Διαμορφώνοντας την Ευρώπη του 2050: μια υγιέστερη, καθαρότερη και ανθεκτικότερη Ευρώπη

Έχει περάσει ακριβώς ένας χρόνος από τότε που πολλές χώρες στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο έθεσαν περιορισμούς για να επιβραδύνουν την εξάπλωση του κορονοϊού. Η νόσος COVID-19 επέφερε τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Πάνω από 120 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν νοσήσει μέχρι στιγμής και περισσότεροι από 2,6 εκατομμύρια έχουν χάσει τη ζωή τους. Ορισμένες ευάλωτες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, κινδυνεύουν περισσότερο από άλλες πληθυσμιακές ομάδες. Η πανδημία έχει επίσης πλήξει σοβαρά πολλούς οικονομικούς κλάδους — τον τουρισμό, τις πολιτιστικές δραστηριότητες, τη βιομηχανία της εστίασης — και τα μέσα βιοπορισμού όσων εξαρτώνται από αυτούς τους κλάδους. Πολλές πτυχές της ζωής μας έχουν αλλάξει, από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μας έως την καθημερινή μας ρουτίνα, το πώς και πού εργαζόμαστε ή σπουδάζουμε.  

Έναν χρόνο μετά, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κρίση, υγειονομική και οικονομική, και ζούμε σε μια κοινωνία που υποφέρει από κόπωση λόγω του κορονοϊού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη έχουν λάβει μέτρα για την άμβλυνση ορισμένων από τις αρνητικές αυτές επιπτώσεις μέσω πρωτοβουλιών στήριξης. Η Ευρώπη επέλεξε να δώσει προτεραιότητα στην υγεία των πολιτών της και να ελαχιστοποιήσει τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Ο χρόνος είναι πολύτιμος: τα προγράμματα εμβολιασμού δίνουν τη μάχη κατά της εξάπλωσης των παραλλαγών του ιού, με την ελπίδα ότι οι κοινωνίες μας θα μπορέσουν να επιστρέψουν σε κάποια μορφή «κανονικότητας» τους επόμενους μήνες. Υπάρχει ακόμη αβεβαιότητα σχετικά με το πόσο διάστημα ακόμα θα διαρκέσει αυτή η κατάσταση και για το πώς οι μελλοντικές γενιές θα πληρώσουν το αυξανόμενο χρέος.  

Η μετάβαση της Ευρώπης στη βιωσιμότητα στον καιρό της πανδημίας COVID-19 

Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο προσπαθεί η ΕΕ να επιτύχει τη βιωσιμότητα. Λίγο πριν από τον εγκλεισμό λόγω κορονοϊού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ανακοινώσει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Πρόκειται για ένα συνολικό πρόγραμμα πολιτικής για την επίτευξη μιας βιώσιμης οικονομίας με ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050 μέσω μιας «δίκαιης μετάβασης» που διασφαλίζει ότι «κανένας τόπος ή πολίτης δεν θα μείνει πίσω». Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί την απάντηση της Ευρώπης στην κρίση του κλίματος και της βιοποικιλότητας. 

Αυτοί οι γενικοί στόχοι συνεπάγονται μια σειρά από δέσμες μέτρων, μεταξύ των οποίων η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, η στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιάτο», το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, η στρατηγική για τις βιομηχανικές εκπομπές, ο ευρωπαϊκός νόμος και το σύμφωνο για το κλίμα. Τον Φεβρουάριο προτάθηκε μια άλλη σημαντική νομοθετική πράξη, η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Στόχος της είναι να επιτρέψει ευφυέστερη, ταχύτερη και συστηματικότερη προσαρμογή. Θα τεθούν επί τάπητος και άλλες πρωτοβουλίες, όπως η στρατηγική για τις χημικές ουσίες, το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση των υδάτων, του αέρα και του εδάφους και η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55%, προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030. 

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος στηρίζει τις εν λόγω πολιτικές μέσω αξιόπιστων δεδομένων, αξιολογήσεων και ενημερωτικών πλατφορμών. Οι εργασίες μας καλύπτουν ποικίλα θέματα και συστήματα, όπως η ποιότητα του αέρα, τα συστήματα κινητικότητας, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία και η ανάλυση των οικοσυστημάτων. Σε όλους αυτούς τους τομείς, τονίζουμε την πρόοδο που έχει σημειωθεί και εντοπίζουμε τους τομείς στους οποίους απαιτούνται επιπρόσθετες προσπάθειες. Κοινοποιούμε τα δεδομένα και τις γνώσεις μας στους αρμόδιους χάραξης πολιτικής και στο ευρύ κοινό.

Καθορισμός φιλόδοξων στόχων και η επίτευξή τους 

Όταν ανταλλάσσουμε τα πορίσματά μας ή όταν ανακοινώνεται μια νέα πρόταση πολιτικής, τίθεται κάθε φορά το ίδιο ερώτημα: Αρκεί; Είναι οι στόχοι που καθορίζονται στην πρόταση επαρκώς φιλόδοξοι; Μπορούν η Ευρώπη ή τα κράτη μέλη να κάνουν περισσότερα; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι στόχοι ποτέ δεν είναι αρκετοί και ότι μπορούν να γίνουν πολύ περισσότερα. Ωστόσο, αυτή η απλουστευτική απάντηση δεν λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα των ζητημάτων που αντιμετωπίζουμε.  

Ο καθορισμός ανέφικτων και μη ρεαλιστικών στόχων στην Ευρώπη ή παγκοσμίως, ή χωρίς τα εργαλεία που επιτρέπουν την παρακολούθηση της προόδου ή την επίτευξη των στόχων, θα υπονόμευαν απλώς την εμπιστοσύνη σε αυτές τις διαδικασίες. Εντούτοις, σύμφωνα με την επιστήμη, αυτό που χρειαζόμαστε είναι φιλόδοξες πολιτικές. Χρειαζόμαστε πολιτικές που ενθαρρύνουν την επιτάχυνση και την επέκταση καινοτόμων λύσεων. Για παράδειγμα, τα δεδομένα μας για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν ήδη καταδείξει ότι απαιτούνται σημαντικές επιπρόσθετες προσπάθειες για να μειωθούν οι εκπομπές. Επίσης, έχουμε ήδη επιτύχει ορισμένους στόχους για τον χαρακτηρισμό προστατευόμενων περιοχών στο θαλάσσιο περιβάλλον, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες για τη βιοποικιλότητα. Το βασικό ερώτημα που τίθεται δεν είναι απαραιτήτως αν ο στόχος είναι αρκετά φιλόδοξος ή εάν πρέπει να εντείνουμε τις υφιστάμενες προσπάθειες, αλλά το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά για να επιτύχουμε τους στόχους. 

Ένας άλλος παράγοντας είναι ο χρόνος. Η επίτευξη βιωσιμότητας δεν μπορεί να επιτευχθεί εν μία νυκτί. Απαιτεί χρόνο και σειρά μέτρων πολιτικής, τα οποία πρέπει στο σύνολό τους να εστιάζουν στον ίδιο στόχο. Ορισμένα μέτρα θα μπορούσαν να είναι πιο ουσιαστικά και σαφή σχετικά με το τι θα πρέπει να κάνουμε διαφορετικά.

Είναι επίσης εμφανές ότι αυτή η μετάβαση προς μια βιώσιμη Ευρώπη θα επηρεάσει ορισμένες ομάδες περισσότερο από άλλες — όπως ακριβώς συμβαίνει με τον κορονοϊό ή τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, την ατμοσφαιρική ρύπανση ή τις επιπτώσεις στο κλίμα. Ορισμένοι από εμάς αντιμετωπίζουμε υψηλότερο κίνδυνο και είμαστε πιο ευάλωτοι. Η ΕΕ στο σύνολό της θα πρέπει να δώσει έμφαση στην κοινωνική διάσταση και να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτές τις κοινωνικές ανισότητες.  

Πάντως, είναι εντυπωσιακό το ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της συμγωνούν και δεν έχουν παρεκκλίνει από την πορεία προς την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, παρά την τρέχουσα υγειονομική και οικονομική κρίση. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποδείχθηκε ιδιαιτέρως «ανθεκτική» στην πανδημία COVID.

Διαμόρφωση της Ευρώπης του 2050

Οι επιστήμονες και τα ιδρύματα γνώσης συμβάλλουν ουσιαστικά στη μοντελοποίηση του μέλλοντος ή στην κατάρτιση σεναρίων. Τελικά όμως, το θέμα δεν είναι η πρόβλεψη του μέλλοντος, αλλά η διαμόρφωση της Ευρώπης του μέλλοντος — ο μετασχηματισμός της κοινωνίας μας σε μια κοινωνία στην οποία θα θέλαμε να ζούμε. Η κοινωνία αυτή θα πρέπει να βασίζεται στην αλληλεγγύη, διασφαλίζοντας ένα υγιές περιβάλλον για όλους μας, ανθεκτικό σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς — όπως ακριβώς πρέπει να είναι ο κόσμος.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι πολύ σημαντικό το ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων του David Sassoli, προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του António Costa, πρωθυπουργού της Πορτογαλίας εξ ονόματος της Προεδρίας του Συμβουλίου και της Ursula von der Leyen, προέδρου της Επιτροπής, ανακοίνωσαν την περασμένη εβδομάδα τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης. Κάλεσαν τους πολίτες από κάθε γωνιά της Ευρώπης να μοιραστούν τις ιδέες τους για να συμβάλουν στη διαμόρφωση της Ευρώπης του αύριο — μιας πιο ανθεκτικής Ευρώπης η οποία θα θέτει στο επίκεντρο το περιβάλλον, την υγεία και την ευημερία όλων των Ευρωπαίων.