Ανάγκη περαιτέρω δράσης για την προστασία των πλέον ευάλωτων πολιτών της Ευρώπης από την ατμοσφαιρική ρύπανση, την ηχορρύπανση και τις ακραίες θερμοκρασίες

Η έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe» (Άνιση έκθεση και άνισες επιπτώσεις: κοινωνική ευπάθεια στην ατμοσφαιρική ρύπανση, την ηχορρύπανση και τις ακραίες θερμοκρασίες στην Ευρώπη) εφιστά την προσοχή στη στενή σύνδεση μεταξύ των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων σε όλη την Ευρώπη. Η κατανομή αυτών των περιβαλλοντικών απειλών, και των επιπτώσεών τους για την ανθρώπινη υγεία, αποτυπώνει με ακρίβεια τις διαφορές στα επίπεδα εισοδήματος, ανεργίας και εκπαίδευσης ανά την Ευρώπη.

Ενώ η πολιτική και η νομοθεσία της ΕΕ τις τελευταίες δεκαετίες επέφεραν σημαντικές βελτιώσεις στις συνθήκες διαβίωσης, τόσο από οικονομική άποψη όσο και από την άποψη της ποιότητας του περιβάλλοντος, εξακολουθούν να υφίστανται περιφερειακές ανισότητες. Η έκθεση τονίζει ότι απαιτείται καλύτερη εναρμόνιση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών πολιτικών και βελτίωση της δράσης σε τοπικό επίπεδο για την επιτυχή αντιμετώπιση ζητημάτων περιβαλλοντικής δικαιοσύνης.

«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει επανειλημμένα ότι, όσον αφορά τα περιβαλλοντικά ζητήματα, είμαστε μια Ευρώπη που προστατεύει. Η εφαρμογή αυτής της αρχής ελέγχεται καλύτερα αν εξετάσουμε με ποιον τρόπο προστατεύουμε τους ευάλωτους, τους αδύναμους και τους ανυπεράσπιστους. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος αξίζει έπαινο για αυτή την έκθεση, η οποία εξετάζει τις πτυχές εξαιτίας των οποίων οι άποροι, οι ηλικιωμένοι και οι πολύ νέοι είναι εκείνοι που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο από την κακή ποιότητα του αέρα, τον υπερβολικό θόρυβο και τις ακραίες θερμοκρασίες. Συμβάλλει στις προσπάθειές μας να διασφαλίσουμε ότι είμαστε μια Ευρώπη που προστατεύει όλους του πολίτες», δήλωσε ο Karmenu Vella, Επίτροπος της ΕΕ αρμόδιος για το Περιβάλλον, τη Θαλάσσια Πολιτική και την Αλιεία.

«Παρά την πολύ σημαντική επιτυχία των ευρωπαϊκών πολιτικών τα τελευταία χρόνια, όσον αφορά τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας και την προστασία του περιβάλλοντος, γνωρίζουμε ότι μπορούν να γίνουν περισσότερα σε ολόκληρη την ΕΕ για να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι Ευρωπαίοι, ανεξαρτήτως ηλικίας, εισοδήματος ή μορφωτικού επιπέδου, προστατεύονται επαρκώς από τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που αντιμετωπίζουμε», δήλωσε ο Hans Bruyninckx, Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ.

Exposure to PM2.5 mapped against GDP per capita, 2013-2014

Note: Exposure is expressed as population-weighted concentrations; mapped for NUTS 3 regions. 
Source: Based on ETC/ACM (2018a).

Annual number of cooling degree days (CDDs; 1990-2016 average) mapped against long-term unemployment (left) and proportion of people 75 years old or older (right), 2013-2014

Note: Number of cooling degree days per year is the 1990-2015 average. The long-term unemployment rate and the percentage of people 75 years old or older are classified using quantiles, i.e. five equal intervals. Mapped for NUTS 2 regions. 
Source: EEA based on the E-OBS dataset (updated from Haylock et al., 2008) and Eurostat.

Βασικά πορίσματα

Ατμοσφαιρική ρύπανση και ηχορρύπανση

• Οι περιφέρειες της Ανατολικής Ευρώπης (μεταξύ άλλων η Πολωνία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία) και οι περιφέρειες της Νότιας Ευρώπης (μεταξύ άλλων η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ελλάδα), όπου τα επίπεδα εισοδήματος και εκπαίδευσης είναι χαμηλότερα ενώ τα ποσοστά ανεργίας είναι υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ήταν περισσότερο εκτεθειμένες σε ατμοσφαιρικούς ρύπους, όπως μεταξύ άλλων αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ) και τροποσφαιρικό όζον (O₃).
• Οι πιο εύπορες περιφέρειες, συμπεριλαμβανομένων των μεγαλουπόλεων, τείνουν να έχουν κατά μέσο όρο υψηλότερα επίπεδα διοξειδίου του αζώτου (NO₂), κυρίως εξαιτίας της υψηλής συγκέντρωσης οδικής κυκλοφορίας και οικονομικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, ακόμη και εντός των ίδιων των περιφερειών, οι φτωχότερες κοινότητες συνήθως εξακολουθούν να είναι εκτεθειμένες σε υψηλότερα τοπικά επίπεδα NO₂.
• Η έκθεση στον θόρυβο εντοπίζεται πολύ περισσότερο σε τοπικό επίπεδο σε σύγκριση με την έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση, ενώ τα επίπεδα ρύπανσης στον ατμοσφαιρικό αέρα διαφέρουν σημαντικά ακόμη και μεταξύ μικρών αποστάσεων. Από την ανάλυση διαπιστώθηκε ότι υπάρχει πράγματι μια ενδεικτική σχέση μεταξύ των επιπέδων θορύβου στις πόλεις και των χαμηλότερων εισοδημάτων των νοικοκυριών, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι πόλεις με φτωχότερους πληθυσμούς έχουν υψηλότερα επίπεδα θορύβου.

Ακραίες θερμοκρασίες

• Οι νότιες και νοτιοανατολικές περιφέρειες της Ευρώπης πλήττονται περισσότερο από τις υψηλότερες θερμοκρασίες. Πολλές περιφέρειες στη Βουλγαρία, την Κροατία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία χαρακτηρίζονται επίσης από χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος και εκπαίδευσης, υψηλότερα επίπεδα ανεργίας και μεγαλύτερο αριθμό ηλικιωμένων. Αυτοί οι κοινωνικο-δημογραφικοί παράγοντες μπορούν να μειώσουν την ικανότητα των ατόμων να αντιμετωπίζουν και να αποφεύγουν τον καύσωνα, με αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία τους.
• Σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης, πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να διατηρήσουν τα σπίτια τους αρκετά ζεστά, εξαιτίας της κακής ποιότητας της κατοικίας τους αλλά και του κόστους της ενέργειας. Συνεπώς, εξακολουθούν να εκδηλώνονται ασθένειες και θάνατοι λόγω έκθεσης σε χαμηλές θερμοκρασίες.

Τι γίνεται για την αντιμετώπιση του προβλήματος;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στο σύνολό της έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες όσον αφορά τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τα κράτη μέλη έχουν εφαρμόσει τις διάφορες πολιτικές της ΕΕ για να βελτιώσουν την προσαρμογή τους στην κλιματική αλλαγή. Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά της συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Ορισμένες περιφερειακές και δημοτικές αρχές προνοούν επίσης για τη μείωση των επιπτώσεων των περιβαλλοντικών κινδύνων στα πλέον ευάλωτα μέλη της κοινωνίας.

• Η βελτίωση του χωροταξικού σχεδιασμού και της διαχείρισης της οδικής κυκλοφορίας, π.χ. με τη δημιουργία ζωνών χαμηλών εκπομπών στα κέντρα των πόλεων, συμβάλλει στη μείωση της έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση και σε θόρυβο σε περιοχές όπου ζουν κοινωνικά ευάλωτες ομάδες.
• Η απαγόρευση ορισμένων καυσίμων οικιακής θέρμανσης, όπως το κάρβουνο, συμβάλλει επίσης στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε ζώνες χαμηλού εισοδήματος. Ωστόσο, θα πρέπει να συνδυάζεται με επιδοτήσεις για τη μετάβαση σε καθαρότερες επιλογές θέρμανσης για νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος.
• Ορισμένα παραδείγματα δράσεων που έχουν ως στόχο την προστασία των παιδιών από τον θόρυβο των αεροσκαφών και της οδικής κυκλοφορίας είναι μεταξύ άλλων η τοποθέτηση ηχοπετασμάτων και προστατευτικών εγκαταστάσεων σε υπαίθριες παιδικές χαρές.
• Πολλές εθνικές και τοπικές αρχές έχουν θέσει σε εφαρμογή σχέδια δράσης για τη βελτίωση των μηχανισμών αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που βοηθούν τους ηλικιωμένους και άλλες ευάλωτες ομάδες κατά τη διάρκεια κυμάτων καύσωνα ή ψύχους. Αυτή η προσπάθεια συχνά συμπληρώνεται από πρωτοβουλίες της τοπικής κοινότητας ή εθελοντών.
• Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην προετοιμασία για τα ολοένα και πιο συχνά και ακραία κύματα καύσωνα. Ειδικότερα, η δημιουργία περισσότερων χώρων πρασίνου βοηθά στη μείωση της θερμοκρασίας στο κέντρο της πόλης, ενώ ταυτόχρονα ωφελεί την υγεία και την ποιότητα ζωής των κατοίκων.

Ιστορικό της αξιολόγησης

Η ρύπανση και άλλοι κίνδυνοι για το περιβάλλον ενέχουν κινδύνους και για την ανθρώπινη υγεία, αλλά έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο σε ορισμένα άτομα λόγω της ηλικίας ή της κατάστασης της υγείας τους. Η ικανότητα των ατόμων να αποφεύγουν ή να αντιμετωπίζουν αυτούς τους κινδύνους επηρεάζεται επίσης από το εισόδημα, το καθεστώς απασχόλησης ή το επίπεδο εκπαίδευσής τους. Η έκθεση του ΕΟΠ αξιολογεί αυτή τη σύνδεση μεταξύ των κοινωνικών και δημογραφικών ανισοτήτων και της έκθεσης των πολιτών στην ατμοσφαιρική ρύπανση, στο θόρυβο και στις ακραίες θερμοκρασίες, σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης.