Tworzywa sztuczne rosnącym zagrożeniem dla środowiska i klimatu — w jaki sposób można odwrócić ten trend w Europie?

Jak podano w raporcie EEA dotyczącym tworzyw sztucznych, gospodarki o obiegu zamkniętym i środowiska w Europie oraz działań priorytetowych („Plastics, the circular economy and Europe′s environment — A priority for action”), mimo że w ostatnich latach zarówno świadomość społeczna, obawy, a także aktywność w kwestii usuwania tworzyw sztucznych do środowiska morskiego i innych środowisk znacznie wzrosły, to wpływ tworzyw na inne aspekty jest szeroki i słabiej poznany. Dotyczy to między innymi wpływu plastiku na zmiany klimatyczne oraz nowych wyzwań związanych z pandemią COVID-19.

W raporcie przyjrzano się kwestiom wytwarzania, użytkowania i handlu tworzywami sztucznymi, wpływu tworzyw na środowisko i klimat podczas ich cyklu życia oraz przejścia na gospodarowanie tworzywami sztucznymi w obiegu zamkniętym za pośrednictwem trzech ścieżek, w których uczestniczą decydenci polityczni, przemysł oraz konsumenci.

„Wyzwania związane z tworzywami sztucznymi w znacznej mierze wynikają z faktu, że sposoby wytwarzania i użytkowania takich tworzyw nie są zrównoważone. Pandemia COVID-19, jak i zmiany klimatyczne nasiliły uwagę opiniii publicznej skierowaną na kryzys odpadów tworzyw sztucznych, z którym się mierzymy. Jasnym jest, że najlepszym sposobem osiągnięcia  zasadniczo zrównoważonego gospodarowania tworzywami sztucznymi w obiegu zamkniętym jest bardziej świadome stosowanie plastiku i jego lepsze ponowne wykorzystanie oraz recykling. Ponadto punktem wyjścia w wytwarzaniu tworzyw sztucznych powinny być surowce odnawialne” — komentuje Hans Bruyninckx, dyrektor zarządzający EEA.

Raport pokazuje, że produkcja tworzyw sztucznych, ich stosowanie i handel nimi ciągle się zwiększają. W UE wdrożono szereg polityk i inicjatyw w odpowiedzi na wyzwania związane z tworzywami sztucznymi, a zwłaszcza z plastikowymi produktami jednorazowego użytku. W 2018 r. Komisja Europejska przedstawiła pierwszą na świecie wyczerpującą strategię na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym, która wykłada unijne podejście do zmierzenia się z wyzwaniami związanymi z tworzywami sztucznymi. W 2019 r. wprowadzono z kolei dyrektywę dotyczącą produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

Raport EEA wskazuje trzy drogi na przyszłość — bardziej przemyślane wykorzystanie tworzyw sztucznych, domknięcie obiegu i stosowanie odnawialnych surowców. Razem mogą one pomóc osiągnąć zrównoważone gospodarowanie tworzywami sztucznymi w obiegu zamkniętym. Poza wspomnianym raportem także dziś opublikowano dwa powiązane opracowania dotyczące tworzyw sztucznych i tekstyliów oraz wspierania modeli biznesowych o obiegu zamkniętym.

Pandemia COVID-19 a tworzywa sztuczne

Pandemia koronawirusa spowodowala zmiany w produkcji, użytkowaniu i powstawaniu odpadów tworzyw sztucznych. Tworzywa te odgrywają istotną rolę w ograniczaniu rozprzestrzeniania się COVID-19. Niemniej jednak gwałtowny przyrost odpadów tworzyw sztucznych ze względu na szerokie stosowanie maseczek i rękawiczek, a także zmiany w wytwarzaniu i stosowaniu jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych, takich jak pojemniki na żywność na wynos czy plastikowe opakowania przedmiotów sprzedawanych on-line, mogą krótkoterminowo zniweczyć wysiłki UE w kwestii ograniczenia zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi i przejścia na bardziej zrównoważone gospodarowanie tworzywami w obiegu zamkniętym.

Przemysłowa produkcja tworzyw sztucznych wpływa na zmiany klimatyczne

Użytkowanie i wytwarzanie tworzyw sztucznych pociąga za sobą zużywanie znacznych ilości paliw kopalnych, co ma negatywne skutki dla środowiska i zmian klimatycznych. Problem ten wzmaga fakt gwałtownych spadków globalnych cen ropy naftowej w czasach przestoju gospodarczego, co sprawia, że ekonomicznie korzystniejsze jest wytwarzanie towarów z tworzyw sztucznych na bazie pierwotnych materiałów kopalnych niż z tworzyw sztucznych z recyklingu. Jeżeli wytwarzanie i stosowanie tworzyw sztucznych będzie rosło zgodnie z prognozami, to do 2050 r. przemysł tworzyw sztucznych będzie zużywał globalnie 20% ropy naftowej — w porównaniu z dzisiejszym 7% zużyciem.

Jak podkreśla raport, dane z wykazu gazów cieplarnianych EEA pokazują, że roczne emisje związane z wytwarzaniem tworzyw sztucznych w UE wynoszą ok. 13,4 milionów ton CO₂ albo ok. 20% całkowitej emisji z europejskiego przemysłu chemicznego. Obecnie znaczną presję kładzie się na rentowność europejskiego i globalnego rynku recyklingu tworzyw sztucznych. Niższe zapotrzebowanie na tworzywa sztuczne z recyklingu także skomplikowało wysiłki wielu europejskich gmin starających się gospodarować odpadami z tworzyw sztucznych w zrównoważony sposób, przez co znaczne ilości odpadów tworzyw sztucznych usuwane są mniej pożądanym metodami.

Figure: the environmental impacts across the life cycle of plastics

Source: EEA, 2020

Syntetyczne wyroby tekstylne stanowią rosnący problem

Do problemów z tworzywami sztucznymi w pewnym stopniu przyczyniają się wyroby tekstylne wykonane z włókien syntetycznych, takich jak poliester czy nylon. Zgodnie z opracowaniem EEA dotyczącym tworzyw sztucznych w tekstyliach  europejscy konsumenci każdego roku wyrzucają ok. 5,8 miliona ton wyrobów tekstylnych — co odpowiada ok. 11 kg na osobę — z czego dwie trzecie to wyroby z włókien syntetycznych. Według dostępnych danych za rok 2017 r. gospodarstwa domowe w Europie zużyły ok.13 milionów ton wyrobów tekstylnych (odzieży, obuwia i tekstyliów domowych). Tekstylia z tworzyw sztucznych stanowią ok. 60% odzieży i 70% tekstyliów domowych. Promowanie zrównoważonego doboru włókien oraz kontrola emisji mikrodrobin plastiku, a także poprawa selektywnej zbiórki, ponownego wykorzystania i recyklingu mogą poprawić zrównoważenie środowiskowe i pozwolić domknąć obieg syntetycznych wyrobów tekstylnych w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym.

Modele biznesowe o obiegu zamkniętym mogą rozwiązać problemy z niezrównoważoną produkcją i użytkowaniem tworzyw sztucznych

Zmiana tradycyjnych modeli biznesowych na takie o bardziej zamkniętym obiegu, które umożliwiają ponowne wykorzystanie materiałów i produktów oraz ich pozostanie w gospodarce tak długo, jak jest to tylko możliwe jest obiektem rosnącego zainteresowania i oferuje możliwość zwiększenia zysków. Opracowanie EEA dotycząca założeń umożliwiających stosowanie w Europie modeli biznesowych o obiegu zamkniętym („A framework for enabling circular business models in Europe”), również opublikowanie dzisiaj, wylicza działania, jakie można podjąć w celu skutecznego wdrożenia takich modeli biznesowych. Opracowanie wyróżnia też czynniki warunkujące, których skalę można zwiększyć w ramach przyspieszonego przejścia w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Takie przejście wymaga jednak wprowadzenia właściwych polityk wspierających i odpowiednich zachowań, które pozwolą osiągnąć zmiany w zakresie konsumpcji i edukacji.