Όχι απλώς αερολογίες - Παγκόσμια διπλωματία και αναζήτηση της διαδόχου κατάστασης του Πρωτοκόλλου του Κιότο

Το πρωτόκολλο του Κιότο, που υπογράφηκε το 1997 στο πλαίσιο της UNFCCC, αποτελεί το πρώτο βήμα για την μακροπρόθεσμη μείωση των εκπομπών που απαιτείται για την αποτροπή των κλιματικών αλλαγών οι οποίες όταν εντείνονται είναι επικίνδυνες. Η πρώτη περίοδος ανάληψης υποχρεώσεων εκπνέει το 2012 και από την 15η Διάσκεψη των Συμβαλλομένων Μερών αναμένεται να προκύψει μία φιλόδοξη διάδοχος κατάσταση.

Το Κιότο είναι σημαντικό λόγω του ότι θέτει δεσμευτικούς στόχους εκπομπών για τις αναπτυγμένες χώρες που το επικύρωσαν. Παραδείγματος χάριν, οι 15 χώρες που ήταν μέλη της ΕΕ (ΕΕ -15) το 1997, ανέλαβαν τον κοινό στόχο να μειώσουν τις εκπομπές κατά 8% συγκριτικά με το «έτος βάσης» (¹). Πρέπει να επιτύχουν αυτόν τον στόχο κατά την διάρκεια της περιόδου 2008-2012 (²)

Οι χώρες αναμένεται να επιτύχουν τους στόχους τους σύμφωνα με το Κιότο κυρίως μέσα από την μείωση των εκπομπών στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Ωστόσο, είναι διαθέσιμες μία σειρά από άλλες εναλλακτικές επιλογές, προκειμένου να βοηθηθούν οι χώρες στην επίτευξη του στόχου τους (δείτε το πλαίσιο: Στο Κιότο εγκαίρως)

Σχ. 1 / Αποκλίσεις ανάμεσα στους στόχους του Κιότο για την ΕΕ, αφενός, και τους στόχους επιμερισμού των βαρών και τις προβλέψεις για το 2010 για την ΕΕ-15, αφετέρου. Πηγή: Έκθεση τάσεων και προβλέψεων, ΕΟΠ, 2007.

Το Κιότο υπήρξε αρκετά αμφιλεγόμενο κυρίως λόγω του ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν το επικύρωσαν καθώς και λόγω του ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες έχουν ταχύτατα αναπτυσσόμενες οικονομίες, δεν έχουν θέσει στόχους σύμφωνα με το πρωτόκολλο.

Η ομάδα για την κλιματική αλλαγή του ΕΟΠ διαδραματίζει τον δικό της ρόλο στην ευρωπαϊκή προσπάθεια, συντονίζοντας ένα τεράστιο έργο λογιστικής. Στοιχεία για τις εκπομπές των λεγόμενων αερίων του θερμοκηπίου, από ολόκληρη την Ευρώπη, συλλέγονται, επαληθεύονται και στην συνέχεια αναλύονται σε δύο βασικές εκθέσεις που συνεισφέρουν στην διαδικασία του Κιότο.

Εφέτος, οι αριθμοί και η ανάλυση, την οποία εξυπηρετούν, έχουν ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της 15ης Διάσκεψης των Συμβαλλομένων Μερών, καθώς δείχνουν ξεκάθαρα τις επιδόσεις της ΕΕ όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Οι χώρες που δεν έχουν υπογράψει ή δεν έχουν ακόμη θέσει στόχους θα ενδιαφερθούν ιδιαίτερα για τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ εφαρμόζει το πρωτόκολλο.

Η πρώτη έκθεση του ΕΟΠ για τα αέρια του θερμοκηπίου δημοσιεύεται κάθε άνοιξη και ονομάζεται έκθεση απογραφής. Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε στα πιο επιβλαβή, για την κλιματική αλλαγή, αέρια του θερμοκηπίου, στα οποία συμπεριλαμβάνονται το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο, το υποξείδιο του αζώτου καθώς και τα φθοριούχα αέρια. Η έκθεση απογραφής δείχνει τις τάσεις που επικρατούν σε εθνικό επίπεδο, δηλαδή εάν οι εκπομπές αυξάνονται ή μειώνονται. Δείχνει, επίσης, και από πού προέρχονται, στο εσωτερικό της κάθε χώρας, οι μειώσεις ή οι αυξήσεις των εκπομπών.

