Πλαστικά: αυξανόμενη ανησυχία για το περιβάλλον και το κλίμα. Πώς μπορεί η Ευρώπη να αντιστρέψει αυτή την τάση;

Ενώ η ευαισθητοποίηση, η ανησυχία και η δράση σχετικά με τον τρόπο διάθεσης των πλαστικών στο θαλάσσιο περιβάλλον και αλλού έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν πολλές άλλες, λιγότερο γνωστές επιπτώσεις από τα πλαστικά, όπως, μεταξύ άλλων, η συμβολή τους στην κλιματική αλλαγή και στις νέες προκλήσεις που θέτει η πανδημία COVID-19, όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Plastics, the circular economy and Europe’ s environment — A priority for action» («Πλαστικά, η κυκλική οικονομία και το περιβάλλον της Ευρώπης — Μια προτεραιότητα για δράση»).

Η έκθεση εξετάζει την παραγωγή, την κατανάλωση και το εμπόριο πλαστικών, τον αντίκτυπό τους στο περιβάλλον και στο κλίμα, κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους και διερευνά τη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία πλαστικών μέσω τριών οδών στις οποίες συμμετέχουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, η βιομηχανία και οι καταναλωτές.

«Οι προκλήσεις που θέτουν τα πλαστικά οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι τα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης που χρησιμοποιούμε δεν είναι βιώσιμα. Η πανδημία COVID-19 και η κλιματική αλλαγή έχουν εντείνει την προσοχή του κοινού στην κρίση των πλαστικών αποβλήτων που αντιμετωπίζουμε. Είναι εμφανές ότι η καλύτερη επιλογή μας είναι η μετάβαση σε μια θεμελιωδώς βιώσιμη και κυκλική οικονομία πλαστικών, στην οποία θα κάνουμε πιο συνετή χρήση πλαστικών και θα μπορούμε να τα επαναχρησιμοποιούμε και να τα ανακυκλώνουμε με καλύτερο τρόπο. Επιπλέον, αφετηρία μας θα πρέπει να είναι η παραγωγή πλαστικού από ανανεώσιμες πρώτες ύλες», δηλώνει ο Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ, Hans Bruyninckx.

Η έκθεση δείχνει ότι η παραγωγή, η χρήση και το εμπόριο πλαστικών συνεχίζουν να αυξάνονται. Ένας αυξανόμενος αριθμός πολιτικών και πρωτοβουλιών της ΕΕ έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτουν τα πλαστικά, ιδίως εκείνων που προκύπτουν από τα πλαστικά μίας χρήσης. Το 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρώτη παγκοσμίως ολοκληρωμένη στρατηγική για τα πλαστικά σε μια κυκλική οικονομία, στην οποία καθορίζεται η προσέγγιση της ΕΕ για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτουν τα πλαστικά, ακολουθούμενη το 2019 από την Οδηγία για τα πλαστικά μίας χρήσης.

Η έκθεση του ΕΟΠ επισημαίνει τρεις τρόπους για τη μελλοντική πορεία, στους οποίους περιλαμβάνονται η εξυπνότερη χρήση πλαστικών, η αυξημένη κυκλικότητα και η χρήση ανανεώσιμων πρώτων υλών. Ο συνδυασμός όλων αυτών μπορεί να συμβάλει στην εξασφάλιση ενός βιώσιμου και κυκλικού συστήματος πλαστικών. Παράλληλα με την έκθεση δημοσιεύονται επίσης σήμερα δύο σχετικά σημειώματα για τα πλαστικά και τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και για τη διευκόλυνση των κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων.

Πανδημία COVID-19 και πλαστικά

Η πανδημία του κορονοϊού έχει προκαλέσει αλλαγές στην παραγωγή, στην κατανάλωση και στα απορρίμματα πλαστικών. Οι πλαστικές μάσκες παίζουν καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό της περαιτέρω εξάπλωσης της COVID-19. Ωστόσο, η ραγδαία αύξηση των πλαστικών αποβλήτων λόγω της ζήτησης για μάσκες και γάντια, καθώς και η αλλαγή της παραγωγής και χρήσης πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης, όπως τα δοχεία φαγητού σε πακέτο και οι πλαστικές συσκευασίες για διαδικτυακές πωλήσεις, μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τις προσπάθειες της ΕΕ βραχυπρόθεσμα για τον περιορισμό της ρύπανσης από πλαστικά και τη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο και κυκλικό σύστημα πλαστικών.

