Water in de stad

In juli 2011 kwamen delen van Kopenhagen door hevige regenval onder water te staan, omdat de afwateringssystemen niet voldoende capaciteit hadden voor de 135 mm water die in twee uur tijd uit de hemel viel. Maar dit was nog maar het begin van de waterproblemen waardoor Kopenhagen werd getroffen. Na de overstromingen was het drinkwater in grote delen van de stad als gevolg van reparaties aan de hoofdwaterleiding wekenlang verontreinigd. Vergelijkbare watergerelateerde problemen doen zich ook in andere steden voor.

Meer dan drie kwart van de Europese burgers woont in stedelijke gebieden en is afhankelijk van stedelijke drinkwatervoorziening. Ongeveer een vijfde van de totale hoeveelheid zoetwater die in Europa wordt onttrokken, gaat via openbare waterleidingstelsels naar huishoudens, kleine ondernemingen, hotels, kantoren, ziekenhuizen, scholen en industrieën.

Zorgen voor een constante levering van schoon water aan het publiek is geen eenvoudige taak. Bij de aanleg van waterleidingsystemen moeten tal van factoren in aanmerking worden genomen, zoals de bevolkingsomvang en gemiddelde huishoudgrootte, veranderingen in de fysieke eigenschappen van grond, consumentengedrag, de watervraag van economische sectoren (bijv. het toerisme), de chemische samenstelling van het water en de logistiek van de opslag en het transport ervan. Ook moet rekening worden gehouden met eventuele bedreigingen door klimaatverandering, zoals onverwachte overstromingen, hittegolven en perioden van waterschaarste.

Om in de steden een watercrisis te voorkomen, moeten wij de watervoorraden in elk stadium effectief beheren: van de levering van schoon water tot de verschillende gebruiksdoeleinden. Dat kan zowel een vermindering van het watergebruik betekenen als het zoeken naar nieuwe manieren voor het inzamelen en hergebruiken van water. Het betekent ook dat het waterbeheer beter in het algemeen beheer van steden moet worden geïntegreerd, waarbij met de kenmerken van de lokale omgeving rekening moet worden gehouden.

Betalen voor het water dat we gebruiken

Technologische vorderingen en nieuwe prijsstelsels hebben al gezorgd voor een aanzienlijke vermindering van het watergebruik door huishoudens, die in de regel beslag leggen op 60-80% van de openbare watervoorziening in Europa. Technologische verbeteringen aan huishoudapparaten zoals wasmachines en vaatwassers, bijvoorbeeld, hebben geholpen het watergebruik door huishoudens te verminderen zonder dat daarvoor een gedragsverandering of bewustwording over watervraagstukken nodig was.

Ook zijn aanzienlijke besparingen mogelijk door veranderingen in het gebruik van water voor lichaamshygiëne, waarvoor een gemiddeld huishouden 60% van het water gebruikt. Vervangingstoestellen voor waterreservoirs in toiletten, bijvoorbeeld, bieden een goedkope en eenvoudige manier om het watergebruik te verminderen tot één liter per spoeling. Ook geringe aanpassingen aan douchesystemen, zoals beluchting van de waterstroom, kunnen tot waterbesparing leiden.

Zoals beschreven in de EU-kaderrichtlijn water kan het koppelen van de waterprijs aan het gebruikte watervolume duurzaam gebruik stimuleren. In Engeland en Wales is het watergebruik in woningen met een meter gemiddeld 13% lager dan in woningen zonder meter.

Hergebruik van regen en grijs water

Slechts 20% van het water dat de verschillende sectoren uit de openbare watervoorziening ontvangen, wordt feitelijk verbruikt. De overige 80% komt weer in het milieu terecht, hoofdzakelijk in de vorm van gezuiverd afvalwater. Betonnen en andere waterdichte oppervlakken in steden voeren de regen doorgaans naar rioolstelsels waar deze met afvalwater wordt vermengd. De regen kan daardoor niet de bodem indringen en de grondwatervoorraden aanvullen die wij later voor onze watervoorziening kunnen gebruiken. Afgevoerd regenwater en afvalwater gaan vaak door een waterzuiveringsinstallatie alvorens ze - gewoonlijk ver weg van de stad - in een rivier worden geloosd. Met enkele veranderingen in de stedelijke watersystemen zouden zowel regenwater als minder verontreinigd afvalwater rechtstreeks naar de gebruikers in de stad kunnen worden teruggevoerd.

Een van die veranderingen is het hergebruik van grijs water. Met grijs water wordt al het huishoudelijk afvalwater bedoeld dat niet afkomstig is van toiletten, zoals bad-, douche-, afwas- en keukenwater. Dit water kan direct ter plekke worden behandeld of onbehandeld worden gebruikt voor doeleinden waarvoor geen drinkwaterkwaliteit is vereist, bijvoorbeeld het doorspoelen van het toilet.

Een andere mogelijkheid is om het regenwater dat van daken en opritten stroomt te verzamelen om het te gebruiken voor andere dan drinkwaterdoeleinden, zoals het doorspoelen van het toilet, het wassen van de auto of het bewateren van de tuin. Het regenwater zou ook rechtstreeks naar het grondwater kunnen worden geleid om de grondwatervoorraden aan te vullen. Dergelijke systemen kunnen in woonhuizen en bedrijven worden geïnstalleerd en zijn een manier om water te besparen zonder dat mensen hun watergebruik hoeven aan te passen. Er zijn echter meer manieren om de watervoorziening te verbeteren voordat het water de woonhuizen bereikt.

Het regenwater binnen de stad houden en het water de mogelijkheid geven om de bodem te infiltreren en waterlichamen aan te vullen, biedt tal van voordelen. Zo wordt bijvoorbeeld recreatieruimte voor de lokale bewoners gecreëerd en geeft het water tijdens hittegolven een verkoelend effect.

(c) ABC Open Wide Bay | flickr.com

Beperken van verlies

Het verlies van water door lekkage kan aanzienlijk zijn. In Kroatië, bijvoorbeeld, gaat tijdens het transport bijna 40% van het water verloren. Lekkages kunnen worden voorkomen door regelmatig onderhoud en herstel van het distributienet en ook door het inzetten van nieuwe technologieën. Daarbij kan het gaan om sensoren voor lekdetectie, die het geluid van een lek herkennen en aan de hand van dat geluid de locatie van het lek bepalen, of om toestellen die via radiosignalen uitstromend water opsporen. Bij toepassing van dergelijke technologieën gaat in de openbare distributienetwerken geen water meer verloren door lekkages en kan met een beperkte hoeveelheid water in de vraag worden voorzien. Vernieuwing van de netwerken vereist echter aanzienlijke investeringen.

Tijd voor actie

Voor een duurzamer gebruik van de stedelijke watervoorraden is meer nodig dan het uitvoeren van maatregelen zoals die hierboven zijn beschreven. Het vereist bovenal dat mensen bewust worden gemaakt van de noodzaak van waterbehoud.

Voor de bewustmaking van huishoudelijke, zakelijke en toeristische watergebruikers bestaan tal van middelen, zoals websites, onderwijsprogramma's voor scholen, gemeentefolders en de massamedia. Het verstrekken van keurmerken aan milieuvriendelijke apparaten en hotels is een andere belangrijke manier om consumenten bewust te maken van het belang van water- en energiebesparing en hen te helpen om dienaangaande een geïnformeerde keuze te maken.

Een werkelijk duurzaam gebruik van onze zoetwatervoorraden kan niet worden bereikt zonder dat aanvullende stappen worden gezet in de richting van een duurzaam watergebruik in de steden.