Plastic, een groeiend milieu- en klimaatprobleem: hoe kan Europa deze trend keren?

Hoewel de bezorgdheid over het voorkomen van plastic in met name het mariene milieu en de maatregelen om deze vervuiling tegen te gaan in de afgelopen jaren enorm zijn toegenomen, heeft plastic veel andere en minder bekende effecten, waaronder de bijdrage ervan aan de klimaatverandering en nieuwe uitdagingen in verband met de COVID-19-pandemie, aldus het EEA-rapport “Plastics, the circular economy and Europe′s environment — A priority for action”.

In het rapport wordt ingegaan op productie en verbruik van en de handel in plastic alsook op het milieu- en klimaateffect van plastic gedurende de hele levenscyclus ervan. De transitie naar een circulaire economie voor plastic wordt verkend aan de hand van drie trajecten waar beleidsmakers, de industrie en consumenten bij betrokken zijn.

“De uitdagingen waarvoor plastic ons stelt, komen grotendeels voort uit het feit dat onze productie- en consumptiesystemen niet duurzaam zijn. De COVID-19-pandemie en de klimaatverandering hebben de aandacht van het grote publiek voor de crisis rond plastic afval vergroot. Overschakelen op een fundamenteel duurzame en circulaire economie voor plastic, waarin we veel verstandiger omgaan met plastic en het hergebruik en recyclen ervan verbeteren, is duidelijk het beste wat we kunnen doen. Bovendien moet de productie van plastic uit hernieuwbare grondstoffen het uitgangspunt zijn”, aldus Hans Bruyninckx, uitvoerend directeur van het EEA.

Het rapport laat zien dat de productie en het gebruik van plastic en de handel in plastic nog steeds toenemen. Er bestaan al verschillende EU-beleidsmaatregelen en -initiatieven om de uitdagingen in verband met plastic, met name plastic voor eenmalig gebruik, aan te pakken. In 2018 presenteerde de Europese Commissie de wereldwijd eerste alomvattende strategie voor kunststoffen in een circulaire economie, waarin uiteengezet wordt hoe de EU de uitdagingen op het gebied van plastic wil gaan aanpakken, in 2019 gevolgd door de richtlijn inzake kunststoffen voor eenmalig gebruik.

In het EEA-rapport worden drie trajecten voor de toekomst beschreven rond slimmer gebruik van plastic, meer circulariteit en gebruik van hernieuwbare grondstoffen. Gecombineerd kunnen deze trajecten ons helpen een duurzaam en circulair systeem voor plastic tot stand te brengen. Naast het rapport worden vandaag ook twee gerelateerde briefings gepubliceerd, één over kunststoffen in textiel en één over het realiseren van circulaire bedrijfsmodellen.

COVID-19-pandemie en plastic

De coronaviruspandemie heeft geleid tot veranderingen in de productie en consumptie van plastic en de hoeveelheid plastic afval. Plastic mondmaskers spelen een cruciale rol bij het beperken van de verdere verspreiding van COVID-19. Maar de sterke toename van plastic afval als gevolg van de vraag naar maskers en handschoenen en veranderingen op het gebied van de productie en het gebruik van plastic producten voor eenmalig gebruik, zoals bakjes voor afhaalmaaltijden en plastic verpakkingen voor onlineverkopen, kunnen de inspanningen van de EU om plasticvervuiling tegen te gaan en over te stappen op een duurzamer en meer circulair systeem voor plastic op korte termijn in gevaar brengen.

De productie van plastic door de industrie draagt bij aan klimaatverandering

De consumptie en productie van plastic brengt het gebruik van grote hoeveelheden fossiele brandstoffen met zich mee, met alle negatieve gevolgen van dien voor het milieu en het klimaat. Wat het probleem nog verergert is het feit dat de afname van de economische activiteit tot scherpe dalingen van de wereldwijde olieprijzen heeft geleid, waardoor het voor fabrikanten aanzienlijk goedkoper is om plastic producten op basis van nieuwe fossiele materialen te produceren dan om gerecycled plastic te gebruiken. Als de productie en het gebruik van plastic blijven toenemen zoals geraamd, zal de kunststofindustrie tegen 2050 goed zijn voor 20% van het wereldwijde olieverbruik, wat een forse stijging ten opzichte van de huidige 7% betekent.

Uit de broeikasgasinventarisatie van het EEA blijkt dat de jaarlijkse emissies in verband met de productie van plastic in de EU ongeveer 13,4 miljoen ton CO₂ bedragen, ofwel circa 20% van de emissies van de chemische industrie in de hele EU, aldus het rapport. De economische levensvatbaarheid van de Europese en wereldwijde markt voor het recyclen van plastic staat momenteel zwaar onder druk. De afgenomen vraag naar gerecycled plastic belemmert ook het streven naar duurzaam afvalbeheer van veel Europese gemeenten en aanzienlijke hoeveelheden plastic afval worden niet optimaal verwerkt.

Figure: the environmental impacts across the life cycle of plastics

Source: EEA, 2020

Synthetisch textiel is een toenemend probleem

Een deel van het plasticprobleem wordt gevormd door textiel van synthetische vezels zoals polyester en nylon. Volgens een aparte EEA-briefing over kunststoffen in textiel gooien consumenten in de EU jaarlijks ongeveer 5,8 miljoen ton textiel weg – ongeveer 11 kilogram per persoon –, waarvan ongeveer twee derde uit synthetische vezels bestaat. Volgens gegevens over 2017 verbruikten Europese huishoudens in dat jaar ongeveer 13 miljoen ton textielproducten (kleding, schoeisel en huishoudtextiel). Ongeveer 60% van de kleding en 70% van het huishoudtextiel bestaat uit textiel op basis van kunststoffen. Door duurzame vezels te kiezen en de uitstoot van microplastics te beperken en door gescheiden inzameling, hergebruik en recycling te bevorderen, kan de duurzaamheid van synthetisch textiel in een circulaire economie worden vergroot.

Circulaire bedrijfsmodellen kunnen bijdragen aan een meer duurzame productie en consumptie van plastic

Inmiddels is er meer belangstelling en dienen er zich meer lonende kansen aan om traditionele bedrijfsmodellen meer circulair te maken, zodat materialen en producten kunnen worden hergebruikt en zo lang mogelijk in de economie kunnen blijven. Een ook vandaag gepubliceerde EEA-briefing gaat in op het kader voor het bevorderen van circulaire bedrijfsmodellen in Europa en de maatregelen die genomen kunnen worden. In de briefing worden ook faciliterende factoren genoemd voor een omvangrijke opschaling van deze modellen in het kader van de verwachte transitie naar een circulaire economie. Een dergelijke transitie vraagt om het juiste ondersteunende beleid, om gedrag dat leidt tot veranderingen in consumptie en de nodige voorlichting.