Potrzeba więcej działań w UE, aby zmniejszyć wpływ pestycydów chemicznych

Powszechne stosowanie pestycydów jest głównym źródłem zanieczyszczeń – skaża wodę, glebę i powietrze, powoduje utratę bioróżnorodności i prowadzi do odporności szkodników na pestycydy. Narażenie ludzi na działanie pestycydów chemicznych wiąże się z chorobami przewlekłymi, takimi jak nowotwory, choroby serca, układu oddechowego i zaburzenia neurologiczne.

Nowy briefing EEA „How pesticides impact human health and ecosystems in Europe” (Jak pestycydy wpływają na zdrowie ludzi i ekosystemów w Europie) podsumowuje najnowszą wiedzę na temat wpływu pestycydów chemicznych na nasze zdrowie i środowisko oraz przedstawia dobre praktyki w celu ograniczenia ich stosowania i ryzyka z nimi związanego w całej Europie. Kładzie nacisk na dobre praktyki dotyczącego tego, jak ograniczyć stosowanie pestycydów i zarządzać związanym z nimi ryzykiem bez zagrożenia dostaw żywności.

Stosowanie i wpływ pestycydów: co wiemy

W sektorze rolnictwa w Europie nadal polega się na stosowaniu znacznych ilości pestycydów chemicznych w celu utrzymania wysokich plonów, a wielkość sprzedaży pestycydów utrzymywała się na stałym poziomie w ciągu ostatniej dekady. Pestycydy są również stosowane w leśnictwie, wzdłuż dróg i linii kolejowych, a także w parkach publicznych, na placach zabaw lub ogrodach, z których powszechnie korzysta ogół społeczeństwa – zwłaszcza dzieci, kobiety w ciąży i osoby starsze, czyli grupy bardziej narażone na działanie pestycydów.

W latach 2011–2020 sprzedaż pestycydów w państwach członkowskich UE-27 utrzymywała się na stosunkowo stałym poziomie około 350 tys. ton rocznie.

W 2020 r. co najmniej jeden pestycyd w ilości powyżej wartości progowej zagrożenia (ryzyko dla zdrowia ludzkiego) wykryto w 22% wszystkich miejsc monitorowania w rzekach i jeziorach w całej Europie. Jeżeli chodzi o zanieczyszczenie gleby, 83% gleb rolniczych przebadanych w badaniu z 2019 r. zawierało pozostałości pestycydów.

Zanieczyszczenie pestycydami jest jednym z kluczowych czynników utraty bioróżnorodności w Europie. Stosowanie pestycydów spowodowało w szczególności znaczny spadek populacji owadów, zagrażając kluczowej roli, jaką odgrywają one w produkcji żywności, przede wszystkim w zapylaniu większości upraw owoców i warzyw.

Ludzie są głównie narażeni na działanie pestycydów poprzez żywność i wodę pitną, jak również przez spędzanie czasu na obszarach, w których stosowane są pestycydy, oraz, w przypadku pracowników sektora rolnego, w miejscu pracy. W zakrojonym na szeroką skalę badaniu biomonitorowania ludzi przeprowadzonym w latach 2014–2021 w pięciu krajach europejskich stwierdzono obecność co najmniej dwóch pestycydów w organizmie 84% uczestników badania.

Poziom pestycydów był zdecydowanie wyższy u dzieci niż u osób dorosłych, przy czym dzieci są szczególnie narażone na szkodliwy wpływ chemikaliów na zdrowie. Narażenie ludzi na pestycydy chemiczne wiąże się z występowaniem szeregu poważnych chorób przewlekłych, takich jak nowotwory, choroby serca, układu oddechowego i neurologiczne, a także opóźnienia rozwojowe u dzieci.

Osiągnięcie wyznaczonych celów – ograniczenie stosowania pestycydów

W 2020 r. w ramach strategii „Od pola do stołu” Komisji Europejskiej wprowadzono dwa cele ograniczenia stosowania pestycydów: ograniczenie stosowania pestycydów chemicznych o 50% i zagrożeń z nimi związanych oraz zmniejszenie wykorzystania bardziej niebezpiecznych pestycydów o 50%. Strategia jest kluczową częścią Europejskiego Zielonego Ładu, a jej celem jest stworzenie sprawiedliwych, zdrowych i zrównoważonych systemów żywnościowych w Europie. Osiągnięcie tych celów będzie wymagało większych nakładów pracy ze strony unijnych decydentów politycznych oraz państw członkowskich, jak wskazano w notach informacyjnych.

Komisja Europejska zaproponowała niedawno nowe rozporządzenie w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów, które wymagałoby od państw ustalenia własnych krajowych celów w zakresie ograniczenia pestycydów, zapewnienia, że wszyscy rolnicy i inni profesjonalni użytkownicy pestycydów przyjmą przyjazne dla środowiska systemy zwalczania szkodników oraz ograniczenia stosowania pestycydów na obszarach wrażliwych, takich jak miejskie tereny zielone i obszary chronione. Inne środki omawiane w tym briefingu obejmują szkolenie profesjonalnych użytkowników i doradców, zachęcanie do przechodzenia na rolnictwo ekologiczne i precyzyjne oraz opodatkowanie najbardziej niebezpiecznych pestycydów.

Aby zmniejszyć zależność od chemicznych pestycydów i utrzymać bezpieczeństwo żywnościowe, kluczowe znaczenie będzie miało również promowanie przejścia na alternatywne modele rolnictwa, które wdrażają ekologiczne koncepcje i zasady w produkcji rolnej, o czym napisano w briefingu EEA.