Beschouwingen over het doel Europa klimaatneutraal te maken in tijden van Covid-19

Beschouwingen over het doel Europa klimaatneutraal te maken in tijden van Covid-19

De Europese landen nemen drastische maatregelen om de gevolgen van Covid-19 voor de gezondheid van de Europeanen en voor de economie te beperken. Doorgaans hebben dergelijke crises een onmiddellijke en ernstige impact op de hele bevolking en de economie. Aangezien de coronaviruscrisis belangrijke economische sectoren beïnvloedt, zal ze naar verwachting een aantal effecten van economische activiteiten op het milieu en het klimaat verminderen. Grote en abrupte schokken met extreem hoge kosten voor de samenleving passen echter absoluut niet in de visie van de Europese Unie om haar economie te transformeren en tegen 2050 klimaatneutraliteit te bereiken. De Europese Green Deal en het recente voorstel voor een Europese klimaatwet vragen in plaats daarvan om geleidelijke en onomkeerbare emissiereducties, waarbij een rechtvaardige transitie wordt gewaarborgd en de getroffenen worden ondersteund.

De gevolgen van de huidige volksgezondheidscrisis tot een minimum beperken

Europa wordt, net als de rest van de wereld, geconfronteerd met een ongeëvenaarde crisis op het gebied van de volksgezondheid, die zich snel over het hele continent verspreidt. Nieuwszenders melden regelmatig de laatste cijfers over het aantal besmettingen en sterfgevallen. De Europese en de nationale autoriteiten hebben drastische maatregelen ingevoerd om de verspreiding van Covid-19 in te perken en af te remmen. Restricties op het gebied van reizen, pendelen en sociale bijeenkomsten hebben een enorme impact op verschillende belangrijke economische sectoren. Veel vluchten zijn geannuleerd en scholen, restaurants en grenzen sluiten. Het begrip ‘lock-down’ geeft de nieuwe realiteit in veel Europese landen weer. En helaas hebben we al te maken met een groot aantal dodelijke slachtoffers.

De hoogste prioriteit moet worden gegeven aan het tot een minimum beperken van de impact op de gezondheid van de Europeanen en het waarborgen van de best mogelijke gezondheidsverlening aan de getroffenen. Op de tweede plaats komt het waarborgen van het welzijn, o.a. met betrekking tot werkgelegenheid en bestaansmiddelen.

Emissiereducties en abrupte schokken zoals Covid-19

In deze moeilijke tijd heeft het EEA meermaals vragen gekregen over de uitwerking van Covid-19-maatregelen op de uitstoot van broeikasgassen in de EU. Een van de onbedoelde gevolgen van een dergelijke abrupte sociaaleconomische schok kan een extra vermindering van deze uitstoot zijn. Andere gevolgen, zoals een tijdelijke vermindering van de luchtverontreiniging, zijn ook waargenomen in sommige delen van China en Europa (bijvoorbeeld tijdens de 'lockdown'-periode in Noord-Italië).

Het is bekend dat langdurige blootstelling aan luchtverontreiniging bijdraagt aan chronische long- en hartaandoeningen. Ondanks het feit dat de luchtkwaliteit in sommige gebieden dankzij maatregelen in verband met het coronavirus tijdelijk verbeterd is, kunnen mensen met dergelijke reeds bestaande aandoeningen, die langdurig aan luchtverontreiniging zijn blootgesteld, in deze periode nog kwetsbaarder worden.

In veel van onze rapporten hebben we het verband tussen de economische prestaties van sommige sectoren en de gevolgen voor het milieu onderstreept. Naar verwachting zal de huidige crisis de productie- en consumptiepatronen sterk beïnvloeden en ook de vraag naar mobiliteit, zoals internationale vluchten en het dagelijkse woon-werkverkeer met de eigen auto, verminderen. Om een duidelijker inzicht te krijgen in de omvang, de duur en een aantal verwachte en onverwachte gevolgen, moeten we de gegevens uit verschillende domeinen analyseren nadat we de crisis te boven gekomen zijn. Het EEA is van plan deze verbanden te beoordelen en zal de resultaten van een dergelijke analyse te zijner tijd bekendmaken.

Zonder een fundamentele transformatie van onze productie- en consumptiesystemen zullen emissiereducties als gevolg van een dergelijke economische crisis waarschijnlijk van korte duur zijn en zeer hoge kosten voor de maatschappij met zich brengen. Om klimaatneutraliteit te bereiken streeft Europa ernaar de uitstoot geleidelijk en onomkeerbaar te verminderen en langetermijndoelstellingen vast te stellen om een veerkrachtige economie en een veerkrachtige samenleving op te bouwen. Ontwrichtende schokken maken geen deel uit van dit plan. Deze crisis laat ook zien waarom de transitie rechtvaardig moet zijn. De zwaarst getroffenen moeten nieuwe mogelijkheden en ondersteuning krijgen.

Verankering van klimaatneutraliteit in het EU-recht

Eerder deze maand presenteerde de Europese Commissie haar voorstel voor de Europese klimaatwet. Deze wet moet bestaande wetgeving aanvullen en een wettelijk kader voor de lange termijn vaststellen om de Europese Unie tegen 2050 klimaatneutraal te maken. De Europese Unie heeft een van de meest ambitieuze doelstellingen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen al ondersteund met een uitgebreid pakket wettelijke maatregelen. Wat dit voorstel uniek maakt, is dat het klimaatneutraliteit tot een juridisch bindende doelstelling maakt die uiterlijk in 2050 bereikt moet zijn. Na vaststelling van de klimaatwet zijn de Europese Unie en haar lidstaten bij wet verplicht de voorschriften na te leven en de noodzakelijke maatregelen te treffen om deze doelstelling te bereiken.

De Europese Unie heeft de afgelopen drie decennia de uitstoot van broeikasgassen verminderd. De meest recente beoordeling van het EEA laat zien dat de broeikasgasemissies in de EU in 2018 23,2 % onder het niveau van 1990 lagen. Uit de beoordeling blijkt bovendien dat extra inspanningen en maatregelen nodig zijn om de actuele doelstelling voor 2030 te verwezenlijken, dat wil zeggen “een reductie met ten minste 40 % ten opzichte van 1990”.

Zonder een fundamentele transformatie van onze productie- en consumptiesystemen zullen emissiereducties als gevolg van een dergelijke economische crisis waarschijnlijk echter van korte duur zijn en zeer hoge kosten voor de maatschappij met zich meebrengen.

Noodzaak om de verandering te versnellen en te intensiveren

Ondanks de bereikte reducties blijkt uit het rapport “Het milieu in Europa – stand van zaken en vooruitzichten 2020” (SOER 2020) dat de voortgang vertraagt op gebieden zoals de reductie van broeikasgasmissies, industriële uitstoot, afvalproductie, verbetering van de energie-efficiëntie en het aandeel van hernieuwbare energie in de totale energiemix. In SOER 2020 wordt ook geconcludeerd dat we de manier waarop we goederen en diensten produceren en consumeren fundamenteel moeten veranderen om de aantasting van het milieu en de klimaatverandering aan te pakken. Deze bevindingen bevestigen dat de transities in energie-, voedsel- en mobiliteitssystemen dringend versneld en geïntensiveerd moeten worden.

Tegen deze achtergrond werd het voorstel voor een Europese klimaatwet gepresenteerd. Het gaat om een van de belangrijkste onderdelen van de Europese Green Deal, waarmee de EU haar ambities verder opschroeft. In het voorstel is voorzien dat de Europese Commissie de huidige doelstelling voor 2030 herziet en “de mogelijkheden onderzoekt om een nieuwe doelstelling voor 2030 vast te leggen met een emissiereductie van 50 tot 55 % ten opzichte van 1990”. Voorts wordt uiteengezet hoe de voortgang voor het bereiken van klimaatneutraliteit regelmatig op grond van onder andere EEA-rapporten beoordeeld zal worden. Naast de inspanningen ter beperking van de klimaatverandering voorziet het voorstel in regelmatige evaluaties van de maatregelen voor aanpassing aan de klimaatverandering.

Als onafhankelijke kennisleverancier zal het EEA deze processen volledig ondersteunen door regelmatig de vooruitgang te evalueren die in Europa wordt geboekt op het gebied van klimaatneutraliteit.

Deze klimaatdoelstellingen kunnen niet worden bereikt zonder de overkoepelende duurzaamheidsuitdaging aan te gaan. Zoals de Europese Commissie ook andere initiatieven in het kader van de Europese Green Deal ontplooit, onder meer op het gebied van circulaire economie, biodiversiteit en duurzame financiering, zijn ook onze werkzaamheden gericht op een reeks gebieden ter bevordering van een duurzame transitie.

Ambitieuze doelstellingen nastreven in tijden van crisis

Zelfs als Covid-19 tot een significante tijdelijke vermindering van broeikasemissies leidt, gaat het om een ernstige volksgezondheidscrisis die voorlopig nog niet voorbij is. Covid-19 en de vele gevolgen ervan voor onze samenleving mogen in geen geval worden beschouwd als een gebeurtenis met positieve resultaten. Zelfs degenen onder ons die op basis van onze expertise en kennis, luidkeels voor serieuze veranderingen in onze productie- en consumptiesystemen hebben gepleit, moeten het massaal stilleggen van onze maatschappij niet zien als een aanvaardbare oplossing voor urgente en systemische duurzaamheidsproblemen.

De vraag blijft: Kunnen we onze ambitieuze doelstellingen in de komende jaren bereiken, wanneer we de gevolgen van deze grote crisis aanpakken? Ik denk het wel. Naar mijn mening is een sociaal rechtvaardige transitie die voor de lange termijn wordt gepland en uitgevoerd, de enige manier om een veerkrachtige samenleving met een sterke en duurzame economie op te bouwen. Bovendien moeten en kunnen de investeringen ter verlichting van de economische gevolgen van deze crisis, volledig in overeenstemming zijn met onze duurzaamheidsdoelstellingen voor de lange termijn. Zelfs in deze moeilijke tijden hebben de Europese instellingen hun sterke betrokkenheid bij de langetermijndoelstellingen van de Europese Green Deal bevestigd. Daarvoor zijn sterke partners nodig, en dat is precies wat het EEA beoogt te zijn.