Środowisko Europy 2015: dobrobyt w przyszłości zależy od podjęcia odważniejszych działań w obszarze polityki, wiedzy, inwestycji i innowacji

Poniżej przedstawiono niektóre kluczowe przesłania wynikające z opublikowanej w dniu dzisiejszym pięcioletniej oceny pt. „Środowisko Europy 2015 – Stan i prognozy” (SOER 2015) opracowanej przez Europejską Agencję Środowiska. Raport SOER 2015 stanowi zintegrowaną ocenę środowiska Europy. Zawiera on również oceny i dane przedstawione w ujęciu globalnym, regionalnym i krajowym, a także porównania między państwami.

Polityka UE przyniosła znaczne korzyści

Europejczycy cieszą się dzisiaj czystszym powietrzem i wodą, mniejsza ilość odpadów trafia na składowiska, a więcej odpadów jest poddawanych recyklingowi. Europa w dalszym ciągu znajduje się jednak daleko od osiągnięcia celu polegającego na zapewnieniu „dobrej jakości życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety” do 2050 r., który wyznaczono w siódmym unijnym programie działań w zakresie środowiska. Mimo że korzystamy z zasobów naturalnych w sposób bardziej efektywny niż wcześniej, w dalszym ciągu powodujemy degradację bazy zasobów naturalnych, od której zależna jest Europa i wszystkie regiony świata. Głównymi zagrożeniami nadal są problemy, takie jak utrata różnorodności biologicznej i zmiany klimatu.

Hans Bruyninckx, dyrektor wykonawczy EEA, powiedział: – Z naszej analizy wynika,
że na przestrzeni lat europejskie polityki skutecznie przyczyniły się do sprostania wielu wyzwaniom w obszarze środowiska. Z analizy tej wynika też, że w dalszym ciągu wyrządzamy szkody w systemach naturalnych będących podstawą naszego dobrobytu. Mimo że zapewnienie dobrej jakości życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety stanowi ogromne wyzwanie, stawienie mu czoła przyniesie wielkie korzyści. Pełne wykorzystanie potencjału Europy w zakresie innowacyjności może nadać jej naprawdę zrównoważony charakter i sprawić, że stanie się ona liderem w dziedzinie nauki i technologii, przyczyniając się do tworzenia nowych branż i budowy zdrowszego społeczeństwa.

W raporcie SOER 2015 zwrócono uwagę na konieczność zastosowania bardziej ambitnych polityk, aby zrealizować wizję Europy na 2050 r. Podkreślono również potrzebę zastosowania nowych rozwiązań w odpowiedzi na systemowy charakter wielu problemów dotyczących środowiska. Na przykład presjom zewnętrznym, z uwzględnieniem globalnych megatrendów, można przeciwdziałać za pomocą właściwych polityk i odpowiedniego zarządzania środowiskiem na szczeblu lokalnym. Ponadto wiele wyzwań w obszarze środowiska jest ściśle związanych z systemami produkcji i konsumpcji, które stanowią źródło wielu miejsc pracy i środków utrzymania, a zatem zmiany w tych systemach powodują różnorodne koszty i korzyści. Co więcej, często korzyści wynikające z poprawy efektywności są niweczone zwiększoną konsumpcją.

W raporcie stwierdzono, że chociaż pełna realizacja istniejących polityk będzie miała kluczowe znacznie, ani obecnie obowiązujące polityki w dziedzinie środowiska, ani wzrost efektywności wynikający z przesłanek ekonomicznych i technologicznych nie wystarczą, aby zrealizować wizję Europy na 2050 r.

