Welke gevolgen hebben milieugevaren voor kwetsbare groepen in Europa?

Wat zijn de belangrijkste bevindingen uit het rapport?

Het EEA-rapport "Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe" bevat vier belangrijke boodschappen. De eerste is dat de mensen die al achtergesteld zijn qua sociaaleconomische situatie of leeftijd, ook nog eens onevenredige gevolgen ervaren van de milieugevaren die we in dit rapport bestuderen. Ten tweede zijn er in Europa grote regionale verschillen wat de locatie van de meest kansarme regio's en van de grootste concentraties van vervuiling betreft. Sommige regio's zijn naar verhouding welvarender en minder vervuild, en andere zijn juist (kans)armer, meer vervuild en sterker blootgesteld aan extreme temperaturen. Een derde belangrijk punt uit dit rapport is dat we als EU een sterke grondslag hebben in Europees beleid als het gaat om het aanduiden van kwetsbaarheden, maar dat er bij de uitvoering daarvan nog meer moet gebeuren. Dit punt is behoorlijk dringend, want deze ongelijkheden – of op zijn minst een aantal ervan – zullen vermoedelijk blijven bestaan. Het laatste punt van het rapport is daarom dat we ons moeten verdiepen in de lokale, nationale en Europese maatregelen die we kunnen nemen.

Wat voor maatregelen worden er genomen om deze ongelijkheden en gevolgen aan te pakken?

Er zijn zeer goede lokale beoordelingen van de sociale kwetsbaarheid en de blootstelling aan milieugevolgen. De stad Berlijn is een goed voorbeeld: de hele stad is opgedeeld in kleine delen en van elk deel zijn de sociaaleconomische situatie van de inwoners en de milieuproblemen onderzocht. Met behulp van deze gecombineerde kaart van sociaaleconomische en milieuproblemen kunnen lokale autoriteiten de gebieden aanpakken waar deze problemen zich het meest voordoen en waar de levenskwaliteit van de inwoners vermoedelijk het laagst is.

Een groot probleem, met name in de lidstaten in het oosten en een aantal in het zuiden van de EU, is het gebruik van steenkool voor de verwarming van woningen. Dit veroorzaakt aanzienlijke luchtvervuiling. Er bestaan echter diverse nationale subsidieprogramma's om de overgang van steenkool naar gas en andere minder vervuilende bronnen voor de verwarming van woningen van de armste huishoudens te ondersteunen.

Welke informatie en gegevens hebben jullie gebruikt voor het onderzoek?

Wat sociaaleconomische gegevens betreft, hebben we voornamelijk gebruikgemaakt van gegevens van Eurostat, omdat dit een Europese bron is die een consistente databank biedt voor heel Europa. Natuurlijk zijn er nadelen als het gaat om de mate van detail van de gegevens. Er wordt enkel verslag gedaan van grote ruimtelijke eenheden – de zogeheten NUTS II- en NUTS III-regio's – en het gaat dus steeds om eenheden van 150 000 tot 800 000 inwoners. Wat milieugegevens betreft, gebruiken we voor luchtvervuiling en geluidshinder de gegevens die vanuit de landen aan het EEA zijn gemeld en hier door ons zijn beoordeeld. Voor de klimaatgegevens hebben we ook de verzameling dagelijkse gerasterde observatiegegevens gebruikt die op Europese schaal is geproduceerd: de E-OBS. Deze gegevens zijn intern geanalyseerd, zodat de klimaatvariabelen op hetzelfde ruimtelijke niveau worden weergeven als de sociaaleconomische gegevens.

Waarom wordt er in het rapport alleen aandacht besteed aan luchtvervuiling, extreme temperaturen en geluidshinder?

De gevolgen van de extreme temperaturen – zowel kou als extreme hitte – die de afgelopen decennia zijn gemeten op de levens van mensen, zijn duidelijk zichtbaar. Ondanks sterke verbeteringen in de Europese luchtkwaliteit blijft luchtvervuiling een groot gevaar voor de gezondheid van Europeanen. We zien regelmatig berichten in de media dat de niveaus van luchtvervuiling op verschillende locaties in Europa worden overschreden. Dat geldt ook voor geluidshinder: de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat ongeveer één op de vijf Europeanen blootgesteld is aan niveaus van verkeerslawaai die schadelijk kunnen zijn voor hun welzijn. Daarom hebben we ons gericht op de gevaren die de grootste gevolgen hebben voor de gezondheid van mensen. Daarnaast is ons aandachtsgebied ook gedeeltelijk bepaald door de beschikbaarheid van gegevens en onze uitstekende kennisbasis op het gebied van deze gevaren.

Wat betekent dit rapport voor het EEA? Hoe wordt het gebruikt?

Dit is de eerste keer dat we bij het EEA milieugegevens analyseren in combinatie met sociaaleconomische gegevens. Het kan een beginpunt vormen voor verder onderzoek en zal hopelijk bijdragen aan ons komende rapport over de toestand van het Europese milieu in 2020. We zijn ook bezig met andere rapporten waarin we kijken naar het verband tussen milieu en gezondheid.

Wat doet de EU verder op dit gebied?

De punten die we in ons rapport aan de orde hebben gesteld, zijn goed ontvangen door de Europese Commissie en andere belanghebbenden. In feite hebben diverse EU-actoren het verband tussen sociaaleconomische en milieuproblemen al erkend en proberen zij nu te zorgen dat deze problemen gezamenlijk op een effectievere manier worden aangepakt om het welzijn van Europeanen te verbeteren. Het verband tussen het milieu en sociale kwesties is belangrijk, zoals ook is gebleken uit de recente demonstraties in Frankrijk en de klimaatstakingen door leerlingen in heel Europa. De EU pakt sociale en economische ongelijkheden aan met behulp van verschillende programma's, zoals haar regionale en cohesiebeleid. Deze inspanningen van de EU vormen een aanvulling op andere maatregelen op nationaal en lokaal niveau.

Aleksandra Kazmierczak

Dit interview is gepubliceerd in editie 01/2019 van de EEA-nieuwsbrief van maart 2019