EU moet inspanningen opvoeren om de gevolgen van chemische bestrijdingsmiddelen te beperken

Het wijdverbreide gebruik van pesticiden is een grote oorzaak van vervuiling. Gewasbeschermingsmiddelen verontreinigen het water, de bodem en de lucht, leiden tot verlies van biodiversiteit en maken de bestreden plaagorganismen uiteindelijk resistent. Personen die worden blootgesteld aan chemische bestrijdingsmiddelen lopen risico op chronische ziekten, zoals kanker, hartziekten, ademhalingsstoornissen en neurologische aandoeningen.

In de nieuwe EEA-briefing “Het effect van gewasbeschermingsmiddelen op de volksgezondheid en de ecosystemen in Europa” wordt een overzicht gegeven van de meest recente kennis op het gebied van de gevolgen van chemische bestrijdingsmiddelen voor onze gezondheid en het milieu, en worden goede praktijken aangereikt om het gebruik en de risico’s van die middelen in heel Europa te verminderen. In het document komen voorbeelden aan bod van goede praktijken om het gebruik van pesticiden terug te dringen en de daarmee gepaard gaande risico’s te beheersen zonder de voedselvoorziening in gevaar te brengen.

Gebruik en gevolgen van pesticiden: actuele kennis

In de Europese landbouwsector worden nog steeds grote hoeveelheden chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt om de gewasopbrengst op peil te houden. Daarnaast worden pesticiden gebruikt in de bosbouw, langs wegen en spoorwegen, maar ook in openbare parken, op speelplaatsen of in tuinen die op grote schaal door het publiek worden gebruikt – met name door kinderen, zwangere vrouwen en ouderen, groepen die juist kwetsbaarder zijn voor die middelen.

Tussen 2011 en 2020 is de verkoop van pesticiden in de 27 EU-lidstaten min of meer op hetzelfde peil gebleven, met een volume van ongeveer 350 000 ton per jaar.

In 2020 werd op 22 % van alle monitoringlocaties in rivieren en meren in heel Europa voor één of meer pesticiden een overschrijding van de drempelwaarden voor bezorgdheid (wegens risico voor de menselijke gezondheid) opgetekend. Wat bodemverontreiniging betreft, bevatte 83 % van de landbouwgronden die in 2019 in het kader van een studie werden getest, residuen van bestrijdingsmiddelen.

Vervuiling door pesticiden is een van de grootste boosdoeners wanneer het gaat om biodiversiteitsverlies in Europa. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen heeft met name geleid tot aanzienlijk gekrompen insectenpopulaties, waardoor de essentiële rol die deze insecten spelen bij de voedselproductie – in het bijzonder dankzij de bestuiving van de meeste groenten- en fruitgewassen – in het gedrang komt.

Mensen worden voornamelijk blootgesteld aan pesticiden via hun voeding, wanneer zij levensmiddelen en drinkwater consumeren. Mensen komen ook in contact met bestrijdingsmiddelen wanneer zij tijd doorbrengen in gebieden waar die middelen worden gebruikt en, als zij in de landbouw werkzaam zijn, op de werkplek. Uit een grootschalig onderzoek inzake menselijke biomonitoring dat tussen 2014 en 2021 in vijf Europese landen is uitgevoerd, is gebleken dat in het lichaam van 84 % van de deelnemers aan het onderzoek ten minste twee pesticiden konden worden aangetroffen.

Het pesticidegehalte lag consequent hoger bij kinderen dan bij volwassenen. Kinderen zijn bijzonder gevoelig voor de negatieve gezondheidseffecten van chemische stoffen. Personen die worden blootgesteld aan chemische bestrijdingsmiddelen lopen risico op tal van ernstige chronische ziekten, zoals kanker, hartziekten, ademhalingsstoornissen en neurologische aandoeningen, evenals ontwikkelingsachterstand bij kinderen.

Verwezenlijking van de doelstellingen – vermindering van het pesticidegebruik

In 2020 heeft de Commissie in haar “van boer tot bord”-strategie twee doelstellingen voor de terugdringing van pesticiden opgenomen: een vermindering van 50 % van het gebruik en de risico’s van chemische pesticiden en een vermindering van 50 % van het gebruik van gevaarlijkere pesticiden. Deze strategie is een wezenlijk onderdeel van de Europese Green Deal en heeft tot doel de Europese voedselsystemen eerlijk, gezond en duurzaam te maken. Volgens de briefing van het EEA zullen de beleidsmakers en de lidstaten in de EU zich harder moeten inzetten om de doelstellingen te bereiken.

De Europese Commissie heeft onlangs een voorstel ingediend voor een nieuwe verordening inzake het duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Op grond van de voorgestelde verordening zouden landen hun eigen nationale reductiedoelstellingen moeten vaststellen, ervoor moeten zorgen dat alle landbouwers en andere professionele gebruikers van pesticiden milieuvriendelijke systemen voor de bestrijding van plaagorganismen in gebruik nemen en de toepassing van gewasbeschermingsmiddelen moeten beperken in gevoelige gebieden zoals stedelijke groene gebieden en beschermde gebieden. Andere in de briefing besproken maatregelen omvatten onder meer het opleiden van professionele gebruikers en adviseurs, het stimuleren van de overgang naar biologische landbouw en precisielandbouw, en het invoeren van een belasting op de gevaarlijkste pesticiden.

Om de afhankelijkheid van chemische bestrijdingsmiddelen te verminderen en de voedselzekerheid te waarborgen, zal het volgens de EEA-briefing ook van cruciaal belang zijn dat de overstap op alternatieve landbouwmodellen, waarbij ecologische concepten en beginselen worden toegepast op de landbouwproductie, wordt bevorderd.