Ώρα να επιταχύνουμε τη μετάβαση σε μια πιο κυκλική Ευρώπη

Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομές της κυκλικής οικονομίας έχουν ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια, όμως πρέπει να καταστούν περισσότερο δεσμευτικές και στοχευμένες προκειμένου να επιταχυνθεί η υιοθέτηση μιας πιο αναγεννητικής οικονομίας στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πάψουμε να εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στα απόβλητα, όπως συμβαίνει σήμερα, και να αντιμετωπίσουμε πιο άμεσα την χρήση των φυσικών πόρων. Στην έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Accelerating circular economy in Europe — state and outlook 2024» (Επιτάχυνση της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη— κατάσταση και προοπτικές 2024) επεξηγούνται τα οφέλη που απορρέουν από τον ενδεχόμενο καθορισμό μελλοντικών στόχων για τη χρήση των πόρων ή το αποτύπωμά τους καθώς και οι πιθανοί τρόποι επιτάχυνσης της μετάβασης σε ένα πιο κυκλικό μοντέλο.

Η ανάπτυξη μιας κυκλικής οικονομίας αποτελεί σημαντική πτυχή των προσπαθειών που καταβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας της βιοποικιλότητας και της ρύπανσης. Η έκθεση του ΕΟΠ παρέχει μια ολοκληρωμένη ανάλυση σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειώσει η ΕΕ σε σχέση με τη μετάβαση σε μια περισσότερο κυκλική οικονομία και την ισχυρή πολιτική ώθηση που παρατηρείται στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, καθώς και σχετικά με τις επιλογές και τις προοπτικές για την περαιτέρω επιτάχυνσή της.

Ανομοιογενής πρόοδος μέχρι σήμερα

Η μεγάλη εξάρτηση της Ευρώπης από τους φυσικούς πόρους για την παροχή υλικών, τροφίμων και καυσίμων έχει σημαντικές περιβαλλοντικές και κλιματικές επιπτώσεις. Ωστόσο, έπειτα από τις απότομες αυξήσεις της κατανάλωσης πόρων κατά το παρελθόν, η τάση αυτή έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την έκθεση. Παρατηρήθηκε περιορισμένη αποσύνδεση της κατανάλωσης πόρων της ΕΕ από την οικονομική ανάπτυξη, καθώς η συνολική κατανάλωση υλικών μειώθηκε ελαφρώς, ενώ το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της ΕΕ αυξήθηκε. Ταυτόχρονα, η εξάρτηση της Ευρώπης από τις παγκόσμιες εισαγωγές για την προμήθεια ορισμένων σημαντικών πρώτων υλών, μεταλλευμάτων και ορυκτών καυσίμων αυξάνεται επί του παρόντος σε ένα ολοένα και πιο απαιτητικό γεωπολιτικό πλαίσιο.

Η ΕΕ έχει θεσπίσει μέτρα για να διευκολύνει τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία, κάτι που σημαίνει την απομάκρυνση από τα τρέχοντα «γραμμικά» μοντέλα παραγωγής και τα πρότυπα κατανάλωσης. Ο μετασχηματισμός αυτός κατοχυρώνεται στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, ένα από τα βασικά μέρη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Τα τελευταία χρόνια η κυκλικότητα στην Ευρώπη σημείωσε θετική πρόοδο, για παράδειγμα με την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης και την εμφάνιση μιας συνεργατικής οικονομίας και άλλων κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων.

Με ποσοστό κυκλικότητας 11,5 % το 2022, η Ευρώπη χρησιμοποιεί υψηλότερο ποσοστό ανακυκλωμένων υλικών σε σύγκριση με άλλες περιοχές του κόσμου. Ωστόσο, η πρόοδος στην ΕΕ ήταν αργή και εξακολουθούμε να απέχουμε πολύ από τον φιλόδοξο στόχο του διπλασιασμού του ποσοστού κυκλικότητας της Ένωσης έως το 2030.

Αξιολογώντας την πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε σχέση με την υλοποίηση των τρεχόντων φιλόδοξων στόχων της κυκλικής οικονομίας, η έκθεση του ΕΟΠ αναφέρει ότι υπάρχει μικρή ή περιορισμένη πιθανότητα να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί τα επόμενα χρόνια.

Η έκθεση εξηγεί, ωστόσο, ότι πολλές πολιτικές κυκλικής οικονομίας εξακολουθούν να είναι σχετικά νέες και ορισμένες δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί πλήρως σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, ο αντίκτυπος αυτών των μέτρων χρειάζεται χρόνο για να μετουσιωθεί σε αλλαγές στα επιχειρηματικά μοντέλα, στα καταναλωτικά πρότυπα και, τελικά, στη χρήση των φυσικών πόρων. Ωστόσο, μπορούν να καταβληθούν ακόμη περισσότερες προσπάθειες, πέραν της εφαρμογής των υφιστάμενων πολιτικών.

Μελλοντική δράση

Η έκθεση εξετάζει επίσης πιθανές δράσεις για το μέλλον,  όπως ο καθορισμός στόχων και η προώθηση ανακύκλωσης υψηλότερης ποιότητας — όπου τα υλικά διατηρούν την αρχική τους λειτουργία και αξία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα — ώστε να ενισχυθεί η ανεξαρτησία της ΕΕ ως προς τους πόρους και να μειωθούν οι εισαγωγές τους. Εκτός από την εφαρμογή των αρχών του οικολογικού σχεδιασμού, είναι επίσης ζωτικής σημασίας η αύξηση της κυκλικότητας με τη μεγιστοποίηση της χρήσης και της διάρκειας ζωής των προϊόντων μέσω της επαναχρησιμοποίησης, της επισκευής και της ανακατασκευής.

Θα πρέπει επίσης να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα οικονομικά του εφοδιασμού πρώτων υλών - έτσι ώστε τα κίνητρα και οι τιμές των πρώτων υλών να λαμβάνουν υπόψη τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των πρώτων υλών και τα ανακυκλωμένα υλικά να μπορούν να επανεισάγονται πιο εύκολα στην οικονομία.

Οι αλλαγές αυτές υπαγορεύονται από την ανάγκη μείωσης της κατανάλωσης προϊόντων σε σχέση με τα σημερινά μη βιώσιμα επίπεδα, ωστόσο οι τρέχουσες τάσεις στην ΕΕ κινούνται, δυστυχώς, προς την αντίθετη κατεύθυνση. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες ώστε οι μελλοντικές πολιτικές της ΕΕ να βασίζονται στις εν εξελίξει έρευνες σχετικά με την καταναλωτική ζήτηση, τον τρόπο αλλαγής των καταναλωτικών συμπεριφορών, καθώς και στην ενσωμάτωση των αρχών της δίκαιης μετάβασης στις μελλοντικές δράσεις.

Άλλα σημαντικά πορίσματα

• Η μεγιστοποίηση της αξίας και της λειτουργίας των υφιστάμενων προϊόντων απαιτεί σημαντικά μεγαλύτερη ένταση χρήσης ανά προϊόν και πολύ μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των προϊόντων.
• Είναι απίθανο να επιτευχθεί σημαντική μείωση της παραγωγής αποβλήτων μέχρι το 2030. Η ανακύκλωση έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου, αλλά τα ποσοστά έχουν παραμείνει στάσιμα τα τελευταία χρόνια.
• Η επιτυχία της κυκλικής οικονομίας σε μεγάλη κλίμακα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιστροφή σημαντικών ποσοτήτων δευτερογενών πρώτων υλών υψηλής ποιότητας στην παραγωγική χρήση.
• Η Ευρώπη από μόνη της δεν μπορεί να περιορίσει τη μη βιώσιμη χρήση των πόρων σε παγκόσμια κλίμακα, επομένως, είναι απαραίτητο ένα ισχυρό πλαίσιο παγκόσμιας διακυβέρνησης σχετικά με τη χρήση των πόρων και την κυκλική οικονομία.