Κάθε κράτος μέλος της ΕΕ πρέπει να παρουσιάσει μία εκτίμηση των εκπομπών του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στον ΕΟΠ. Ας εξετάσουμε τον τομέα της ενέργειας, ο οποίος ευθύνεται για περισσότερο από το 80% των συνολικών εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ. Οι στατιστικές για τη χρήση της ενέργειας, ανά τύπο καυσίμου, πολλαπλασιάζονται με τους «συντελεστές εκπομπών» και υπολογίζεται η εκπομπή ενέργειας από κάθε χώρα. Οι εκπομπές από την γεωργία υπολογίζονται βάσει της έκτασης του καλλιεργούμενου εδάφους, τον τύπο καλλιέργειας, την χρήση λιπασμάτων και τον αριθμό των εκτρεφόμενων ζώων (βοοειδή, πουλερικά, πρόβατα, χοίροι κλπ) σε κάθε χώρα.

Ακριβώς όπως οι αθλητές ελέγχονται τακτικά προκειμένου να διασφαλιστεί ότι συμβαδίζουν με τους σχετικούς κανόνες, έτσι γίνεται και με την τακτική παρακολούθηση των εκπομπών. Τα στοιχεία αυτά συγκεντρώνονται προκειμένου να διαμορφωθεί μία συνολική εικόνα για τις εκπομπές σε ολόκληρη την Ευρώπη και αποστέλλονται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία τα υποβάλλει επισήμως, ως στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, στην UNFCCC.

Επειδή τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται σε εθνικό επίπεδο, μεσολαβεί μία καθυστέρηση ενάμιση έτους. Η τελευταία έκθεση, που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2008, βασίζεται σε στοιχεία από το 2006. Η εν λόγω έκθεση δείχνει ότι οι εκπομπές της ΕΕ-15 ήταν 3% κάτω από το «έτος βάσης».

Η έννοια της μέτρησης αερίων είναι αρκετά αφηρημένη. Κατά συνέπεια, είναι επίσης δύσκολο να υπολογιστεί τι σημαίνει το ποσοστό μείωσης ή αύξησης των εκπομπών. Μπορεί να διευκολύνει την κατανόησή μας το να φανταστούμε τις μειώσεις σαν τις ημέρες του έτους. Ο στόχος του Κιότο για την ΕΕ-15 μεταφράζεται, από άποψη αξίας, σε εκπομπές 29 ημερών.

Για κάθε ένα από τα 5 έτη της περιόδου 2008-2012, οι εκπομπές της ΕΕ-15 θα πρέπει να είναι, κατά μέσο όρο, 29 μέρες λιγότερες σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Με αυτόν τον τρόπο, οι μειώσεις των εκπομπών πρέπει να λαμβάνουν χώρα με συνέπεια κατά την διάρκεια πολλών ετών.

Τα τελευταία στοιχεία του ΕΟΠ δείχνουν ότι επιτεύχθηκε μείωση 10 ημερών εκπομπών μεταξύ των ετών 1990 και 2006. Η ΕΕ-15 πρέπει να μειώσει τις εκπομπές κατά 19 ακόμη ημέρες για να επιτύχει τον στόχο.

