Meer maatregelen nodig om de meest kwetsbaarste burgers van Europa te beschermen tegen luchtvervuiling, geluidshinder en extreme temperaturen

Het EEA-rapport ‘Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe’ vestigt de aandacht op de nauwe samenhang tussen sociale en milieugerelateerde problemen in Europa. De spreiding van deze milieurisico's en de gevolgen daarvan voor de menselijke gezondheid vallen vrij exact samen met de verschillen in inkomens-, werkloosheids- en opleidingsniveau in Europa.

Hoewel EU-beleid en -wetgeving in de afgelopen decennia tot aanzienlijke verbeteringen in de leefomstandigheden hebben geleid, zowel op economisch gebied als in termen van milieukwaliteit, is er nog steeds sprake van regionale ongelijkheden. Het rapport benadrukt dat een betere afstemming van sociaal en milieubeleid en betere lokale maatregelen nodig zijn om kwesties op het gebied van milieurechtvaardigheid met succes aan te pakken.

‘De Europese Commissie heeft altijd benadrukt dat Europa, als het om milieukwesties gaat, een beschermende rol zal vervullen. Dat principe kan het best worden getoetst door te onderzoeken hoe wij de kwetsbaren, zwakken en weerlozen beschermen. Het Europees Milieuagentschap verdient lof voor dit rapport, waarin wordt onderzocht hoe het komt dat de armen, de ouderen en de allerjongsten het grootste risico lopen om het slachtoffer te worden van een slechte luchtkwaliteit, geluidsoverlast en extreme temperaturen. Wij kunnen deze input gebruiken bij ons streven ervoor te zorgen dat dit Europa iedereen beschermt’, aldus Karmenu Vella, EU-commissaris voor Milieu, maritieme zaken en visserij.

‘Ondanks het grote succes van het Europese beleid door de jaren heen ter verbetering van onze kwaliteit van leven en ter bescherming van het milieu, weten we dat er in de EU meer kan worden gedaan om ervoor te zorgen dat alle Europeanen, ongeacht hun leeftijd, inkomen of opleiding, goed beschermd zijn tegen de milieuproblemen waarmee we te maken hebben,’ zegt Hans Bruyninckx, directeur van het Europees Milieuagentschap.

Exposure to PM2.5 mapped against GDP per capita, 2013-2014

Note: Exposure is expressed as population-weighted concentrations; mapped for NUTS 3 regions. 
Source: Based on ETC/ACM (2018a).

Annual number of cooling degree days (CDDs; 1990-2016 average) mapped against long-term unemployment (left) and proportion of people 75 years old or older (right), 2013-2014

Note: Number of cooling degree days per year is the 1990-2015 average. The long-term unemployment rate and the percentage of people 75 years old or older are classified using quantiles, i.e. five equal intervals. Mapped for NUTS 2 regions. 
Source: EEA based on the E-OBS dataset (updated from Haylock et al., 2008) and Eurostat.

Belangrijkste constateringen

Luchtvervuiling en geluidshinder

• Oost-Europese regio's (waaronder Polen, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije) en Zuid-Europese regio's (zoals Spanje, Portugal, Italië en Griekenland), waar de inkomens en het opleidingsniveau lager liggen dan gemiddeld in Europa, zijn meer blootgesteld geweest aan luchtvervuilende stoffen, waaronder fijnstof (PM - particulate matter) en ozon op leefniveau (O₃).
• Welvarender regio's, waaronder grote steden, hebben gemiddeld genomen te maken met hogere niveaus stikstofdioxide (NO₂), voornamelijk vanwege de grote hoeveelheid wegverkeer en economische activiteiten. Binnen deze regio's zijn het echter de armere gemeenschappen die het meest worden blootgesteld aan hogere lokale stikstofdioxideniveaus.
• Blootstelling aan lawaai is veel meer plaatsgebonden dan blootstelling aan luchtvervuiling, en omgevingsniveaus variëren aanzienlijk binnen kleine afstanden. Uit de analyse is naar voren gekomen dat er enig verband lijkt te zijn tussen geluidsniveaus in steden en huishoudens met lagere inkomens, wat suggereert dat in steden met armere populaties meer geluidsoverlast zou voorkomen.

Extreme temperaturen

• Zuidelijke en zuidoostelijke regio's in Europa hebben meer te maken met hogere temperaturen. Veel regio's in Bulgarije, Kroatië, Griekenland, Italië, Portugal en Spanje worden daarnaast gekenmerkt door een lager inkomens- en opleidingsniveau, een hoger werkloosheidsniveau en hogere percentages ouderen. Deze sociaal-demografische factoren kunnen het vermogen van personen om zich aan te passen aan warmte en deze te vermijden, verminderen en kunnen dus een negatief effect hebben op de gezondheid in die regio's.
• In delen van Europa is een groot aantal mensen niet in staat om hun huizen warm genoeg te houden, omdat de huizen van slechte kwaliteit zijn en de energieprijzen hoog liggen. Als gevolg daarvan zijn er nog steeds mensen die ziek worden en/of komen te overlijden door blootstelling aan lage temperaturen.

Wat wordt gedaan om deze problemen te verhelpen?

De Europese Unie (EU) als geheel heeft in de afgelopen decennia veel vooruitgang geboekt in het terugdringen van luchtvervuiling en lidstaten hebben verscheidene EU-maatregelen ten uitvoer gelegd om de aanpassing aan de klimaatverandering te verbeteren. Het regionale beleid van de EU is bewezen effectief geweest in het helpen aanpakken van sociale en economische ongelijkheden. Een aantal regionale en stedelijke overheden zijn ook proactief in het terugdringen van de impact van milieuproblemen op de meest kwetsbare leden van de maatschappij:

• Een betere ruimtelijke planning en een beter beheer van het wegverkeer, zoals de invoering van lage-emissiezones in stadscentra, helpen de luchtvervuiling en geluidsoverlast in gebieden waar sociaal kwetsbare groepen wonen, te verminderen.
• Een verbod op bepaalde brandstoffen voor de verwarming van woningen, zoals steenkool, leidt ook tot een betere luchtkwaliteit in lage-inkomensgebieden. Dit moet echter worden gecombineerd met subsidies voor de overgang naar schonere verwarmingsmogelijkheden voor huishoudens met een laag inkomen.
• Voorbeelden van maatregelen die ten doel hebben kinderen te beschermen tegen geluidsoverlast door vliegtuigen en wegverkeer zijn onder meer de plaatsing van geluidsbarrières en beschermende constructies bij buitenspeelruimten.
• Veel nationale en lokale overheden hebben actieplannen opgesteld om noodhulp voor de hulp aan ouderen en andere kwetsbare groepen tijdens hitte- of koudegolven te verbeteren. Deze worden vaak aangevuld door initiatieven uit de gemeenschap of van vrijwilligersorganisaties.
• Aanpassing aan klimaatverandering houdt ook in dat voorbereidingen worden getroffen voor steeds vaker voorkomende, extreme hittegolven. Zo zorgt met name de aanleg van meer groene ruimtes voor verkoeling in de stadscentra, terwijl ze tegelijkertijd bevorderlijk zijn voor de gezondheid en kwaliteit van leven van stadsbewoners.

Achtergrond bij het rapport

Vervuiling en andere milieuproblemen bedreigen eenieders gezondheid, maar hebben op sommige mensen meer impact als gevolg van hun leeftijd of gezondheidstoestand. Het vermogen van mensen om deze risico's te vermijden of ermee om te gaan wordt ook beïnvloed door hun inkomen, arbeidssituatie of opleidingsniveau. Het EEA-rapport onderzoekt de verbanden tussen sociale en demografische ongelijkheden en de blootstelling aan luchtvervuiling, geluidsoverlast en extreme temperaturen op verschillende schalen in Europa.