Gittikçe büyüyen bir çevre ve iklim sorunu olan plastikler: Avrupa bu eğilimi nasıl tersine çevirebilir?

Plastikleri deniz ortamına ve diğer yerlere nasıl saldığımıza dair farkındalık, endişe ve eylemler son yıllarda büyük ölçüde artıyor olsa da, “Plastikler, döngüsel ekonomi ve Avrupa’da çevre — Aksiyon önceliği” adlı AÇA raporuna göre iklim değişikliğine katkıları ve COVID-19 salgınıyla ilgili yeni zorluklar da dâhil olmak üzere az bilinen birçok başka etkileri de mevcut.

Rapor; plastik üretimi, tüketimi ve ticareti ile plastiklerin yaşam döngüleri sırasında çevre ve iklim üzerindeki etkisini ele alıyor ve politika yapıcıları, sektörü ve tüketicileri kapsayan üç yol aracılığıyla döngüsel plastik ekonomisine geçişi inceliyor.

AÇA İcra Direktörü Hans Bruyninckx’e göre, “Plastiklerin ortaya çıkardığı zorluklar, büyük ölçüde üretim ve tüketim sistemlerimizin sürdürülebilir olmamasından kaynaklanıyor. COVID-19 salgını ve iklim değişikliği, karşı karşıya olduğumuz plastik atık krizine kamuoyunun dikkatini arttırdı. Plastikleri çok daha akıllıca kullandığımız, daha da iyisi yeniden kullandığımız ve geri dönüştürdüğümüz, temelde sürdürülebilir ve döngüsel plastik ekonomisine geçişin en iyi yol olduğu açık. Ayrıca, başlangıç noktası yenilenebilir ham maddelerden plastik üretimi olmalıdır.”

Rapor; plastik üretiminin, kullanımının ve ticaretinin artmaya devam edeceğini gösteriyor. Plastiklerin ve bilhassa tek kullanımlı plastiklerin ortaya çıkardığı zorlukları ele almak için artan sayıda AB politikası ve girişimi hâlihazırda yürürlükte. Avrupa Komisyonu, 2018 yılında AB’nin plastiklerle ilgili zorlukları ele alma yaklaşımını ortaya koyan dünyadaki ilk kapsamlı “Döngüsel ekonomide plastiklere ilişkin stratejiyi” ve ardından 2019 yılında Tek Kullanımlık Plastikler Direktifi’ni sundu.

AÇA raporu; plastiklerin daha akıllıca kullanılması, artan döngüsellik ve yenilenebilir hammadde kullanımı dâhil olmak üzere, önümüzdeki üç yola işaret ediyor. Bunların tümü birlikte sürdürülebilir ve döngüsel bir plastik sistemine ulaşmamıza yardımcı olabilir. Bugün söz konusu raporun yanı sıra plastikler ve tekstil ürünleri ve döngüsel iş modellerinin kullanılması hakkında ilgili iki brifing daha yayımlandı.

COVID-19 salgını ve plastikler

Koronavirüs salgını; plastik üretiminde, tüketiminde ve atıklarında değişikliklere sebep oldu. Plastik maskeler, COVID-19 salgınının daha fazla yayılmasını kısıtlamada hayati bir rol oyuyor. Fakat maske ve eldivenlere yönelik talep nedeniyle plastik atıklardaki, ayrıca paket yemek servisi kapları ve internetten satışlar için plastik ambalajlar gibi tek kullanımlık plastik ürünlerin kullanımındaki büyük artış, AB’nin plastik kirliliğini kontrol altına alarak daha sürdürülebilir ve döngüsel bir plastik sistemine geçme yönündeki çabalarını kısa vadede tehlikeye atabilir.

Sektörün plastik üretimi iklim değişikliğine katkıda bulunuyor

Plastik tüketimi ve üretimi, çevre ve iklim değişikliği üzerinde olumsuz sonuçları olan fosil yakıtların büyük miktarlarda kullanılmasını gerektiriyor. Bu soruna ek olarak, ekonomik faaliyetlerin azalması küresel petrol fiyatlarında sert düşüşlere neden olarak imalatçıların işlenmemiş fosil esaslı materyallerden plastik mallar üretmesini, geri dönüştürülmüş plastik materyaller kullanmaktan çok daha ucuz hale getirdi. Plastik üretimi ve kullanımı öngörüldüğü gibi artmaya devam ederse, plastik endüstrisi bugün % 7 olan bir seviyeden artışla 2050'ye kadar küresel petrol kullanımının % 20'sini oluşturacak.

Rapor, AÇA’nın Sera Gazı Envanteri verilerinin AB’de plastik üretimiyle ilgili yıllık emisyonların yaklaşık 13,4 milyon ton CO₂ miktarına veya AB genelindeki kimya sektörü emisyonlarının yaklaşık %20’sine tekabül ettiğini gösterdiğini belirtiyor. Avrupa ve küresel plastik geri dönüşüm piyasasının ekonomik canlılığı hâlihazırda büyük baskı altında. Geri dönüştürülmüş plastiklere yönelik piyasa talebinin daha az olması Avrupa’daki birçok belediyenin atık uygulamalarını sürdürülebilir şekilde yönetmesini zorlaştırdı ve önemli miktarlardaki plastik atıklar için atık bertaraf seçenekleri daha az kullanılıyor.

Figure: the environmental impacts across the life cycle of plastics

Source: EEA, 2020

Sentetik tekstil ürünleri büyüyen bir sorun

Polyester ve naylon gibi sentetik elyaftan imal edilen tekstil ürünleri de plastik sorununun bir parçası. Tekstil ürünlerindeki plastikleri ele alan diğer bir AÇA brifingine göre, AB’de tüketiciler yılda yaklaşık 5,8 milyon ton (kişi başı yaklaşık 11 kilogram) tekstil ürününü çöpe atıyor ve bunların yaklaşık üçte ikisinde sentetik elyaf bulunmakta. 2017 verilerine göre Avrupalı haneler yaklaşık 13 milyon ton tekstil ürünü (giyim, ayakkabı ve ev tekstili) tüketti. Giyim eşyalarının yaklaşık %60’ını ve ev tekstilinin yaklaşık %70’ini plastik esaslı tekstil ürünleri oluşturuyor. Sürdürülebilir elyaf seçimlerinin ve mikroplastik emisyon kontrolünün teşvik edilmesinin yanı sıra ayrı toplama, yeniden kullanım ve geri dönüşüm aşamalarının iyileştirilmesi; döngüsel ekonomide sentetik tekstil ürünlerinin sürdürülebilirliğini ve döngüselliğini artırma potansiyeline sahip.

Döngüsel iş modelleri, sürdürülebilir olmayan plastik üretimi ve tüketimi ile başa çıkmaya yardımcı olabilir

Dönüşen geleneksel iş modellerinde, materyallerin ve ürünlerin yeniden kullanılmasını ve mümkün olduğunca uzun süre ekonomide kalmasını sağlayarak bu modelleri daha döngüsel hale getirmeye yönelik artan bir ilgi ve kazançlı fırsatlar mevcut.  Yine bugün yayımlanan “Avrupa’da döngüsel iş modellerinin mümkün kılınması için çerçeve” adlı bir başka AÇA brifingi, döngüsel iş modellerinin verimli bir şekilde uygulanması için atılabilecek adımları açıklıyor. Brifing ayrıca, döngüsel ekonomiye beklenen geçişin bir parçası olarak bu adımların geniş ölçekte yaygınlaştırılmasını mümkün kılacak unsurları da tanımlıyor. Böyle bir geçiş doğru destekleyici politikaların yürürlükte olmasını ve tüketim ve eğitimde değişikliğe yol açan davranışları gerektirecektir.