Kształtowanie Europy do 2050 r.: zdrowsza, czystsza i bardziej odporna

Minął dokładnie rok, od kiedy wiele krajów w Europie i na całym świecie wprowadziło ograniczenia w celu spowolnienia rozprzestrzeniania się koronawirusa. COVID-19 wiązał się z ogromnymi kosztami społecznymi i gospodarczymi. Do tej pory ponad 120 mln osób na świecie zostało zakażonych, a ponad 2,6 mln osób straciło życie, przy czym niektóre słabsze grupy społeczne, takie jak osoby starsze, zostały dotknięte w większym stopniu niż inne. Wskutek pandemii ucierpiało również wiele gałęzi gospodarki — turystyka, działalność kulturalna, branża gastronomiczna — oraz zagrożona jest egzystencja sektorów od nich zależnych. Od interakcji społecznych aż po codzienną rutynę — to jak i gdzie pracujemy lub uczymy się, wiele aspektów naszego życia zmieniło się.  

Rok później stoimy w obliczu kryzysu zdrowotnego, kryzysu gospodarczego i żyjemy w społeczeństwie zmęczonym koronawirusem. Unia Europejska i państwa członkowskie podjęły działania służące złagodzeniu niektórych z tych negatywnych skutków za pomocą inicjatyw wspierających. Europa nadała priorytet zdrowiu swoich obywateli i zminimalizowaniu liczby ofiar śmiertelnych. Czas nagli: programy szczepień ścigają się z szerzącymi się wariantami wirusa, w nadziei, że społeczeństwa będą mogły powrócić do jakiejś formy „normalności” w nadchodzących miesiącach. Nadal nie ma pewności, jak długo jeszcze to potrwa i w jaki sposób przyszłe pokolenia zapłacą za rosnące zadłużenie.   

Przejście Europy na zrównoważony rozwój w czasach pandemii COVID-19 

W takim właśnie kontekście UE zmierza w kierunku zrównoważonego rozwoju. Krótko przed lockdownem z powodu koronawirusa Komisja Europejska ogłosiła Europejski Zielony Ład, nadrzędny program polityczny, którego celem jest osiągnięcie do 2050 r. gospodarki zrównoważonej i neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla w drodze „sprawiedliwej transformacji”, co zagwarantuje, że „żadna osoba ani żaden region nie pozostaną w tyle”. Europejski Zielony Ład jest odpowiedzią Europy na kryzys związany z klimatem i różnorodnością biologiczną. 

Te nadrzędne cele przekładają się na szereg pakietów politycznych, w tym unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, strategię „od pola do stołu”, plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, prawo o klimacie i Pakt na rzecz Klimatu. W lutym zaproponowano kolejny istotny akt prawny — strategię UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, której celem jest umożliwienie inteligentniejszego, szybszego i bardziej systematycznego dostosowania się. W dalszym ciągu przedstawiane będą inne inicjatywy, takie jak strategia w zakresie chemikaliów, plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby oraz pakiet „Fit for 55” (Gotowi na osiągnięcie celu 55%), mający na celu ograniczenie emisji o co najmniej 55% do 2030 r.

Europejska Agencja Środowiska wspiera te polityki poprzez wiarygodne dane, oceny i platformy informacyjne. Nasze prace obejmują szeroki zakres tematów i systemów, m.in. jakość powietrza, systemy mobilności, emisja gazów cieplarnianych, wpływ zmiany klimatu na zdrowie oraz analiza ekosystemów. W obszarach tych zwracamy uwagę na postępy i wskazujemy, w których z nich konieczne są dodatkowe wysiłki, a także przekazujemy dane i wiedzę odpowiednim decydentom politycznym i ogółowi społeczeństwa. 

Określenie poziomów ambicji i ich realizacja 

Podczas dzielenia się naszymi ustaleniami lub ogłaszania nowego wniosku dotyczącego polityki nieustannie pojawia się jedno pytanie: Czy cele określone we wniosku są wystarczające? Czy Europa lub państwa członkowskie mogą zrobić coś więcej? Można by powiedzieć: nigdy nie wystarczy, zawsze można zrobić więcej. Ta prosta odpowiedź nie uwzględniałaby jednak złożoności problemów, z jakimi się borykamy.  

Ustanowienie nieosiągalnych i nierealistycznych celów w Europie i na świecie, albo bez narzędzi monitorowania postępów lub ich realizacji tylko podważa zaufanie do tych procesów. Z drugiej strony, według naukowców, potrzebna jest nam właśnie ambitna polityka. Potrzebujemy strategii politycznych, które stymulują przyspieszanie i zwiększanie skali przełomowych rozwiązań. Przykładowo, nasze dane dotyczące emisji gazów cieplarnianych już pokazują, że aby ograniczyć emisje potrzebne są dodatkowe, znaczne starania; albo też osiągnęliśmy już pewne cele w zakresie wyznaczania obszarów chronionych w środowisku morskim, ale nadal istnieją problemy związane z bioróżnorodnością. Kluczowym zagadnieniem nie musi być to, czy cel jest wystarczająco ambitny lub też czy musimy zrobić więcej w tej samej kwestii, lecz co zrobimy inaczej, aby na pewno je osiągnąć. 

Innym czynnikiem jest czas. Zrównoważoności nie osiąga się z dnia na dzień. Wymaga to czasu i szeregu działań politycznych, a wszystkie muszą być dostosowane do tego samego celu. Niektóre kroki mogłyby być większe i bardziej przejrzyste w odniesieniu do tego, co robimy inaczej.

Oczywiste jest również, że transformacja w kierunku zrównoważonej Europy wpłynie na niektóre grupy bardziej niż na inne — podobnie jak w przypadku koronawirusa czy zagrożeń dla środowiska np. zanieczyszczenia powietrza lub skutków zmiany klimatu. Niektórzy z nas są bardziej narażeni i są bardziej podatni na zagrożenia. Cała UE mogłaby bardziej jednoznacznie określić wymiar społeczny i zrobić więcej, by zaradzić tym nierównościom społecznym.  

Niemniej jednak imponujące jest, że Unia Europejska i jej państwa członkowskie wspólnie dążą do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu pomimo obecnego kryzysu zdrowotnego i gospodarczego. Europejski Zielony Ład jest wyjątkowo odporny na COVID.

Kształtowanie Europy do 2050 r. 

Naukowcy i instytucje akademickie potrafią modelować przyszłość i opracowywać scenariusze. W ostatecznym rozrachunku nie chodzi jednak o przewidywanie przyszłości, lecz o kształtowanie przyszłości Europy — przekształcenie naszego społeczeństwa w społeczeństwo, w którym chcemy żyć. Powinno to być społeczeństwo oparte na solidarności, zapewniające zdrowe środowisko dla nas wszystkich i odporne na przyszłe wstrząsy — i taki też powinien być świat.

 W tym kontekście bardzo aktualne jest ogłoszenie w ubiegłym tygodniu przez europejskich przywódców, m.in. przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Davida Sassoliego, premiera Portugalii Antónia Costę w imieniu prezydencji w Radzie i przewodniczącą Komisji Ursulę von der Leyen, konferencji w sprawie przyszłości Europy i zaproszenie ludzi ze wszystkich zakątków Europy do podzielenia się swoimi pomysłami na kształtowanie przyszłości Europy — takiej, która nada Europie większą odporność, gdzie środowisko oraz zdrowie i dobre samopoczucie wszystkich Europejczyków będą miały kluczowe znaczenie.

Hans Bruyninckx 

Dyrektor wykonawczy EEA  

Artykuł opublikowany w biuletynie EEA nr 01/2021 w marcu 2021 r.