Konieczność transformacji kluczowych systemów

Sprostanie złożonym wyzwaniom, jakie stoją przed Europą, będzie wymagało wdrożenia bardziej ambitnych polityk, a także pogłębienia wiedzy i zastosowania bardziej inteligentnych rozwiązań inwestycyjnych, by dokonać fundamentalnej transformacji kluczowych systemów w takich obszarach, jak żywność, energia, gospodarka mieszkaniowa, transport, finanse, opieka zdrowotna i edukacja. Warunkiem tego będzie przyjęcie strategii i środków ukierunkowanych na ograniczanie presji i przeciwdziałanie ewentualnym szkodom, odbudowę ekosystemów, niwelowanie nierówności społeczno-ekonomicznych oraz dostosowanie się do globalnych trendów, takich jak zmiany klimatu i wyczerpywanie się zasobów.

Hans Bruyninckx stwierdził także: – Mamy 35 lat, aby do 2050 r. zapewnić zrównoważony charakter planety, na której żyjemy. Może się wydawać, że to odległa przyszłość, ale aby osiągnąć nasz cel, musimy działać już teraz. Nasze działania i inwestycje muszą być jeszcze bardziej ambitne i spójne. Wiele z decyzji, które dzisiaj podejmujemy, ukształtuje sposób, w jaki będziemy żyli w 2050 r.

Środowisko Europy według SOER 2015: wybrane fakty i trendy

Kapitał naturalny

• Polityki UE przyczyniły się do ograniczenia zanieczyszczenia oraz znacznej poprawy jakości powietrza i wody w Europie. Dalsza degradacja ekosystemów stanowi jednak zagrożenie dla produkcji gospodarczej i dobrej jakości życia w Europie.
• Następuje dalsze niszczenie różnorodności biologicznej. Stwierdza się niewłaściwy stan ochrony 60% gatunków chronionych spośród gatunków poddanych ocenie i 77% typów siedlisk przyrodniczych spośród siedlisk poddanych ocenie. Europa nie  realizuje szeroko zakrojonych działań pozwalających na osiągnięcie strategicznego celu na 2020 r. polegającego na powstrzymaniu utraty różnorodności biologicznej.
• W ostatnich latach jakość wody słodkiej poprawiła się, jednak prawie połowa jednolitych części wód słodkich prawdopodobnie nie osiągnie „dobrego stanu ekologicznego” w 2015 r.
• Różnorodność biologiczna obszarów morskich i przybrzeżnych stanowi szczególną sferę zainteresowania. Presje wobec niej to: niszczenie dna morskiego, zanieczyszczenie, inwazyjne gatunki obce i zakwaszanie. Przełowienie w Atlantyku i Bałtyku zmniejszyło się, ale sytuacja na Morzu Śródziemnym jest znacznie gorsza – w 2014 r. 91% łowisk poddanych ocenie było przełowionych.
• W 2012 r. mniej niż 6% obszarów uprawnych w Europie było wykorzystywanych do celów rolnictwa ekologicznego, przy czym istnieją znaczne różnice między poszczególnymi państwami.
• Przewiduje się, że w przyszłości wpływ zmian klimatu przyczyni się do zwiększenia presji i oddziaływań na środowisko, a podstawowe czynniki sprawcze powodujące utratę różnorodności biologicznej będą się utrzymywać.

Efektywne zasobami wykorzystanie zasobów

• W 2007 r. krajowe zużycie zasobów wynosiło 16,7 ton na osobę, a w 2012 r. zmniejszyło się do 13,7 ton, częściowo z uwagi na zapaść w sektorze budowlanym w niektórych państwach.
• W ostatnich latach poprawiło się gospodarowanie odpadami – zmniejszyła się ilość wytwarzanych odpadów oraz ilość odpadów kierowanych na składowiska. W latach 2004–2012 poziom recyklingu zwiększył się w 21 państwach, a udział odpadów składowanych w ogólnej masie odpadów wytwarzanych zmniejszył się w 27 z 31 państw (dotyczy państw, dla których dostępne są dane). W państwach EEA średni poziom recyklingu wyniósł 29% w 2012 r., w porównaniu z 22% w 2004 r.
• Od 1990 r. emisja gazów cieplarnianych zmniejszyła się o 19%, mimo że produkcja gospodarcza wzrosła o 45%. W mniejszym stopniu korzysta się z paliw kopalnych, a emisje niektórych zanieczyszczeń pochodzących z transportu i przemysłu również uległy zmniejszeniu.
• Kryzys finansowy w 2008 r. i wynikające z niego trudności gospodarcze także przyczyniły się do ograniczenia niektórych presji na środowisko. Jednak dopiero okaże się, czy zmiany te mają trwały charakter.
• Obecnie przyjęte polityki nie są wystarczające, aby umożliwić Europie realizację jej długoterminowych celów, takich jak ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 80–95%.

Zdrowie i dobra jakość życia

• Polityki w dziedzinie środowiska przyczyniły się do poprawy jakości wody pitnej i wody w kąpieliskach, a także do zmniejszenia narażenia na główne niebezpieczne zanieczyszczenia.
• Zanieczyszczenie powietrza i zagrożenie hałasem nadal wywierają poważny wpływ na zdrowie w obszarach miejskich. W 2011 r. za przyczynę około 430 000 przedwczesnych zgonów w UE uznano drobny pył zawieszony, natomiast ekspozycja na hałas przyczynia się co roku do co najmniej 10 000 przedwczesnych zgonów z powodu chorób serca.
• Coraz częstsze stosowanie całej gamy substancji chemicznych, w szczególności w produktach konsumpcyjnych, wiąże się z zauważalnym wzrostem występowania chorób i zaburzeń endokrynologicznych u ludzi.
• Przewidywana poprawa jakości powietrza nie będzie wystarczająca, aby zapobiec istniejącym zagrożeniom, a skutki zmian klimatu prawdopodobnie ulegną nasileniu.
• W latach 2000–2011 sektor gospodarczy związany ze środowiskiem zwiększył się o ponad 50% i stanowi jeden z niewielu sektorów, które od czasu kryzysu finansowego w 2008 r. dobrze prosperują, jeżeli chodzi o przychody i liczbę miejsc pracy.

Informacje dla redaktorów

O EEA

Europejska Agencja Środowiska (EEA) jest agencją Unii Europejskiej. Celem EEA jest wspieranie zrównoważonego rozwoju i pomoc w osiągnięciu wymiernej i widocznej poprawy stanu środowiska naturalnego w Europie przez dostarczanie aktualnych, istotnych, odpowiednich do potrzeb i wiarygodnych informacji organom decyzyjnym i społeczeństwu. W swoich działaniach korzysta ona ze wsparcia Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska (EIONET) – sieci instytucji krajowych i reprezentujących te instytucje ekspertów z 39 państw europejskich.

O SOER 2015

„Środowisko Europy 2015 – Stan i prognozy” składa się z dwóch raportów oraz 87 opracowań dostępnych w internecie. Są to „Synteza” oraz raport pt. „Ocena światowych megatrendów”, a ich uzupełnienie stanowi 11 opracowań dotyczących globalnych „megatrendów”, 25 tematycznych opracowań dla Europy, 9 opracowań prezentujących porównania między państwami, 39 opracowań podsumowujących krajowe raporty o stanie środowiska oraz 3 opracowania dotyczące wybranych regionów.

SOER 2015:

• zawiera kompleksową, zintegrowaną ocenę stanu, trendów i prognoz w odniesieniu do środowiska Europy oraz przedstawia je w kontekście globalnym;
• dostarcza informacji na potrzeby wdrażania europejskiej polityki w dziedzinie środowiska w latach 2015–2020;
• zawiera analizę możliwości modyfikacji istniejącej polityki (oraz wiedzy wykorzystywanej na potrzeby tej polityki) w celu realizacji wizji Unii Europejskiej do 2050 r. dotyczącej dobrej jakości życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety;
• został opracowany jako wspólne przedsięwzięcie w ścisłej współpracy z EIONET, jak również ze służbami Komisji Europejskiej. Ponadto w procesie konsultacji i weryfikacji oceny wzięło udział szereg organizacji międzynarodowych.
• www.eea.europa.eu/soer

Osoby do kontaktów

Kontakty z dziennikarzami: