Hittegolven en andere klimaatgerelateerde uitersten bedreigen de gezondheid, vooral voor de meest kwetsbaren

Afgelopen winter was het uitzonderlijk warm en afgelopen zomer werden in grote delen van Europa klimaatrecords gebroken. Tal van regio’s hadden te kampen met lange en intense hittegolven, waarbij de temperaturen boven de 40 graden Celsius uitkwamen. De gemiddelde zomertemperaturen in Europa waren de hoogste die ooit waren vastgelegd.

Hittegolven vormen de grootste en meest directe klimaatgerelateerde bedreiging voor de volksgezondheid in Europa. Overstromingen, bosbranden, stormen en klimaatgevoelige infectieziekten vormen ook grote bedreigingen voor onze gezondheid en ons welzijn. De situatie zal alleen maar erger worden als er niet genoeg maatregelen worden getroffen voor de beperking van en aanpassing aan de klimaatverandering.

Klimaatverandering heeft gevolgen voor de gezondheid van de meest kwetsbaren

Volgens een recente studie van het EEA worden ouderen, kinderen, groepen met een laag inkomen en mensen met gezondheidsproblemen of een handicap het hardst getroffen door de klimaatverandering. Volgens een verslag van het EEA uit 2019 weerspiegelen de spreiding van deze milieurisico’s en de gevolgen daarvan voor de volksgezondheid vrij exact verschillen in inkomen, werkloosheid en opleidingsniveau in Europa.

Klimaatverandering, in combinatie met een vergrijzende bevolking en toenemende verstedelijking in heel Europa, betekent dat veel kwetsbare mensen aan hoge temperaturen gaan worden blootgesteld. Dit is met name het geval in Zuid- en Midden-Europa. Deze groepen zullen nog meer worden blootgesteld omdat veel scholen en ziekenhuizen gelegen zijn op plaatsen waar het hitte-eilandeffect zich voordoet.

Hoge temperaturen kunnen hittestress veroorzaken, met een groter risico op overlijden door hitte-uitputting en zonnesteken als gevolg. Dit leidt ook tot andere indirecte gezondheidseffecten, waaronder een slechtere geestelijke gezondheid. Over het geheel genomen vormen hittegolven de oorzaak van naar schatting ongeveer 90 % van de overlijdensgevallen als gevolg van weer- en klimaatgerelateerde extreme gebeurtenissen in Europa in de afgelopen veertig jaar.

Klimaatverandering brengt ook meer overstromingen met zich mee. In overstromingsgevoelige gebieden in sommige landen wonen vaak relatief meer ouderen en werklozen. Volgens een analyse van het EEA zijn deze mensen mogelijk niet in staat om te verhuizen of om een verzekering of adequate bescherming tegen overstromingen voor hun woningen te betalen. 

Bovendien is er de nieuwe bedreiging dat de kans op infectieziekten in Europa toeneemt in verband met de klimaatverandering. Ziekten als knokkelkoorts en West-Nijlkoorts breiden zich uit naar gebieden in Europa waar ze tot nu toe niet voorkwamen.

Kaart 1. Tendensen in de incidentie van hittegerelateerde overlijdensgevallen in de periode 2000-2020 in Europa

Opmerking: Epidemiologische modellen werden gecombineerd met wekelijkse temperatuur- en mortaliteitsgegevens om een schatting te maken van het aantal hittegerelateerde overlijdensgevallen in de periode 2000-2020. Er werd een lineaire tendens toegepast op de jaarlijkse tijdreeks van hittegerelateerde overlijdensgevallen, waarvan de helling de indicator aangeeft, uitgedrukt als jaarlijkse sterfgevallen per miljoen inwoners per decennium. De kleinst mogelijke regio’s werden gebruikt, afhankelijk van de ruimtelijke resolutie van de mortaliteitsgegevens in een bepaald land, variërend van NUTS (3) tot hele landen. Er waren geen gegevens beschikbaar voor Turkije, Bosnië en Herzegovina, Kosovo (overeenkomstig resolutie 1244/99 van de VN-Veiligheidsraad) en Noord-Macedonië.

Bronnen: van Daalen et al. (2022).

Explore different chart formats and data here

Aanpassing en verlichting zijn cruciaal voor het verminderen van gezondheidsrisico’s

De gezondheidsrisico’s van hittegolven zullen toenemen, tenzij meer maatregelen voor de aanpassing aan en verlichting van de klimaatverandering worden getroffen. Volgens ons EEA-verslag kunnen bijvoorbeeld het opzetten van openbare waarschuwingssystemen, bewustmaking, gebruiksklare maatregelen in medische en sociale zorgcentra, stadsvergroening, beter ontwerp van gebouwen en het aanpassen van werktijden allemaal helpen om mensen te beschermen.

Maar zulke maatregelen komen zelden iedereen op dezelfde manier ten goede. Om ervoor te zorgen dat de meest kwetsbare groepen niet achterblijven, moeten die groepen specifiek baat hebben bij deze maatregelen. Groene ruimtes kunnen bijvoorbeeld worden aangelegd in gebieden waar ze het hardst nodig zijn. Voor rechtvaardige aanpassing is het ook vereist dat kwetsbare groepen betrokken worden bij het proces. De gezondheidsvoordelen van stedelijke groene ruimtes worden goed herkend, met name voor kinderen en ouderen.

EU-actie voor klimaat en gezondheid in de praktijk

De EU heeft een reeks wetten, beleidslijnen en maatregelen ingevoerd om aanpassing aan de klimaatverandering te bevorderen. Deze helpen nationale, regionale en lokale autoriteiten bij het opbouwen van veerkracht en paraatheid om te reageren en de volksgezondheid te beschermen.

Essentieel in dit verband is de Europese klimaatwet, die aanpassing als wettelijke verplichting stelt. Bovendien bevordert de Europese Green Deal aanpassing, met als doel de gezondheid en het welzijn van burgers te beschermen tegen milieugebonden risico’s en effecten. Ook is er de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering, waarin wordt beschreven hoe de EU zich kan aanpassen aan de onvermijdelijke gevolgen van de klimaatverandering en tegen 2050 klimaatveerkrachtig kan worden.

De strategie omvat ook het stimuleren van gegevensgebruik via het EU-kenniscentrum voor aanpassing aan de klimaatverandering, Climate Adapt. Ook behelst de strategie inspanningen om acties te versnellen en ervoor te zorgen dat aanpassingsmaatregelen door alle overheidsniveaus worden getroffen. Daarnaast is de Europese waarnemingspost voor klimaat en gezondheid opgericht. Deze biedt autoriteiten eenvoudig toegang tot hulpmiddelen die hen kunnen helpen bij het anticiperen op en tot een minimum beperken van bedreigingen van de volksgezondheid als gevolg van klimaatverandering.

Op dit moment beschikken alle EU-lidstaten over een nationaal aanpassingsbeleid. Meer dan driehonderd Europese regio’s en lokale overheden nemen deel aan de EU-missie voor aanpassing om veerkracht op te bouwen tegen de gevolgen van klimaatverandering

Image source: © Israil Pavel-Alexandru, Well with Nature /EEA

Klimaatverandering en gezondheid in een notendop

• Klimaatverandering en de gevolgen daarvan, zoals hittegolven, overstromingen en de verspreiding van infectieziekten, hebben op allerlei manieren gevolgen voor de volksgezondheid. De meest kwetsbare groepen worden vaak het zwaarst getroffen.
• De bescherming van de volksgezondheid tegen de gevolgen van klimaatverandering wordt in de klimaatwet van de EU erkend. De nationale en lokale autoriteiten werken aan het opbouwen van maatschappelijke veerkracht tegen de effecten van klimaatverandering.
• Op alle overheidsniveaus in heel Europa is meer actie nodig ter bescherming van ouderen, kinderen, groepen met een laag inkomen en mensen met gezondheidsproblemen of een handicap, die het meest door de klimaatverandering worden getroffen.

Wat kan ik doen?

• Zoek uit wat uw lokale, regionale en nationale autoriteiten doen om te investeren in stedelijke vergroening, klimaatbestendige openbare gebouwen, drinkwaterfonteinen en andere aanpassingsmaatregelen.
• Volg de nationale of lokale richtlijnen om uzelf, familieleden en mensen in uw omgeving te beschermen tijdens hittegolven of andere extreme weersomstandigheden.
• Bedenk wat u kunt doen om uw koolstofvoetafdruk te verkleinen. Het Europees klimaatpact biedt overal in Europa de kans om aan klimaatactie deel te nemen.