Ο ΕΟΠ γιορτάζει την 25η επέτειό του: αξιοποιώντας την εμπειρία για την επίτευξη βιωσιμότητας στην Ευρώπη

Πολιτική: επιμέρους προβλήματα οδηγούν στη λήψη συστημικών μέτρων

Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, και ο τρόπος με τον οποίο αυτή αντικατοπτρίζεται στη χάραξη πολιτικής, ξεκίνησε με τον προσδιορισμό επιμέρους προβλημάτων όπως η όξινη βροχή, η χημική μόλυνση των υδατικών συστημάτων ή η ταχεία μείωση του πληθυσμού των μελισσών, και τις επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου και στην οικονομία. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρχισαν να συντονίζουν τις προσπάθειές τους εναρμονίζοντας ολοένα και περισσότερο τις πολιτικές τους, καθώς αναγνώριζαν ευρέως ότι τα διασυνοριακά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση ή η ρύπανση των υδάτων, απαιτούν την ανάληψη κοινής δράσης.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου των σχεδόν 50 χρόνων, οι χώρες της ΕΕ επέκτειναν σταδιακά το πεδίο της συλλογικής δράσης τους θέτοντας πιο φιλόδοξους στόχους. Καθώς αυξανόταν η γνώσεις για τα  περιβαλλοντικά προβλήματα κατέστη προφανές ότι οι περιβαλλοντικές ανησυχίες έπρεπε να ενσωματωθούν στα γενικότερα πολιτικά πλαίσια — τόσο στην Ευρώπη όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια είναι πλέον περισσότερο εναρμονισμένες, και οι πολιτικές για την κινητικότητα έχουν ενταχθεί σε ένα ευρύτερο, μακρόπνοο όραμα για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050.

Σε όλες τις πολιτικές συζητήσεις καθίσταται όλο και πιο σαφές πως η αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά με το περιβάλλον είναι καθοριστικής σημασίας για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών.

Γνώσεις: βαθύτερη και ευρύτερη κατανόηση

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ιδρύθηκε το 1994[1] για να παρέχει ανεξάρτητες και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον της Ευρώπης, με στόχο την υποστήριξη της χάραξης της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Η απόφαση αυτή ελήφθη στο πλαίσιο της ανάληψης κοινής δράσης, η οποία και απαιτεί αμοιβαία κατανόηση του συγκεκριμένου προβλήματος. Όμως, χωρίς ολοκληρωμένα και συγκρίσιμα δεδομένα δεν είναι δυνατή η χάραξη κοινών πολιτικών και η παρακολούθηση της προόδου.

Παράλληλα με τις εξελισσόμενες ανάγκες σε επίπεδο πολιτικής, με την πάροδο του χρόνου προστέθηκαν νέοι τομείς στις αρμοδιότητές μας. Αυξήθηκε επίσης η χρονική και η χωρική κάλυψη της γνωσιακής μας βάσης. Σήμερα, οι γνώσεις του ΕΟΠ καλύπτουν τη θεματική ανάλυση επιμέρους προβλημάτων, είτε πρόκειται για την ποιότητα του αέρα, την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης, τις αλλαγές στην κάλυψη του εδάφους και την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, είτε για τα αέρια του θερμοκηπίου και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα νέα αυτοκίνητα και ημιφορτηγά, τις πιο οριζόντιες και συστημικές αναλύσεις για το κλίμα και την ενέργεια, καθώς και το σύστημα τροφίμων και τις κοινωνικές αδυναμίες λόγω της άνισης έκθεσης σε πολλαπλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Κάθε πέντε χρόνια, συμπληρώνουμε αυτές τις αξιολογήσεις με την έκθεση «Το ευρωπαϊκό περιβάλλον — Κατάσταση και προοπτικές (SOER)», της οποίας η έκδοση για το 2020 θα δημοσιευτεί τον Δεκέμβριο. Οι εργασίες του Οργανισμού που αφορούν στην αξιολόγηση και την επέκταση της γνώσης για τα περιβαλλοντικά θέματα  θα εξακολουθήσουν να αναπτύσσονται ταυτόχρονα με τις τρέχουσες και τις αναδυόμενες ανάγκες πολιτικής.