Η βιομηχανική παραγωγή πλαστικών συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή

Η κατανάλωση και η παραγωγή πλαστικών συνεπάγεται τη χρήση μεγάλων ποσοτήτων ορυκτών καυσίμων, γεγονός που έχει αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Το πρόβλημα επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από την μειωμένη οικονομική δραστηριότητα, η οποία έχει προκαλέσει απότομη πτώση των τιμών πετρελαίου παγκοσμίως, καθιστώντας σημαντικά φθηνότερη για τους κατασκευαστές την παραγωγή πλαστικών προϊόντων από παρθένα υλικά ορυκτής προέλευσης, σε σχέση με τη χρήση ανακυκλωμένων πλαστικών υλικών. Εάν συνεχιστεί η αύξηση της παραγωγής και της χρήσης πλαστικών υλών όπως προβλέπεται, η βιομηχανία πλαστικών θα αντιπροσωπεύει το 20 % της παγκόσμιας χρήσης πετρελαίου έως το 2050, μια δραματική αύξηση συγκριτικά με το 7% στο οποίο αναλογεί σήμερα.

Όπως αναφέρεται στην έκθεση, σύμφωνα με στοιχεία από την απογραφή αερίων θερμοκηπίου του ΕΟΠ, οι ετήσιες εκπομπές που σχετίζονται με την παραγωγή πλαστικών στην ΕΕ ανέρχονται σε περίπου 13,4 εκατομμύρια τόνους CO₂, ή περίπου στο 20% των εκπομπών της χημικής βιομηχανίας σε όλη την ΕΕ. Η οικονομική βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας αγοράς ανακύκλωσης πλαστικών υφίσταται αυτή τη στιγμή σημαντικές πιέσεις. Η χαμηλότερη ζήτηση της αγοράς για ανακυκλωμένα πλαστικά περιπλέκει επιπλέον τις προσπάθειες πολλών δήμων της Ευρώπης να διαχειριστούν με βιώσιμο τρόπο τις πρακτικές που ακολουθούν στον τομέα των αποβλήτων, ενώ χρησιμοποιούνται λιγότερο επιθυμητές επιλογές διάθεσης αποβλήτων για σημαντικές ποσότητες πλαστικών απορριμμάτων.

Figure: the environmental impacts across the life cycle of plastics

Source: EEA, 2020

Το αυξανόμενο πρόβλημα των συνθετικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων

Μέρος του προβλήματος των πλαστικών αποτελούν, επίσης, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα που κατασκευάζονται από συνθετικές ίνες, όπως πολυεστέρας και νάιλον. Σε χωριστό σημείωμα του ΕΟΠ, στο οποίο εξετάζονται οι πλαστικές ύλες σε κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, αναφέρεται ότι οι καταναλωτές στην ΕΕ απορρίπτουν περίπου 5,8 εκατομμύρια τόνους κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων ετησίως (περίπου 11 κιλά ανά άτομο), εκ των οποίων τα δύο τρίτα αποτελούνται από συνθετικές ίνες. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία από το 2017, τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά κατανάλωσαν περίπου 13 εκατομμύρια τόνους κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (είδη ένδυσης, υποδήματα και υφάσματα οικιακής χρήσης). Τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα με βάση το πλαστικό αντιπροσωπεύουν περίπου το 60 % των ειδών ένδυσης και το 70 % των οικιακών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Η προώθηση βιώσιμων επιλογών ινών και ο έλεγχος των εκπομπών μικροπλαστικών, όπως και η βελτίωση της χωριστής συλλογής, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης, έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τη βιωσιμότητα και την κυκλικότητα των συνθετικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων σε μια κυκλική οικονομία.

Τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της μη βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης πλαστικών

Υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον και κερδοφόρες ευκαιρίες για την αλλαγή των παραδοσιακών επιχειρηματικών μοντέλων ώστε να καταστούν πιο κυκλικά, διευκολύνοντας την επαναχρησιμοποίηση υλικών και προϊόντων ώστε να παραμένουν στην οικονομία το μεγαλύτερο δυνατό χρονικό διάστημα. Σε ενημερωτικό σημείωμα του ΕΟΠ με τίτλο «A framework for enabling circular business models in Europe», («Ένα πλαίσιο για τη διευκόλυνση των κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων στην Ευρώπη»), που δημοσιεύεται επίσης σήμερα, προσδιορίζονται οι δράσεις που μπορούν να αναληφθούν για την αποτελεσματική εφαρμογή των κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων. Στο δελτίο προσδιορίζονται επίσης οι παράγοντες που διευκολύνουν την ανάπτυξη των μοντέλων αυτών σε ευρεία κλίμακα στο πλαίσιο της αναμενόμενης μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία. Μια τέτοια μετάβαση θα απαιτήσει τη θέσπιση κατάλληλων υποστηρικτικών πολιτικών και συμπεριφορών που οδηγούν σε αλλαγές στην κατανάλωση και την εκπαίδευση.