Artık daha döngüsel bir Avrupa’ya geçişi hızlandırmanın zamanı geldi

Avrupa Birliği döngüsel ekonomi politikaları son yıllarda güçlendirildi, ancak Avrupa’da daha yenilenebilir bir ekonominin benimsenmesini hızlandırmak için daha bağlayıcı ve hedef odaklı hâle gelmeleri gerekiyor. Bu, kaynak kullanımını daha doğrudan ele almak için mevcut güçlü atık odaklı yaklaşımdan ötesine geçilmesi demek. Kaynak kullanımı veya malzeme ayak izine ilişkin gelecekteki hedefleri belirleme potansiyelinin ardındaki faydalar ve daha döngüsel bir modele geçişi hızlandırmak için olası yollar, “Accelerating circular economy in Europe — state and outlook 2024” (Avrupa’da döngüsel ekonominin hızlandırılması — durum ve görünüm 2024) adlı AÇA raporunda açıklanıyor.

Döngüsel bir ekonominin geliştirilmesi; Avrupa Birliği’nin iklim değişikliği, biyoçeşitlilik kaybı ve kirliliği ele alma çabalarının önemli bir parçası. AÇA raporu, AB’nin daha döngüsel bir ekonomiye geçişte nasıl ilerleme kaydettiğine ve AB Yeşil Mutabakatı kapsamında görülen güçlü politikaların yanı sıra bunu daha da hızlandıracak seçenekler ve beklentilere dair kapsamlı bir analiz sunuyor.

Şimdiye kadarki ilerleme karışık

Avrupa’nın malzeme, gıda ve yakıt temininde doğal kaynaklara olan yoğun bağımlılığı, önemli çevresel ve iklimsel etkileri de beraberinde getiriyor. Ancak rapor, geçmişte kaynak tüketiminde yaşanan keskin artışların ardından bu eğilimin son yıllarda istikrar kazandığını belirtiyor. AB kaynak tüketiminin ekonomik büyümeden mütevazı bir şekilde ayrıştığı, AB gayri safi yurtiçi hasılası (GSYH) artarken toplam malzeme tüketiminin hafifçe düştüğü gözlemleniyor. Aynı zamanda Avrupa’nın bazı kritik ham maddelerini, metal cevherlerini ve fosil yakıtlarını tedarik etmek için küresel ithalata olan bağımlılığı da gittikçe zorlu hâle gelen jeopolitik bağlamda artıyor.

AB, döngüsel ekonomiye geçişi sağlamak için önlemler alıyor, bu da mevcut “doğrusal” üretim modelleri ve tüketim biçimlerinden kayma anlamına geliyor. Bu dönüşüm, Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın kilit parçalarından biri olan Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nda yer alıyor. Son yıllarda Avrupa’da geri dönüşüm oranlarının artması, paylaşım ekonomisi ve diğer döngüsel iş modellerinin ortaya çıkması gibi döngüselliğe yönelik olumlu ilerlemeler kaydedildi.

2022’de döngüsellik oranı %11,5 olan Avrupa, dünyanın diğer bölgelerinden daha fazla oranda geri dönüştürülmüş malzeme tüketiyor. Ancak AB’deki ilerleme yavaş oldu ve Birlik hâlen döngüsellik oranını 2030 yılına kadar iki katına çıkarma hedefinden oldukça uzakta.

Mevcut döngüsellik hedeflerine yönelik ilerlemeyi değerlendiren AÇA raporu, önümüzdeki yıllarda bu hedeflere ulaşma ihtimalinin düşük veya orta düzeyde olduğunu belirtiyor.

Bununla birlikte rapor, birçok döngüsel ekonomi politikasının hâlâ nispeten yeni olduğunu ve bazılarının henüz ulusal düzeyde tam olarak uygulanmadığını açıklıyor. Ayrıca bu önlemlerin etkisinin iş modellerindeki, tüketim biçimlerindeki ve nihai olarak kaynak kullanım biçimlerindeki değişikliklere ulaşarak yayılması zaman alacak. Ancak mevcut politikaların uygulanmasına ek olarak daha fazlası yapılabilir.

Geleceğe yönelik eylem

Rapor ayrıca AB’nin kaynak bağımsızlığını teşvik etmek ve ithalatını azaltmak için hedeflerin belirlenmesi ve  daha kaliteli geri dönüşümün teşvik edilmesi (malzemelerin orijinal işlev ve değerlerini mümkün olan en uzun süre koruduğu) gibi geleceğe yönelik potansiyel eylemleri inceliyor. Eko-tasarım ilkelerinin uygulanmasının yanı sıra yeniden kullanım, onarım ve yeniden üretim yoluyla ürünlerin kullanımını ve ömrünü en üst düzeye çıkararak döngüselliği arttırmak da kritik öneme sahip.

Ham madde tedariki ekonomisine de daha fazla önem verilmeli. Böylece ham maddelerin teşvikleri ve fiyatlarında çevresel etkileri hesaba katılacak ve geri dönüştürülmüş malzemelerin ekonomiye yeniden kazandırılması için daha iyi bir rota belirlenmiş olacak.

Bu değişikliklerin temelinde hâlihazırda sürdürülemez durumda olan ürün tüketimini azaltma ihtiyacı yatıyor, ancak AB’deki mevcut eğilimler ne yazık ki ters yönde ilerliyor. Gelecekteki AB politikalarının tüketici taleplerine, tüketici davranışlarının nasıl değiştirileceğine ve adil geçiş ilkelerinin gelecekteki eylemlere nasıl dâhil edileceğine dair süregelen araştırmalarla desteklenmesi için çok sayıda fırsat bulunuyor.

Diğer temel bulgular

• Mevcut ürünlerin değerini ve işlevini en üst düzeye çıkarmak için ürün başına önemli ölçüde daha fazla kullanım yoğunluğu ve çok daha uzun ürün ömrü olması gerekiyor.
• 2030 yılına kadar atık üretiminde önemli bir azalma sağlanabilmesi olası değil. Geri dönüşüm zaman içinde artsa da oranlar son yıllarda durgunlaştı.
• Döngüsel ekonominin büyük ölçekli başarısı, büyük ölçüde önemli miktarda kaliteli ikincil ham maddenin üretken kullanıma geri döndürülmesine bağlı.
• Avrupa küresel ölçekte meydana gelen sürdürülemez kaynak kullanımını tek başına engelleyemiyor. Bu nedenle kaynak kullanımı ve döngüsel ekonomi konusunda sağlam bir küresel yönetişim çerçevesi gerekli olacak.