Δεδομένα και τεχνολογία: υιοθέτηση των αλλαγών και διερεύνηση των ευκαιριών

Κατά το πρώτο διάστημα λειτουργίας του ΕΟΠ, η υποβολή στοιχείων σχετικά με το περιβάλλον συνίστατο στην αποστολή έντυπου υλικού ή, αργότερα, στην αποστολή φαξ στον Οργανισμό. Σήμερα, τα κράτη μέλη μπορούν να υποβάλλουν μαζικά δεδομένα απευθείας στο σύστημα Reportnet — την ηλεκτρονική μας πλατφόρμα υποβολής εκθέσεων. Αφού ελεγχθεί η ποιότητά τους, τα δεδομένα αυτά τίθενται στη διάθεση κάθε χρήστη, είτε πρόκειται για άνθρωπο είτε για μηχανή.

Ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος των συλλεχθέντων δεδομένων προέρχεται από γεωχωρικές πληροφορίες, οι οποίες μας επιτρέπουν να δούμε τις αλλαγές που συντελούνται με την πάροδο του χρόνου σε ολόκληρη την ήπειρο. Σήμερα, μπορούμε να μεγεθύνουμε έναν χάρτη, να προβάλλουμε τις προστατευόμενες περιοχές στο δίκτυο της Natura2000 και να λαμβάνουμε πληροφορίες για τα προστατευόμενα είδη που ζουν στην περιοχή αυτή. Ορισμένα από τα δεδομένα αυτά κοινοποιούνται και καθίστανται διαθέσιμα σε πραγματικό χρόνο. Χιλιάδες σταθμοί παρακολούθησης σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίοι μετρούν τις συγκεντρώσεις βασικών ρύπων στον αέρα, είναι πλέον συνδεδεμένοι με το ίδιο δίκτυο, και όλες αυτές οι πληροφορίες είναι προσβάσιμες μέσω του ευρωπαϊκού δείκτη ποιότητας αέρα — της κοινής μας πλατφόρμας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ψηφιοποίηση και το διαδίκτυο έχουν μετατραπεί σήμερα σε κοινά εργαλεία, κάτι που ήταν αδιανόητο πριν από 25 χρόνια. Αυτή η επανάσταση των περιβαλλοντικών δεδομένων δεν έχει ακόμη λάβει τέλος. Πράγματι, το πρόγραμμα γεωσκόπησης Copernicus προσφέρει αμέτρητες ευκαιρίες που μας βοηθούν να παρακολουθούμε με ακρίβεια και λεπτομέρεια τις αλλαγές που συντελούνται στο περιβάλλον της Ευρώπης, κάτι το ασύλληπτο πριν από 25 χρόνια. Από την πυκνότητα των δασών έως την άτακτη αστική εξάπλωση, τα δορυφορικά δεδομένα του Copernicus συμπληρώνουν τις επίγειες παρατηρήσεις, γεγονός που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πλήρως τι συμβαίνει, πού και για ποιο λόγο.

Λαμβάνοντας υπόψη το πλήθος των αλλαγών που έχουν συντελεστεί στους τομείς της τεχνολογίας και της συλλογής δεδομένων κατά τα τελευταία 25 έτη, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η τεχνολογία — είτε με τη μορφή τεχνητής νοημοσύνης, τηλεπισκόπησης ή χάρη στην ολοένα και μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ — θα συνεχίσει να διαμορφώνει τις γνώσεις μας και τον τρόπο πρόσβασης σε αυτές.

Δίκτυο ανθρώπων: πείρα, εξειδίκευση  και δέσμευση

Ο ΕΟΠ δεν αποτελεί απλώς έναν κόμβο γνώσης που συνδέει τον κόσμο της επιστήμης με τον κόσμο της πολιτικής. Αποτελεί επίσης έναν οργανισμό δικτύωσης, ο οποίος συγκεντρώνει εκατοντάδες φορείς — περιβαλλοντικούς οργανισμούς και υπουργεία, φορείς της δημόσιας διοίκησης και ερευνητικούς οργανισμούς— στο ευρωπαϊκό δίκτυο πληροφοριών και παρατηρήσεων σχετικά με το περιβάλλον (Eionet). Το δίκτυο αυτό, στο οποίο συμμετείχαν αρχικά 12 χώρες της ΕΕ και απασχολούνταν μερικές δεκάδες υπάλληλοι, περιλαμβάνει σήμερα 33 χώρες μέλη και 6 συνεργαζόμενες χώρες σε όλη την Ευρώπη, και απασχολεί εκατοντάδες εξαιρετικά αφοσιωμένους υπαλλήλους σε ένα ευρύ φάσμα εξειδικευμένων τομέων.Το Eionet διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία και τη διασφάλιση τακτικών ροών δεδομένων από όλη την Ευρώπη. Σήμερα, εκτός από τον βασικό του ρόλο σε ό,τι αφορά τα δεδομένα, το Eionet λειτουργεί επίσης ως δίκτυο γνώσεων, συγκεντρώνοντας και ανταλλάσσοντας εμπειρίες και εξειδίκευση από τις οργανώσεις-μέλη του. Αυτή η συλλογική εξειδικευμένη εμπειρία του δικτύου ΕΟΠ-Eionet παρέχει επίσης αρωγή σε εταίρους και έργα εκτός ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Ευρωπαϊκής Γειτονίας και της πρωτοβουλίας Human Biomonitoring for Europe (Ανθρώπινη βιοπαρακολούθηση για την Ευρώπη) (HBM4EU).

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 25 ετών, το περιβάλλον, η πολιτική, οι γνώσεις, τα δεδομένα, η τεχνολογία και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος/Εionet έχουν αλλάξει και θα εξακολουθήσουν να εξελίσσονται. Στο πλαίσιο αυτής της συνεχούς ανάπτυξης, καινοτομίας και αλλαγής, ένα πράγμα παραμένει αμετάβλητο: η αφοσίωση των ανθρώπων στον Οργανισμό και στα δίκτυά του με στόχο τη βελτίωση του περιβάλλοντος και, συνεπώς, της ποιότητας ζωής στην Ευρώπη και εκτός αυτής.

Στο πλαίσιο του φετινού εορτασμού της 25^ης επετείου του ΕΟΠ, θα κάνουμε με τους εταίρους μας έναν απολογισμό των επιτευγμάτων του παρελθόντος και θα στοχαστούμε για τα επιτεύγματα του μέλλοντος καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αξιοποιήσουμε από κοινού με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αλλαγές, καθώς και να συμβάλλουμε στην επίτευξη της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας στην Ευρώπη.

Αυτό που θα κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές δεν πρέπει να είναι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος την οποία δεν καταφέραμε να ανακόψουμε. Αντίθετα, βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής όπου μπορούμε να αντιστρέψουμε αυτό το φαινόμενο της υποβάθμισης με την ανάληψη αποφασιστικής δράσης. Όταν χιλιάδες μαθητές διαδηλώνουν στους δρόμους ζητώντας την ανάληψη δράσης και η πλειονότητα των Ευρωπαίων εκφράζουν την ανησυχία τους για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, αυτό σημαίνει ότι ήρθε η ώρα να ληφθούν πιο τολμηρά μέτρα.

Hans Bruyninckx

Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ

Το κύριο άρθρο δημοσιεύτηκε στην έκδοση του Ιουνίου 2019 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ 02/2019