Οι ευρύτατα χρησιμοποιούμενες λέξεις ειδικής ορολογίας: «κοινή αλλά διαφοροποιημένη ευθύνη», που διατυπώθηκαν για πρώτη φορά κατά τη Διάσκεψη για τη Γη, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ρίο, ανακύπτουν έκτοτε στους κύκλους που ασχολούνται με την αλλαγή του κλίματος. Με απλά λόγια, η φράση αυτή αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι οι αναπτυγμένες χώρες έχουν μεγαλύτερη ευθύνη για τα αέρια του θερμοκηπίου που βρίσκονται στην ατμόσφαιρά μας. Οι χώρες αυτές είναι περισσότερο βιομηχανοποιημένες, παράγουν περισσότερες εκπομπές και θα πρέπει να έχουν θεμιτούς στόχους μείωσης εκπομπών σε σύγκριση με τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύ δύσκολο να μετατραπεί η αντίληψη αυτή σε δράση που θα είναι αποδεκτή τόσο από τις βιομηχανοποιημένες όσο και από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Τον ερχόμενο Δεκέμβρη, ο μείζων στόχος της COP 15 θα είναι να μετατρέψει, τελικά, την ρητορική σε παγκόσμια προσπάθεια μείωσης των εκπομπών. Αυτό σημαίνει νέους στόχους για μειώσεις εκπομπών και, κυρίως, τη δέσμευση της Αμερικής και των κυριότερων αναπτυσσομένων χωρών όπως η Ινδία και η Κίνα.

Γνωρίζουμε ήδη τη θέση της ΕΕ για τις μελλοντικές προσπάθειες μείωσης των εκπομπών: 20% μείωση των εκπομπών μέχρι το 2020, που θα αυξηθεί σε μείωση της τάξεως του 30%, εάν κι άλλες αναπτυγμένες χώρες δεσμευτούν στην Κοπεγχάγη. Όλα, και τα 27, κράτη μέλη θα συμπεριληφθούν σε αυτή την διαδικασία.

Ο στόχος της ΕΕ για το 2020 ισοδυναμεί σχεδόν με την εξάλειψη των εκπομπών από όλες τις μεταφορές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Φανταστείτε την εξαφάνιση, από πλευράς εκπομπών, κάθε φορτηγού, λεωφορείου, αυτοκινήτου και αεροπλάνου. Ο στόχος είναι όντως φιλόδοξος αλλά πρέπει να επιτευχθεί αφού η πρόκληση είναι κρίσιμη.

Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι οι εκπομπές CO₂ αυξήθηκαν, σε παγκόσμια κλίμακα τέσσερις φορές ταχύτερα από το 2000 και μετά απ’ ό,τι την προηγούμενη δεκαετία. Αυτή η αύξηση υπερκερνά κατά πολύ το χειρότερο σενάριο για το οποίο έγινε μνεία στην Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (ΔΕΚΑ) το 2007. Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες εκπέμπουν σήμερα περισσότερο CO₂ από τις αναπτυγμένες χώρες. Κατά την διάρκεια των τελευταίων 50 ετών έχει μειωθεί η αποτελεσματικότητα φυσικών παραγόντων απορρόφησης («καταβόθρες»), όπως οι ωκεανοί, οι οποίοι απορροφούν CO₂. Αυτό σημαίνει ότι οι προσπάθειές μας για την μείωση των εκπομπών που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες θα πρέπει να είναι περισσότερο αποτελεσματικές εάν θέλουμε να κρατήσουμε τα ατμοσφαιρικά επίπεδα του CO₂ σταθερά.

«Το κόστος της αδράνειας για την κλιματική αλλαγή είναι τεράστιο τόσο από οικονομική όσο και από ηθική άποψη. Οι φτωχότεροι άνθρωποι θα είναι αυτοί που θα υποφέρουν πρώτοι αλλά τις παράπλευρες πτυχές θα τις αισθανθούμε όλοι», είπε η Καθηγήτρια Jacqueline McGlade, Εκτελεστική Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος.

Επίσης προσέθεσε: «Η κλιματική αλλαγή υπερβαίνει τα φυσιολογικά πολιτικά και χρηματοοικονομικά σύνορα. Δεν πρόκειται πλέον για ζήτημα που αφορά ένα ή δύο υπουργούς που συσκέπτονται στις τράπεζες του υπουργικού συμβουλίου. Είναι ένα θέμα που αφορά τους επικεφαλείς των κυβερνήσεων και ως τέτοιο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται».