Χρειάζεται περαιτέρω δράση στην ΕΕ για τη μείωση των επιπτώσεων των χημικών φυτοφαρμάκων

Η εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων αποτελεί σημαντική πηγή ρύπανσης, η οποία μολύνει το νερό, το έδαφος και τον αέρα, οδηγεί στην απώλεια της βιοποικιλότητας και ενισχύει την ανθεκτικότητα των επιβλαβών οργανισμών. Η έκθεση του ανθρώπου σε χημικά φυτοφάρμακα συνδέεται με χρόνιες ασθένειες, όπως ο καρκίνος, καθώς και καρδιακές, αναπνευστικές και νευρολογικές παθήσεις.

Το νέο ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ με τίτλο «How pesticides impact human health and ecosystems in Europe [Πώς τα φυτοφάρμακα επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία και τα οικοσυστήματα στην Ευρώπη]» συνοψίζει τις τελευταίες γνώσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα χημικά φυτοφάρμακα επηρεάζουν την υγεία μας και το περιβάλλον και παρουσιάζει ορθές πρακτικές για τη μείωση της χρήσης και του κινδύνου τους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Παρουσιάζει καλές πρακτικές για τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και τη διαχείριση των σχετικών κινδύνων χωρίς να διακυβεύεται ο εφοδιασμός τροφίμων.

Χρήση και επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων: τι γνωρίζουμε

Ο γεωργικός τομέας της Ευρώπης εξακολουθεί να βασίζεται στη χρήση μεγάλων ποσοτήτων χημικών φυτοφαρμάκων για τη διατήρηση των αποδόσεων των καλλιεργειών, με αποτέλεσμα ο όγκος των πωλήσεων φυτοφαρμάκων να έχει παραμείνει σταθερός κατά την τελευταία δεκαετία. Τα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται επίσης στη δασοκομία, στις οδούς και στους σιδηροδρόμους, καθώς και σε δημόσια πάρκα, παιδικές χαρές ή κήπους που χρησιμοποιούνται ευρέως από το κοινό —ιδίως από παιδιά, εγκύους και ηλικιωμένους,  ομάδες πιο ευάλωτες στα φυτοφάρμακα.

Από το 2011 έως το 2020, οι πωλήσεις φυτοφαρμάκων στα κράτη μέλη της ΕΕ-27 παρέμειναν σχετικά σταθερές, σχεδόν στους 350 000 τόνους ετησίως.

Το 2020, ένα ή περισσότερα φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν σε τιμές πάνω από τα όρια που προκαλούν ανησυχία (κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία) στο 22 % όλων των σημείων παρακολούθησης σε ποτάμια και λίμνες σε όλη την Ευρώπη. Όσον αφορά τη ρύπανση του εδάφους, στο 83 % των γεωργικών εδαφών που εξετάστηκαν σε μελέτη του 2019 περιέχονταν υπολείμματα φυτοφαρμάκων.

Η ρύπανση από φυτοφάρμακα είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες απώλειας βιοποικιλότητας στην Ευρώπη. Ειδικότερα, η χρήση φυτοφαρμάκων έχει προκαλέσει σημαντική μείωση στους πληθυσμούς των εντόμων, απειλώντας τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν στην παραγωγή τροφίμων, ιδίως στην επικονίαση των περισσότερων καλλιεργειών φρούτων και λαχανικών.

Οι άνθρωποι εκτίθενται στα φυτοφάρμακα κυρίως μέσω της διατροφής, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων και του πόσιμου νερού, καθώς και λόγω του χρόνου που αφιερώνουν σε περιοχές όπου χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα και —όσον αφορά τους εργαζόμενους στον γεωργικό τομέα— στον χώρο εργασίας. Μια μεγάλης κλίμακας μελέτη βιοπαρακολούθησης του ανθρώπου που διεξήχθη μεταξύ 2014 και 2021 σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες διαπίστωσε την παρουσία τουλάχιστον δύο φυτοφαρμάκων στον οργανισμό του 84 % των συμμετεχόντων στην έρευνα.

Τα επίπεδα φυτοφαρμάκων ήταν σταθερά υψηλότερα στα παιδιά από ό,τι στους ενήλικες, ενώ επισημαίνεται ότι τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αρνητικές επιδράσεις των χημικών ουσιών στην υγεία. Η έκθεση του ανθρώπου σε χημικά φυτοφάρμακα συνδέεται με μια σειρά σοβαρών χρόνιων ασθενειών, όπως ο καρκίνος και οι καρδιακές, αναπνευστικές και νευρολογικές παθήσεις, καθώς και με καθυστερήσεις στην ανάπτυξη των παιδιών.

Επίτευξη των στόχων — μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων

Το 2020, η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θέσπισε δύο στόχους μείωσης των φυτοφαρμάκων: τη μείωση κατά 50 % της χρήσης και του κινδύνου των χημικών φυτοφαρμάκων και τη μείωση κατά 50 % της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων. Η στρατηγική αποτελεί βασικό μέρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και έχει ως στόχο να καταστήσει τα ευρωπαϊκά συστήματα τροφίμων δίκαια, υγιεινά και βιώσιμα. Στο ενημερωτικό σημείωμα επισημαίνεται ότι η επίτευξη των στόχων θα απαιτήσει περισσότερη δουλειά από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ και τα κράτη μέλη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα έναν νέο κανονισμό σχετικά με την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων, ο οποίος απαιτεί από τις χώρες να θέσουν τους δικούς τους εθνικούς στόχους μείωσης, να διασφαλίσουν ότι όλοι οι αγρότες και άλλοι επαγγελματίες χρήστες φυτοφαρμάκων θα υιοθετήσουν φιλικά προς το περιβάλλον συστήματα για τον έλεγχο των επιβλαβών οργανισμών και να περιορίσουν τη χρήση φυτοφαρμάκων σε ευαίσθητες περιοχές, όπως οι αστικές περιοχές πρασίνου και οι προστατευόμενες περιοχές. Μεταξύ των άλλων μέτρων που αναφέρονται στο ενημερωτικό δελτίο περιλαμβάνονται η κατάρτιση επαγγελματιών χρηστών και συμβούλων, η παροχή κινήτρων για τη μετάβαση στη βιολογική γεωργία και τη γεωργία ακριβείας και η φορολόγηση των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων.

Για να μειωθεί η εξάρτηση από τα χημικά φυτοφάρμακα και να διατηρηθεί η ασφάλεια των τροφίμων, είναι επίσης σημαντικό να προωθηθεί η μετάβαση σε εναλλακτικά μοντέλα γεωργίας που εφαρμόζουν οικολογικές έννοιες και αρχές στη γεωργική παραγωγή, όπως προτείνει το ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ.