De overgang naar een meer circulair Europa kan niet langer wachten

Het Europese beleid omtrent  de circulaire economie is de afgelopen jaren weliswaar versterkt, maar moet nog bindender en doelgerichter worden  om de invoering van een meer regeneratieve economie in Europa te versnellen. Dit betekent dat er verder moet worden gegaan dan de huidige maatregelendie de nadruk leggen  op afval, zodat het gebruik van hulpbronnen directer aangepakt kan worden Het EEA-rapport “Accelerating circular economy in Europe – state and outlook 2024” licht toe wat de voordelen zouden kunnen zijn van het vastleggen van doelstellingen inzake hulpbronnengebruik of voor een ecologische voetafdruk van materialen,om de overgang naar een meer circulair model te versnellen.

De ontwikkeling van een circulaire economie speelt een cruciale rol in de inspanningen van de Europese Unie om de klimaatverandering, het biodiversiteitsverlies en vervuiling aan te pakken. Het EEA-rapport bevat een grondige analyse van de vorderingen die de EU heeft gemaakt in de overgang naar een meer circulaire economie en de krachtige beleidsimpuls die in het kader van de Green Deal van de EU werd gegeven, samen met opties en vooruitzichten om dit proces nog te versnellen.

Wisselende vooruitgang

Europa is voor de voorziening van materialen, voedsel en brandstof in sterke mate afhankelijk van natuurlijke hulpbronnen, en dat heeft aanzienlijke gevolgen voor het milieu en het klimaat. Na een sterke stijging in het verbruik van hulpbronnen in het verleden, is de situatie de voorbije jaren gestabiliseerd, zo blijkt uit het rapport. Het verbruik van hulpbronnen in de EU is in beperkte mate losgekoppeld van de economische groei, en het totale verbruik van materialen vertoonde een lichte daling terwijl het bruto binnenlands product (bbp) van de EU toenam. Anderzijds neemt Europa’s afhankelijkheid van wereldwijde invoer momenteel toe voor de levering van een aantal kritieke grondstoffen, metaalertsen en fossiele brandstoffen , en dat  in de netelige geopolitieke context van vandaag.

De EU heeft maatregelen genomen om de overgang naar een circulaire economie mogelijk te maken, waarbij we de huidige “lineaire” productiemodellen en consumptiepatronen achter ons laten. Deze transformatie is verankerd in het Circular Economy Action Plan, een van de belangrijkste pijlers van de European Green Deal. Er is de afgelopen jaren positieve vooruitgang geboekt op het gebied van circulariteit in Europa, zoals te zien is aan de hogere recyclingpercentages en de opkomst van een deeleconomie en andere circulaire bedrijfsmodellen.

Europa behaalde in 2022 een circulariteitspercentage van 11,5 % en verbruikt daarmee een groter aandeel gerecyclede materialen dan andere regio’s in de wereld. De vooruitgang die geboekt wordt, gaat evenwel erg traag en we zijn nog ver verwijderd van onze ambitie om het circulariteitspercentage van de Europese Unie tegen 2030 te verdubbelen.

In zijn beoordeling van de geboekte vooruitgang acht het EEA volgens het rapport het weinig of matig waarschijnlijk dat de huidige circulaire ambities in de loop van de komende jaren zullen worden verwezenlijkt.

Het legt echter ook uit dat veel beleidsmaatregelen op het gebied van de circulaire economie nog relatief nieuw zijn en dat sommige daarvan nog niet volledig  zijn ingevoerd op nationaal niveau. Bovendien kost het tijd voordat deze maatregelen zich vertalen in veranderingen in bedrijfsmodellen, consumptiepatronen en – uiteindelijk – de manier waarop wij hulpbronnen gebruiken. Naast de uitvoering van bestaande beleidsmaatregelen kunnen er echter nog andere stappen worden gezet.

Opties voor de toekomst

In het rapport  wordt ook gekeken naar wat er in de toekomst kan worden gedaan, zoals het vastleggen van doelstellingen en het bevorderen van recyclage van hogere kwaliteit – waarbij materialen hun oorspronkelijke functie en waarde zo lang mogelijk behouden .Op die manier zou de EU minder afhankelijk zijn  van hulpbronnen en zou het de invoer ervan verlagen. Naast het  toepassen van de beginselen van ecologisch ontwerp is het ook van cruciaal belang om de circulariteit te vergroten door het gebruik en de levensduur van producten te maximaliseren en dit via hergebruik, reparatie en herproductie.

Er moet ook extra aandacht worden besteed aan de economische aspecten van de grondstoffenvoorziening– zodat de milieu-impact van grondstoffen wordt doorgerekend in de relevante stimulansen en prijzen, en gerecyclede materialen gemakkelijker opnieuw in de economie kunnen worden geïntroduceerd.

Deze veranderingen worden gedreven door de behoefte om de momenteel onhoudbare consumptie van producten te verminderen. Jammer genoeg laten de huidige trends in de EU echter net de tegenovergestelde ontwikkeling zien. Er zijn tal van manieren om toekomstige EU-beleidsmaatregelen te baseren op lopend onderzoek naar de vraag van de consument en hoe consumentengedrag kan worden veranderd, alsook om beginselen voor een rechtvaardige transitie op te nemen in toekomstige maatregelen.

Overige belangrijke bevindingen

• Om de waarde en de functie van bestaande producten te maximaliseren moeten zij een aanzienlijk hogere gebruiksintensiteit en een veel langere levensduur krijgen.
• Het is onwaarschijnlijk dat de afvalproductie tegen 2030 significant kan worden gereduceerd. Recycling is door de jaren heen gestaag gegroeid, maar recentelijk zijn de percentages gestagneerd.
• Om van de circulaire economie een grootschalig succes te maken moeten er aanzienlijke hoeveelheden hoogwaardige secundaire grondstoffen worden teruggeleid naar productief gebruik.
• Europa kan het niet-duurzame gebruik van hulpbronnen op wereldschaal niet in zijn eentje tegengaan; een robuust mondiaal bestuurskader voor het gebruik van hulpbronnen en de circulaire economie is daarbij van essentieel belang.