Το υγιές περιβάλλον είναι απαραίτητο για μια βιώσιμη οικονομία και μια ισότιμη κοινωνία

Η αλλαγή αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό του πλανήτη μας. Το έδαφος, οι ωκεανοί, η ατμόσφαιρα, το κλίμα και η ζωή στη Γη αλλάζουν διαρκώς. Αυτό που διαφοροποιεί τις σημερινές αλλαγές από το παρελθόν είναι ο πρωτοφανής ρυθμός και η κλίμακά τους, καθώς και οι συντελεστές και οι παράγοντες που τις υποκινούν. Ακραία φαινόμενα, όπως π.χ. καταιγίδες που εμφανίζονταν μία φορά στα 100 χρόνια, καύσωνες, πλημμύρες και ξηρασίες, αποτελούν πλέον τη νέα μας πραγματικότητα. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων ανά τον κόσμο επισημαίνουν μια κλιματική και περιβαλλοντική κρίση που επηρεάζει τη βιοποικιλότητα στον πλανήτη. 

Το κλίμα του πλανήτη αλλάζει και η αλλαγή είναι ανθρωπογενής

Όποιον όρο κι αν επιλέξουμε –«η νέα μας πραγματικότητα» ή «πολλαπλές κρίσεις»– τα γεγονότα είναι έκδηλα. Το κλίμα του πλανήτη αλλάζει και η αλλαγή αυτή είναι ανθρωπογενής. Η εξάρτηση των οικονομιών μας από τα ορυκτά καύσιμα, οι πρακτικές χρήσης γης και η αποψίλωση των δασών σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνουν τις συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οι οποίες με τη σειρά τους αλλάζουν το κλίμα του πλανήτη. Είναι επίσης σαφές ότι η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει κάθε άνθρωπο και κάθε γωνιά του πλανήτη μας, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης. Ορισμένες κοινότητες ενδέχεται να υποφέρουν από εκτεταμένα κύματα καύσωνα και ξηρασίες, ενώ άλλες ενδέχεται να αντιμετωπίζουν συχνότερες και σφοδρότερες καταιγίδες. Οι άνθρωποι, η φύση και η οικονομία επηρεάζονται από την αλλαγή του κλίματος.

Πρωτοφανής ρυθμός απώλειας της βιοποικιλότητας

Η επιστήμη επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η πολυμορφία της ζωής στη Γη χάνεται με μη βιώσιμο ρυθμό. Κάθε χρόνο, πολλά είδη χαρακτηρίζονται ως είδη υπό εξαφάνιση, καθώς συνεχίζεται η καταστροφή, ο κατακερματισμός και η ρύπανση των οικοτόπων τους. Οι πληθυσμοί ορισμένων ειδών, μεταξύ των οποίων επικονιαστές, όπως οι μέλισσες και οι πεταλούδες, που είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία μας, μειώνονται δραματικά εξαιτίας της ευρείας χρήσης φυτοφαρμάκων. Οι ρύποι που παράγονται από οικονομικές δραστηριότητες συσσωρεύονται στο περιβάλλον, μειώνοντας την ικανότητα των οικοσυστημάτων να αναγεννηθούν και να μας παρέχουν υπηρεσίες ζωτικής σημασίας. Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος δεν επηρεάζει μόνο τα φυτά και τα ζώα, αλλά και τους ανθρώπους.

Τα συστήματα κατανάλωσης και παραγωγής δεν είναι βιώσιμα

Ο 21^ος αιώνας σημαδεύτηκε επίσης από την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση. Η έρευνα επιβεβαιώνει ότι τα συστήματα κατανάλωσης και παραγωγής που εφαρμόζουμε δεν είναι βιώσιμα. Το γραμμικό οικονομικό μοντέλο –μετατροπή των πρώτων υλών σε προϊόντα που χρησιμοποιούνται, καταναλώνονται και στη συνέχεια απορρίπτονται– δεν οδηγεί μόνο στη συσσώρευση ποσοτήτων ρύπανσης και αποβλήτων, αλλά και στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για φυσικούς πόρους. Τα παγκόσμια δίκτυα μπορούν να εξαπλωθούν περισσότερο από ό,τι τα υλικά, τα αγαθά και οι ρύποι: μια κρίση που ξεκινά στον χρηματοπιστωτικό τομέα μιας χώρας μπορεί να εξαπλωθεί σε όλο τον πλανήτη και να προκαλέσει μακροχρόνια οικονομική στασιμότητα και συρρίκνωση.

