταναλωτικά μας συστήματα, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε το μαζικό αυτό «κλείσιμο» της κοινωνίας μας ως μια αποδεκτή λύση για την αντιμετώπιση των επειγουσών και συστημικών προκλήσεων που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα.

Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: Θα είμαστε σε θέση τα επόμενα χρόνια να επιτύχουμε τους φιλόδοξους στόχους που έχουμε θέσει, αντιμετωπίζοντας παράλληλα τις επιπτώσεις της σημαντικής αυτής κρίσης; Νομίζω πως ναι. Κατά τη γνώμη μου, μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση που σχεδιάζεται και υλοποιείται με προοπτική βάθους χρόνου αποτελεί το μόνο τρόπο για την οικοδόμηση μιας ανθεκτικής κοινωνίας με ισχυρή και βιώσιμη οικονομία. Επιπλέον, οι επενδύσεις τις οποίες θα πραγματοποιήσουμε για το μετριασμό των οικονομικών επιπτώσεων αυτής της κρίσης θα πρέπει να είναι, και μπορούν να είναι, πλήρως ευθυγραμμισμένες με τους μακροπρόθεσμους στόχους της βιωσιμότητας. Ακόμη και σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα έχουν επιβεβαιώσει την ισχυρή προσήλωσή τους στους μακροπρόθεσμους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Αυτό θα απαιτήσει ισχυρούς εταίρους, και αυτόν ακριβώς το ρόλο επιδιώκει να διαδραματίσει ο ΕΟΧ.