Għejxien fi stat ta’ kriżijiet multipli: saħħa, natura, klima, ekonomija, jew sempliċiment nuqqas ta’ sostenibbiltà sistemika?

Sa mill-1950, il-popolazzjoni globali kibret b’aktar mit-tripplu għal kważi 8 biljun u l-produzzjoni ekonomika kibret bi 12-il darba. Dan it-tkabbir qawwi kien iffaċilitat minn żieda tremenda fl-użu tagħna ta’ riżorsi naturali bħall-art, l-ilma, l-injam u ta’ materjali oħra inklużi minerali u riżorsi tal-enerġija. Din l-Aċċelerazzjoni Kbira neħħiet mijiet ta’ miljuni mill-faqar iżda ħalliet impatt negattiv fuq l-ekosistemi u kkawżat it-tibdil fil-klima. Globalment, 75 % tal-ambjent terrestri u 40 % tal-ambjent tal-baħar inbidlu b’mod sever. Il-kombustjoni kontinwa tal-fjuwils fossili, it-tibdil fl-użu tal-art u d-deforestazzjoni jirrilaxxaw gassijiet b’effett ta’ serra fl-atmosfera, li jikkawżaw it-tibdil fil-klima.

Illum, il-globalizzazzjoni, speċjalment permezz ta’ żieda fid-diġitalizzazzjoni, tgħaqqad kważi kull parti tal-pjaneta permezz ta’ sensiela ta’ rotot kummerċjali stabbiliti sew, filwaqt li tiżgura l-konsenja ta’ materja prima, partijiet jew prodotti lesti għall-konsumaturi globali ta’ suq globali. Id-domanda għal riżorsi materjali hija mistennija li tirdoppja sal-2060 u diġà qed nikkunsmaw dak li jistgħu jipprovdu tliet Dinjiet. Barra minn hekk, bħalissa ma nistgħux nipprevjenu li kwantitajiet kbar ta’ skart jispiċċaw fl-ambjent u l-ġenerazzjoni annwali tal-iskart mistennija tiżdied b’70 % sal-2050. Il-miri tan-newtralità tal-karbonju jew it-tagħmir tal-ICT jistgħu jeżerċitaw pressjoni addizzjonali fuq provvisti ta’ minerali u ta’ elementi terrestri rari li diġà jinsabu taħt pressjoni.

Il-COVID-19: waqfa qasira mis-swieq globali?

Il-COVID-19 u l-miżuri ta’ lockdown affettwaw ix-xejriet ta’ konsum u ta’ produzzjoni sa ċertu punt. Ċerti setturi bħat-turiżmu jew l-ivvjaġġar intlaqtu b’mod dirett, u ħafna ktajjen tal-provvista ġew affettwati wkoll. L-għeluq tal-faċilitajiet ta’ produzzjoni fiċ-Ċina u f’pajjiżi esportaturi oħra matul l-ewwel xhur ta’ lockdown ikkawża dewmien fil-konsenji ta’ xi prodotti, hekk kif l-aċċident marittimu li mblokka l-Kanal ta’ Suez għal jiem ħoloq nuqqasijiet u dewmien fis-swieq Ewropej. Il-COVID-19 mhux biss ikkawżat tfixkil fil-ktajjen tal-provvista globali biss; naqset ukoll id-domanda.

Il-pandemija żvelat kemm huma konnessi mill-qrib u interdipendenti l-ekonomija tagħna u s-soċjetajiet tagħna. Kemm jekk tkun waħda ta’ saħħa kif ukoll ekonomika, kriżi tista’ tinfirex faċilment u l-impatti tagħha jistgħu jinħassu fid-dinja kollha, sakemm ma titteħidx azzjoni koordinata u deċiżiva fil-bidu tagħha.

Il-COVID ħolqot ukoll domanda globali akbar u suq li qed jikber għat-tagħmir protettiv personali bħall-maskri tal-wiċċ u ingwanti. It-tħassib dwar is-saħħa, bir-raġun, issostitwixxa t-tħassib ambjentali dwar il-plastik li jintuża darba biss. Fl-istess ħin, it-tnaqqis fir-ritmu ekonomiku naqqas il-produzzjoni tal-imballaġġ tal-plastik fl-UE. Dawn il-bidliet jistgħu jaffettwaw il-progress tal-UE lejn il-miri tagħha stabbiliti qabel il-pandemija. Tgħarrif tal-EEA, li għandu jiġi ppubblikat dan ix-xahar, jagħti ħarsa lejn l-impatti tal-COVID-19 fuq il-plastik li jintuża darba biss fl-ambjent tal-Ewropa.

