Με ποιον τρόπο επηρεάζουν οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι τις ευάλωτες ομάδες στην Ευρώπη;

Ποια είναι τα βασικά πορίσματα της έκθεσης;

Η έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe» (Άνιση έκθεση και άνισες επιπτώσεις: κοινωνική ευπάθεια στην ατμοσφαιρική ρύπανση, την ηχορρύπανση και τις ακραίες θερμοκρασίες στην Ευρώπη) περιλαμβάνει τέσσερα βασικά μηνύματα. Το πρώτο είναι ότι τα άτομα που βρίσκονται ήδη σε μειονεκτική θέση, όσον αφορά την κοινωνικοοικονομική κατάσταση ή την ηλικία τους, επηρεάζονται επίσης δυσανάλογα από τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που εξετάζονται στην έκθεση. Δεύτερον, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των περιφερειών σε όλη την Ευρώπη όσον αφορά το πού βρίσκονται οι πλέον μειονεκτούσες περιφέρειες και πού συγκεντρώνεται η ρύπανση. Ορισμένες περιφέρειες είναι σχετικά πιο εύπορες με λιγότερη ρύπανση, ενώ άλλες είναι φτωχότερες ή περισσότερο μειονεκτούσες, με μεγαλύτερη ρύπανση και πιο εκτεθειμένες σε ακραίες θερμοκρασίες. Ένα ακόμη βασικό σημείο που επισημαίνεται στην έκθεση είναι ότι η ΕΕ παρέχει μεν μια καλή βάση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την αντιμετώπιση των τρωτών σημείων, αλλά πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες στον τομέα της εφαρμογής. Οι προσπάθειες αυτές απαιτούνται επειγόντως, διότι οι εν λόγω ανισότητες πιθανότατα θα εξακολουθήσουν να υφίστανται στο μέλλον – τουλάχιστον ορισμένες από αυτές. Επομένως, το τελικό συμπέρασμα που επισημαίνεται στην έκθεση είναι ότι πρέπει να εξετάσουμε τι είδους δράσεις μπορούν να αναληφθούν σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Τι είδους δράσεις αναλαμβάνονται για την αντιμετώπιση αυτών των ανισοτήτων και των επιπτώσεων;

Σε τοπικό επίπεδο διενεργούνται πολύ ικανοποιητικές αξιολογήσεις της κοινωνικής ευπάθειας και της έκθεσης σε περιβαλλοντικούς κινδύνους. Η πόλη του Βερολίνου αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα· ολόκληρη η πόλη χωρίστηκε σε μικρά τμήματα και για καθένα από τα τμήματα αυτά αξιολογήθηκε η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των κατοίκων και τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Ο συνδυαστικός αυτός χάρτης κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων επιτρέπει στις τοπικές αρχές να επικεντρώνονται σε περιοχές στις οποίες συγκεντρώνονται αυτά τα προβλήματα και όπου η ποιότητα ζωής των κατοίκων είναι πιθανώς χαμηλότερη.

Σοβαρό πρόβλημα, ιδίως στα ανατολικά και σε ορισμένα νότια κράτη μέλη της ΕΕ, αποτελεί η συνεχιζόμενη χρήση του άνθρακα ως πηγής οικιακής θέρμανσης. Αυτό προκαλεί σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση. Ωστόσο, υπάρχουν διάφορα εθνικά προγράμματα επιχορηγήσεων για τη στήριξη της μετάβασης από την οικιακή θέρμανση με βάση τον άνθρακα προς το φυσικό αέριο και άλλες λιγότερο ρυπογόνες πηγές, τα οποία απευθύνονται στα φτωχότερα νοικοκυριά.

Τι είδους πληροφορίες και δεδομένα χρησιμοποιήσατε για την αξιολόγηση;

Όσον αφορά τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα, βασιστήκαμε σε μεγάλο βαθμό σε στοιχεία της EUROSTAT, διότι πρόκειται για μια ευρωπαϊκή πηγή που παρέχει μια συνεκτική βάση δεδομένων για ολόκληρη την Ευρώπη. Ασφαλώς υπάρχουν ορισμένα μειονεκτήματα όσον αφορά το επίπεδο ανάλυσης των στοιχείων. Τα στοιχεία υποβάλλονται μόνο στο επίπεδο μεγάλων εδαφικών ενοτήτων, τις λεγόμενες περιφέρειες NUTS ΙΙ και ΙΙΙ, με αποτέλεσμα να περιλαμβάνονται ενότητες με πληθυσμό από 150 000 έως 800 000 κατοίκους. Όσον αφορά τα περιβαλλοντικά δεδομένα, για την ατμοσφαιρική ρύπανση και τον θόρυβο χρησιμοποιήσαμε τα στοιχεία που υποβλήθηκαν στον ΕΟΠ από τις χώρες και αξιολογήθηκαν από εμάς. Για τα κλιματικά δεδομένα, χρησιμοποιήσαμε επίσης το σύνολο δεδομένων παρατήρησης σε ημερήσια βάση υπό μορφή διαγράμματος που παράγεται σε ευρωπαϊκή κλίμακα, το λεγόμενο E-OBS. Διενεργήσαμε εσωτερικά ανάλυση των δεδομένων αυτών για να παρουσιάσουμε τις κλιματικές μεταβλητές στο ίδιο εδαφικό επίπεδο με τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα.

Γιατί η έκθεση εστιάζει μόνο στην ατμοσφαιρική ρύπανση, στις ακραίες θερμοκρασίες και στον θόρυβο;

Μπορούμε να διακρίνουμε ξεκάθαρα τις επιπτώσεις των ακραίων θερμοκρασιών στη ζωή των ανθρώπων όσον αφορά τόσο το ψύχος όσο και την υπερβολική ζέστη που παρατηρούνται τις τελευταίες δεκαετίες. Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα της Ευρώπης, η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την υγεία των Ευρωπαίων. Βλέπουμε συχνά πρωτοσέλιδα στον Τύπο σχετικά με την υπέρβαση των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε διάφορα σημεία σε ολόκληρη την ήπειρο. Επίσης, όσον αφορά τον θόρυβο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου ένας στους πέντε Ευρωπαίους εκτίθεται σε επίπεδα θορύβου που προκαλείται από την οδική κυκλοφορία τα οποία ενδέχεται να επηρεάζουν την ευημερία του. Για τους λόγους αυτούς, εστιάσαμε στους κινδύνους που έχουν τις μεγαλύτερες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Το σημείο εστίασης της προσοχής μας καθορίστηκε επίσης εν μέρει από τη διαθεσιμότητα δεδομένων και την πολύ καλή βάση γνώσεων που διαθέτουμε σχετικά με αυτούς τους κινδύνους.

Τι συνεπάγεται η έκθεση αυτή για τον ΕΟΠ; Πώς θα χρησιμοποιηθεί;

Αυτή είναι η πρώτη φορά που αναλύουμε περιβαλλοντικά δεδομένα σε σχέση με κοινωνικοοικονομικά δεδομένα στον ΕΟΠ. Η έκθεση μπορεί να αποτελέσει σημείο αφετηρίας για περαιτέρω αξιολογήσεις και ελπίζουμε ότι θα τροφοδοτήσει με στοιχεία την επικείμενη έκθεση με τίτλο «State of Europe’s environment 2020», σχετικά με την κατάσταση του περιβάλλοντος της Ευρώπης το 2020. Επιπλέον, έχει προγραμματιστεί η κατάρτιση και άλλων εκθέσεων, στις οποίες θα εξεταστούν οι συνδέσεις μεταξύ περιβάλλοντος και υγείας.

Ποιες περαιτέρω δράσεις αναλαμβάνει η ΕΕ στον τομέα αυτόν;

Τα ζητήματα που επισημάναμε στην έκθεσή μας έτυχαν θερμής υποδοχής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και άλλους ενδιαφερόμενους. Πράγματι, διάφοροι φορείς της ΕΕ έχουν ήδη αναγνωρίσει τη σύνδεση μεταξύ κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων και καταβάλλουν προσπάθειες για να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότερη από κοινού αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών με σκοπό τη βελτίωση της ευημερίας των Ευρωπαίων πολιτών. Η σύνδεση μεταξύ περιβαλλοντικών και κοινωνικών ζητημάτων είναι σημαντική, όπως διαπιστώνεται και από τις πρόσφατες διαδηλώσεις στη Γαλλία και την αποχή μαθητών από τα μαθήματά τους σε ολόκληρη την Ευρώπη σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κλιματική αλλαγή. Η ΕΕ αντιμετωπίζει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες μέσω διαφόρων προγραμμάτων, όπως οι περιφερειακές πολιτικές και η πολιτική συνοχής. Αυτές οι προσπάθειες της ΕΕ συμπληρώνουν άλλα μέτρα που λαμβάνονται σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Aleksandra Kazmierczak

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην έκδοση του Μαρτίου 2019 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ 01/2019