Czas przyspieszyć przechodzenie Europy na gospodarkę o obiegu zamkniętym

W ostatnich latach wzmocniono politykę Unii Europejskiej dotyczącą gospodarki o obiegu zamkniętym. Musi ona jednak stać się w jeszcze większym stopniu wiążąca i ukierunkowana na cele, aby przyspieszyć upowszechnienie bardziej regeneracyjnej gospodarki w Europie. Oznacza to wyjście ponad obecny trend, kładący silny nacisk na odpady, i bardziej bezpośrednio rozwiązać kwestię wykorzystania zasobów. Korzyści wynikające z potencjalnego wyznaczenia przyszłych celów w zakresie wykorzystania zasobów lub śladu materiałowego oraz możliwe sposoby przyspieszenia przejścia na model o obiegu zamkniętym zostały wyjaśnione w raporcie EEA „Accelerating circular economy in Europe — state and outlook 2024” (Przyspieszenie przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym w Europie - stan i prognoza na 2024 r.).

Rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym jest kluczową częścią wysiłków UE na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatycznym, utracie różnorodności biologicznej i zanieczyszczeniom. Raport EEA zawiera kompleksową analizę tego, jak UE radzi sobie z przejściem na gospodarkę o bardziej zamkniętym obiegu oraz silny impuls polityczny widoczny w Europejskim Zielonym Ładzie. Przedstawia również opcje i perspektywy dalszego przyspieszenia tego procesu.

Dotychczasowe postępy są zróżnicowane

Znaczne uzależnienie Europy od zasobów naturalnych w celu zapewnienia materiałów, żywności i paliwa ma istotny wpływ na środowisko i klimat. W raporcie stwierdzono jednak, że po okresie gwałtownego wzrostu zużycia zasobów w przeszłości, w ostatnich latach tendencja ta ustabilizowała się. Zaobserwowano niewielkie uniezależnienie zużycia zasobów w UE od wzrostu gospodarczego, przy czym całkowite zużycie materiałów nieznacznie spadło, a produkt krajowy brutto (PKB) UE wzrósł. Jednocześnie zależność Europy od globalnego importu niektórych krytycznych surowców, rud metali i paliw kopalnych wzrasta obecnie w kontekście trudniejszej sytuacji geopolitycznej.

UE wprowadziła środki umożliwiające przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, co oznacza odejście od obecnych „liniowych” modeli produkcji i wzorców konsumpcji. Transformacja ta jest zapisana w  planie działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym – jednej z kluczowych elementów Europejskiego Zielonego Ładu. W ostatnich latach w Europie poczyniono postępy w kierunku obiegu zamkniętego, takie jak zwiększenie wskaźników recyklingu oraz pojawienie się gospodarki dzielenia się i innych modeli biznesowych o obiegu zamkniętym.

W 2022 r. współczynnik obiegu zamkniętego wynosił 11,5%, co oznacza, że w Europie zużywa się więcej materiałów pochodzących z recyklingu, niż w innych regionach świata. Postęp w UE jest jednak powolny i nadal daleko nam do zrealizowania ambicji podwojenia wskaźnika obiegu zamkniętego w Unii do 2030 r.

Oceniając postępy w realizacji obecnych ambicji w zakresie obiegu zamkniętego, w raporcie EEA stwierdzono, że prawdopodobieństwo dokonania tego w nadchodzących latach jest niskie lub średnie.

W raporcie wyjaśniono jednak, że wiele strategii politycznych dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym jest nadal stosunkowo nowych, a niektóre z nich nie zostały jeszcze w pełni wdrożone na szczeblu krajowym. Ponadto wpływ tych środków wymaga czasu, aby zmiany mogły przeniknąć do modeli biznesowych, wzorców konsumpcji i ostatecznie do naszych wzorców wykorzystania zasobów. Oprócz wdrażania istniejących polityk można jednak zrobić więcej.

Przyszłe działania

W raporcie przeanalizowano również potencjalne działania na przyszłość, takie jak wyznaczenie celów i promowanie wyższej jakości recyklingu – w którym materiały zachowują swoją pierwotną funkcję i wartość przez jak najdłuższy czas – w celu wspierania niezależności zasobów UE i obniżenia ich importu. Oprócz wdrażania zasad ekoprojektowania, kluczowe znaczenie ma również zwiększenie obiegu zamkniętego, czyli maksymalizacja wykorzystania i żywotności produktów poprzez ich ponowne użycie, naprawę i regenerację.

Należy również zwrócić szczególną uwagę na ekonomię dostaw surowców – tak, aby zachęty i ceny surowców uwzględniały ich wpływ na środowisko, a materiały pochodzące z recyklingu mogły łatwiej zostać ponownie wprowadzone do gospodarki.

U podstaw tych zmian leży potrzeba ograniczenia zużycia produktów z obecnych, niemożliwych do utrzymania poziomów. Niestety obecne tendencje w UE zmierzają w przeciwnym kierunku. Przyszła polityka może w różny sposób uwzględnić wyniki bieżących badań popytu konsumenckiego, zmiany zachowań konsumentów, a także włączyć do przyszłych działań zasady sprawiedliwej transformacji.

Inne najważniejsze ustalenia

• Maksymalizacja wartości i funkcjonalności istniejących produktów wymaga o wiele intensywniejszego użytkowania i dłuższej żywotności każdego produktu.
• Mało prawdopodobne jest, aby można było znacznie ograniczyć wytwarzanie odpadów . Wraz z upływem czasu recykling zwiększył się, lecz w ostatnich latach wskaźniki te utrzymywały się na stałym poziomie.
• Sukces gospodarki o obiegu zamkniętym na szeroką skalę zależy w dużym stopniu od powrotu do produktywnego wykorzystania znacznych ilości surowców wtórnych wysokiej jakości.
• Sama Europa nie może powstrzymać niezrównoważonego wykorzystania zasobów występującego w skali globalnej, dlatego niezbędne będą solidne ramy globalnego zarządzania wykorzystaniem zasobów i gospodarką o obiegu zamkniętym.