Fit-tieni sena tagħha, il-COVID-19 tirrappreżenta kriżijiet differenti skont il-pajjiż. Il-pajjiżi b’rati għolja ta’ tilqim qed jibdew ineħħu r-restrizzjonijiet waħda waħda, u qed joqorbu lejn sens ta’ normalità. B’aktar minn 70 doża għal kull 100 persuna amministrata, l-Istati Membri tal-UE qed jiffukaw fuq il-kriżi ekonomika u l-pjanijiet ta’ rkupru. L-attivitajiet ekonomiċi u l-konsum qed jerġgħu jaqbdu r-ritmu. Fl-istess ħin, il-kriżi tas-saħħa għadha għaddejja f’pajjiżi b’aċċess limitat ħafna għat-tilqim, u dan jenfasizza l-inugwaljanzi globali f’dinja marbuta mill-qrib.

Il-pandemija qanqlet ukoll xi riflessjonijiet u azzjonijiet dwar dawn l-inugwaljanzi, u ħeġġet lill-pajjiżi bi dħul ogħla jew lil dawk inqas affettwati mill-pandemija biex jgħinu lill-oħrajn bil-provvisti mediċi, bir-respiraturi u issa bit-tilqim. Ix-xahar li għadda, il-mexxejja tal-UE wiegħdu li jagħtu 100 miljun doża ta’ vaċċini tal-corona lill-pajjiżi fil-bżonn. Dan kien segwit minn wegħda mill-mexxejja tal-G7 li jagħtu 1 biljun doża lill-pajjiżi bi dħul baxx fl-2021. Sfortunatament dawn in-numri għadhom ferm inqas mill-10 biljun doża meħtieġa skont id-WHO.

Distribuzzjoni mhux uniformi tar-riżorsi, l-impatti u l-benefiċċji

Ir-rapport dwar Il-Prospettiva tar-Riżorsi Globali tal-2019 mill-Panel Internazzjonali dwar ir-Riżorsi jikkonferma li l-użu tar-riżorsi naturali u l-benefiċċji relatati u l-impatti ambjentali mhumiex imqassma b’mod uniformi fost il-pajjiżi u r-reġjuni. Il-pajjiżi bi dħul għoli, inklużi l-Istati Membri tal-UE, ikomplu jikkunsmaw b’mod sinifikanti aktar materjali u jikkawżaw ħafna aktar ħsara ambjentali mill-grupp ta’ pajjiżi bi dħul baxx.

Il-Pjan ta’ Azzjoni ġdid għal Ekonomija Ċirkolari minn Marzu 2020 huwa l-pedament tal-isforzi tal-Unjoni Ewropea dwar l-użu tar-riżorsi. Il-pjan jinkludi firxa wiesgħa ta’ azzjonijiet li jindirizzaw id-disinn tal-prodott, il-proċessi tal-ekonomija ċirkolari, konsum aktar sostenibbli u l-prevenzjoni tal-iskart. Dan jirrikjedi u jispeċifika azzjoni fi ktajjen tal-valur ewlenin tal-prodotti, inklużi l-elettronika u l-ICT, il-batteriji, l-imballaġġ, il-plastik, it-tessuti, il-bini u l-kostruzzjoni, u l-ikel, l-ilma u n-nutrijenti. Bħala tali, huwa wieħed mill-komponenti ewlenin tal-Patt Ekoloġiku Ewropew (ir-rispons ġenerali tal-Unjoni Ewropea għall-isfidi ambjentali, klimatiċi u soċjoekonomiċi) u huwa ta’ rilevanza kbira biex jagħti direzzjoni lill-investimenti kemm għall-irkupru wara l-COVID kif ukoll għal tranżizzjoni sostenibbli tal-mudell ekonomiku tagħna.

Il-kwistjoni tad-dimensjoni soċjali u l-governanza huma l-muftieħ biex nerġgħu nibnu mill-ġdid aħjar

Fil-EEA, aħna allinjajna mill-qrib il-ħidma tagħna biex nosservaw l-ambjent, il-progress lejn iċ-ċirkolarità u nidentifikaw l-għażliet għall-politiki u l-mudelli tan-negozju ċirkolari madwar dawn il-ktajjen tal-valur tal-prodotti ewlenin. Se nkomplu nappoġġaw lil dawk li jfasslu l-politika Ewropea madwar il-ktajjen tal-valur tal-prodotti ewlenin u nikkontribwixxu għall-valutazzjonijiet tar-riżorsi globali permezz tal-Panel Internazzjonali tar-Riżorsi. Hekk kif l-ekonomija tibda tirkupra, se jirnexxielna nibnu mill-ġdid aħjar?

Il-kisba ta’ użu sostenibbli tar-riżorsi fl-Ewropa u globalment teħtieġ bidliet fundamentali fis-sistemi tagħna ta’ produzzjoni u konsum. L-isfida reali għadha ‘l bogħod milli tagħmel il-proċessi tal-produzzjoni aktar effiċjenti. Il-kisba ta’ sostenibbiltà reali u dejjiema se teħtieġ li jiġu indirizzati l-inugwaljanzi soċjali wkoll. Din qajmet il-mistoqsija ta’ governanza: kif se niżguraw aċċess għar-riżorsi u ambjent nadif għal kulħadd? L-EEA se tkompli ddaħħal id-dimensjoni soċjali u l-kwistjoni tal-governanza f’valutazzjonijiet u diskussjonijiet ta’ politika rilevanti.