Czystsze powietrze jest korzystne dla ludzkiego zdrowia i łagodzi zmiany klimatu

Jakość powietrza w Europie uległa znacznej poprawie, odkąd Unia Europejska i jej państwa członkowskie zaczęły wprowadzać w latach 70. polityki i działania na rzecz poprawy jakości powietrza. Emisje zanieczyszczeń powietrza z głównych źródeł, tj. transportu, przemysłu i energetyki są obecnie przedmiotem regulacji prawnych i zasadniczo zmniejszają się, choć nie zawsze w takim stopniu, w jakim jest to  oczekiwane. Wysokie stężenie zanieczyszczeń powietrza w dalszym ciągu znacząco wpływa na zdrowie Europejczyków; największe szkody powoduje pył zawieszony i dwutlenek azotu.

Według najnowszego rocznego sprawozdania EEA dotyczącego jakości powietrza, większość mieszkańców europejskich miast nadal narażona jest na poziom zanieczyszczenia powietrza uznawany za szkodliwy przez Światową Organizację Zdrowia. Według sprawozdania, stężenia pyłu zawieszonego były w 2014 r przyczyną blisko 428 000 oszacowanych przedwczesnych zgonów w 41 państwach europejskich, z czego około 399 000 zgonów w 28 państwach członkowskich UE.

Zła jakość powietrza ma także poważne konsekwencje gospodarcze, obejmujące rosnące koszty leczenia, ograniczoną produktywność pracowników oraz szkody w glebie, uprawach, lasach, jeziorach i rzekach. Chociaż zanieczyszczenie powietrza często kojarzy się ze szczytowymi wartościami zanieczyszczenia i pojedynczymi przypadkami bardzo wysokiego zanieczyszczenia, długotrwałe narażenie na mniejsze dawki zanieczyszczenia stanowi jeszcze poważniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i przyrody.

Ograniczenie zanieczyszczenia powietrza pomaga przeciwdziałać zmianom klimatu

Chociaż za globalne ocieplenie i zmiany klimatu w największym stopniu odpowiedzialny jest dwutlenek węgla, problem stwarzają także inne substancje. Wiele innych związków gazowych lub pyłów, zwanych czynnikami wpływającymi na zmianę klimatu, przekłada się na ilość energii słonecznej (w tym ciepła), która zatrzymuje się na Ziemi.

Jednym z nich jest metan, bardzo silnie oddziałujący na klimat, który jest substancją zanieczyszczającą powietrze generowaną przez rolnictwo, związaną głównie z hodowlą zwierząt i spożyciem mięsa. Pył zawieszony to kolejna substancja zanieczyszczająca, która wpływa zarówno na zmianę klimatu, jak i na jakość powietrza. W zależności od jego składu, może powodować ochłodzenie lub ocieplenie klimatu lokalnego i globalnego. Dla przykładu sadza, która jest jednym ze składników drobnego pyłu zawieszonego i pozostałością niepełnego spalania paliw, pochłania promieniowanie słoneczne i podczerwone w atmosferze, powodując tym samym ocieplenie.  

Działania mające na celu ograniczenie emisji krótkotrwałych czynników wpływającymi na zmianę klimatu, wśród których wymienić należy sadzę, metan, ozon lub prekursory ozonu, mają korzystny wpływ zarówno na ludzkie zdrowie, jak i klimat. Źródła emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza są te same. Można zatem wskazać potencjalne korzyści, w tym oszczędności, wynikające z ograniczenia emisji jednych lub drugich.

W przeszłosci wspierano jednak pewne działania, które przynosząc korzyści m.in. w zakresie zmian klimatu, miały zarazem niezamierzony, negatywny wpływ na jakość powietrza. Na przykład, w wielu krajach zachęcano do zakupu pojazdów z silnikami diesla; okazało się jednak, że emitują one duże ilości substancji zanieczyszczających powietrze. Natomiast skutkiem promowania spalania odnawialnego drewna na niektórych obszarach Europy był wzrost poziomu pyłu zawieszonego w powietrzu. Musimy wyciągnąć wnioski z tych przykładów, a także zrozumieć konsekwencje podejmowanych przez nas działań i mieć je na uwadze.

Związki pomiędzy zmianami klimatu a jakością powietrza nie ograniczają się do powszechnie występujących substancji zanieczyszczających emitowanych do atmosfery z tych samych źródeł. Co więcej, zmiany klimatu mogą pogłębić problemy związane z zanieczyszczeniem powietrza. Prognozuje się, że w wielu regionach świata zmiany klimatyczne wpłyną na lokalne warunki pogodowe, w tym na częstotliwość fal upałów i okresów bezwietrznej pogody. Więcej światła słonecznego i wyższe temperatury mogą nie tylko wydłużyć okresy podwyższonego stężenia ozonu w powietrzu, ale także jeszcze bardziej zwiększyć wartości jego stężenia. Z pewnością nie jest to dobra wiadomość dla tych regionów Europy, w których często obserwuje się okresy nadmiernego stężenia ozonu w warstwie przyziemnej.

Podejmowanie spójnych działań od poziomu lokalnego po globalny

Zanieczyszczenie powietrza nie wszędzie jest takie samo. Z różnych źródeł do atmosfery uwalnianych jest wiele rodzajów substancji zanieczyszczających. Największe źródła zanieczyszczenia powietrzaw Europie stanowią: transport drogowy, rolnictwo, elektrownie, przemysł i gospodarstwa domowe. Po przedostaniu się do atmosfery mogą one ulegać przekształceniu w nowe zanieczyszczenia i rozpowszechniać się. Opracowywanie i wdrażanie strategii służących rozwiązaniu tych złożonych problemów nie jest łatwym zadaniem.

Biorąc pod uwagę różnorodność źródeł zarówno pod względem rozmieszczenia geograficznego, jak i działalności gospodarczej, potrzebne są działania na wielu poziomach, od lokalnego po międzynarodowy. Chociaż międzynarodowe konwencje mogą przyczyniać się do zmniejszania ilości zanieczyszczeń uwalnianych do atmosfery, bez działań na szczeblu lokalnym- takich jak kampanie informacyjne czy eliminacja wysoce zanieczyszczających pojazdów z miast, lub decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego obszarów miejskich- nasze wysiłki nie przyniosą pożądanych efektów. Ta różnorodność oznacza również, że nie ma jednego, uniwersalnego rozwiązania problemu zanieczyszczenia powietrza. Aby jeszcze bardziej ograniczyć narażenie i dalsze szkody związane z zanieczyszczeniem powietrza, władze muszą dostosować swoje działania tak, aby uwzględnić lokalne czynniki, takie jak źródła, dane demograficzne, infrastruktura transportowa i lokalna gospodarka.

Aby zwiększyć spójność między działaniami podejmowanymi na szczeblu lokalnym, krajowym, europejskim i globalnym, Komisja Europejska zaprosiła przedstawicieli zainteresowanych stron z całej Europy na Forum na rzecz Czystego Powietrza, które odbyło się w listopadzie. Uczestnicy zorganizowanego w Paryżu Forum skoncentrowali się nie tylko na poprawie jakości powietrza w miastach, ale także na zanieczyszczeniu powietrza powodowanym działalnością rolniczą. Podkreślono również innowacyjność i perspektywy dla biznesu związane z działaniami na rzecz czystego powietrza.

Informowanie jako klucz to minimalizacji narażenia

Europejska Agencja Środowiska współpracuje z państwami członkowskimi w celu gromadzenia przez dłuższy okres porównywalnych informacji dotyczących jakości powietrza. Na podstawie zebranych danych mierzymy postępy, analizujemy trendy i ustalamy powiązania pomiędzy źródłami, takimi jak transport drogowy, a rzeczywistymi wynikami pomiarów jakości powietrza.

W razie potrzeby pomiary ze stacji monitorujących można uzupełnić obserwacjami satelitarnymi. W ramach programu obserwacji Ziemi Copernicus, UE wystrzeliła w październiku nowego satelitę, który monitoruje zanieczyszczenia powietrza; już teraz dostępne są pierwsze obrazy.Gromadzone w ten sposób informacje są następnie regularnie udostępniane społeczeństwu i podmiotom kształtującym politykę. Należy zauważyć, że zakresem działalności Agencji objęta jest wyłącznie jakość powietrza zewnętrznego, a nie tego, którym oddychamy w domu lub w pracy, i które również ma bezpośredni wpływ na nasze zdrowie.

W ramach podejmowanych przez nas starań, by dostarczać najbardziej aktualnych informacji, wspólnie z Komisją Europejską stworzyliśmy nową usługę online: europejski wskaźnik jakości powietrza. Zaprezentowany podczas Forum na rzecz Czystego Powietrza Europejski wskaźnik jakości powietrza jest źródłem aktualnych informacji na temat jakości powietrza w oparciu o pomiary pochodzące z ponad 2 000 stacji monitorowania jakości powietrza w Europie. Wskaźnik umożliwia obywatelom sprawdzanie na interaktywnej mapie jakości powietrza na poziomie stacji, z uwzględnieniem pięciu najważniejszych rodzajów zanieczyszczeń, które mają szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka i środowisko: pyłu zawieszonego (zarówno PM_2,5, jak i PM₁₀), ozonu w warstwie przyziemnej, dwutlenku azotu i dwutlenku siarki. Wskaźnik ten pozwala nam udostępniać te informacje wszystkim Europejczykom zainteresowanym problemem zanieczyszczenia powietrza. Wszyscy możemy sprawdzić jakość powietrza tam, gdzie jesteśmy i podjąć środki ostrożności, aby w mniejszym stopniu narażać się na zanieczyszczenia.

Informacje są niezbędne, by rozwiązać problem zanieczyszczenia powietrza i zmniejszyć jego szkodliwe skutki. Jednak aby poprawić jakość powietrza i zrealizować długoterminowe cele UE w zakresie niskiego poziomu emisji dwutlenku węgla, trzeba zająć się kwestią emisji pochodzących ze wszystkich sektorów gospodarki i systemów, uwzględniając mobilność, energetykę czy żywność, a także zrozumieć wzorce produkcji i konsumpcji generujące emisje. To jedyna droga naprzód. Jako partner merytoryczny, EEA jest gotowa uczestniczyć w działaniach służących osiągnięciu tych długoterminowych celów. 

Hans Bruyninckx

dyrektor zarządzający EEA

Artykuł wstępny zamieszczony w biuletynie EEA nr 2017/4 z 15 grudnia 2017 r.