Είναι επίσης σαφές ότι τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης δεν κατανέμονται ισομερώς ανά τον κόσμο. Τα επίπεδα εισοδήματος διαφέρουν σημαντικά τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών, των περιφερειών και των πόλεων. Ακόμη και στην Ευρώπη, όπου το βιοτικό επίπεδο υπερβαίνει τον παγκόσμιο μέσο όρο, υπάρχουν κοινότητες και ομάδες που ζουν με εισοδήματα κάτω από το όριο της φτώχειας. Δυστυχώς, ορισμένες από αυτές τις κοινότητες και ομάδες ανθρώπων είναι επίσης πιο ευάλωτες σε περιβαλλοντικούς κινδύνους. Είναι πιθανότερο να ζουν σε περιοχές εκτεθειμένες σε ατμοσφαιρική ρύπανση και πλημμύρες και σε κατοικίες με ανεπαρκή μόνωση για την προστασία τους από ακραίες θερμοκρασίες ψύχους ή καύσωνα. Οι ομάδες που απολαμβάνουν τα οφέλη δεν είναι κατ’ ανάγκη εκείνες που επιβαρύνονται με τις δαπάνες.

Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, ανεξαρτήτως χώρας και εισοδηματικού επιπέδου, οι μελλοντικές γενιές θα βρεθούν αντιμέτωπες με πιο ακραίες θερμοκρασίες και καιρικά φαινόμενα, λιγότερα είδη, αυξανόμενη έλλειψη πόρων και περισσότερη ρύπανση. Δεδομένης αυτής της προοπτικής, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι χιλιάδες νέοι Ευρωπαίοι διαδηλώνουν προτρέποντας τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναλάβουν πιο φιλόδοξη και αποτελεσματική δράση για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

Είναι εφικτό ένα διαφορετικό μέλλον

Τα τελευταία 40 χρόνια, η Ευρώπη εφαρμόζει πολιτικές για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ρύπανση των υδάτων. Ορισμένες από αυτές τις πολιτικές είχαν αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Οι Ευρωπαίοι απολαμβάνουν καθαρότερο αέρα και καθαρότερα ύδατα κολύμβησης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αστικών αποβλήτων ανακυκλώνεται. Ολοένα περισσότερες χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές προστατεύονται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Δισεκατομμύρια ευρώ έχουν επενδυθεί σε πόλεις για καλύτερη διαβίωση και βιώσιμη κινητικότητα. Η ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές έχει αυξηθεί εκθετικά…

Σήμερα, οι γνώσεις και η κατανόηση του περιβάλλοντος έχουν επίσης βελτιωθεί, υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι οι άνθρωποι, το περιβάλλον και η οικονομία είναι όλα μέρη του ίδιου συστήματος. Κατά τη διάρκεια των 25 ετών από την ίδρυσή του, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος συνδέει και αναπτύσσει αυτούς τους τομείς γνώσεων με σκοπό την καλύτερη κατανόηση των συστημάτων. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν καλά αν το περιβάλλον και η οικονομία δεν είναι υγιή. Η ανισότητα στην κατανομή των οφελών, όπως ο οικονομικός πλούτος και ο καθαρότερος αέρας, και του κόστους, που περιλαμβάνει τη ρύπανση και τις σοδιές που χάνονται λόγω της ξηρασίας, θα εξακολουθήσει να προκαλεί κοινωνικές αναταραχές.

Τα γεγονότα αυτά μπορεί να είναι δύσκολο να γίνουν αποδεκτά. Ομοίως, οι καθιερωμένες δομές διακυβέρνησης, οι καταναλωτικές συνήθειες και προτιμήσεις μπορεί να είναι δύσκολο να αλλάξουν. Ωστόσο, παρά το μέγεθος του εγχειρήματος, είναι ακόμη δυνατό να οικοδομηθεί ένα βιώσιμο μέλλον. Αυτό προϋποθέτει την παύση τρεχουσών πρακτικών, για παράδειγμα τη μείωση των επιζήμιων επιδοτήσεων για το περιβάλλον και την σταδιακή κατάργηση των ρυπογόνων τεχνολογιών, υποστηρίζοντας παράλληλα τις βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις καθώς και τις κοινότητες που επηρεάζονται από την αλλαγή. Μια κυκλική οικονομία με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα μπορεί να μειώσει τόσο τις απαιτήσεις ως προς τη χρήση του φυσικού μας κεφαλαίου όσο και την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Για να αλλάξουμε πορεία θα πρέπει να αλλάξουμε συνήθειες και συμπεριφορές, π.χ. τον τρόπο με τον οποίο κινούμαστε και την επιλογή του τι τρώμε. Οι γνώσεις για τον προσανατολισμό αυτής της μετάβασης προς τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα είναι διαθέσιμες. Υπάρχει επίσης αυξανόμενη δημόσια στήριξη για την αλλαγή. Τώρα πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη και να επιταχύνουμε αυτή την αλλαγή.

Hans Bruyninckx

Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ

Το άρθρο της σύνταξης δημοσιεύτηκε στην έκδοση του Μαρτίου 2019 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ 01/2019