EEA kończy 25 lat: osiągnięcie zrównoważonego rozwoju w Europie w oparciu o doświadczenie

Polityka: od pojedynczych problemów po środki systemowe

Świadomość środowiskowa i jej odzwierciedlenie w kształtowaniu polityki rozpoczęły się od rozpoznawania pojedynczych problemów, takich jak kwaśny deszcz, skażenie chemiczne zbiorników wodnych czy gwałtowny spadek liczebności populacji pszczół, jak również ich wpływu na ludzkie zdrowie i gospodarkę. Począwszy od lat 70., państwa członkowskie zaczęły koordynować swoje działania i w coraz większym stopniu dostosowywać swoje polityki, w wyniku rosnącego uznania, że transgraniczne problemy środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza i wody, wymagają współpracy.

We wspomnianym okresie obejmującym prawie 50 lat państwa członkowskie UE stopniowo rozszerzały zakres wspólnych działań, które stawały się coraz ambitniejsze. W miarę wzrostu zrozumienia problemów środowiskowych stało się oczywiste, że kwestie te należy włączyć w nadrzędne ramy polityki, zarówno w Europie, jak i na świecie. W Unii Europejskiej polityka klimatyczna i energetyczna są w coraz większym stopniu dostosowane do siebie nawzajem, a polityka mobilności staje się coraz ważniejszą częścią długofalowej wizji gospodarki neutralnej dla klimatu do 2050 r.

Z każdą debatą polityczną coraz jaśniejsze stawało się, że kluczowe dla projektowania i wdrażania skutecznej polityki są rzetelne informacje dotyczące środowiska.

Wiedza: głębsze i szersze zrozumienie

Europejska Agencja Środowiska rozpoczęła działalność w 1994 r.[1] w celu zapewnienia niezależnych i rzetelnych informacji o środowisku Europy dla wsparcia kształtowania polityki w Europie. Decyzję tę podjęto, ponieważ wspólne działanie wymaga wspólnego zrozumienia problemu. Bez kompleksowych i porównywalnych danych nie sposób formułować wspólną politykę i monitorować postępy.

W miarę rozwoju potrzeb politycznych zakres kompetencji poszerzano o kolejne obszary. Rósł również czasowy i przestrzenny zakres naszej wiedzy. Dziś wiedza EEA obejmuje analizę tematyczną pojedynczych problemów, od jakości powietrza, jakości wody w kąpieliskach, zmian w pokrywie terenu oraz zapobiegania powstawaniu odpadów przez gazy cieplarniane i emisję dwutlenku węgla z nowych samochodów osobowych i dostawczych, po bardziej międzysektorowe i systemowe analizy dotyczące klimatu i energii, systemu żywnościowego oraz trudności społecznych spowodowanych nierównomierną ekspozycją na szereg czynników oddziałujących na środowisko. Co pięć lat uzupełniamy te oceny raportem „Środowisko Europy – Stan i prognozy” (SOER); wydanie z 2020 r. zostanie opublikowane w grudniu bieżącego roku. Nasza praca w zakresie oceny i dostarczania wiedzy będzie kontynuowana w miarę bieżących i powstających potrzeb politycznych.

Dane i technologia: uwzględnianie zmiany i analizowanie możliwości

Na początku dane dotyczące środowiska przekazywano w formie drukowanej pocztą, a następnie przesyłano je do Agencji faksem. Obecnie państwa członkowskie mogą przekazywać ogromne ilości danych bezpośrednio na Reportnet — naszą elektroniczną platformę sprawozdawczą. Gdy dane zostaną sprawdzone pod względem jakości, są udostępniane każdemu użytkownikowi, człowiekowi lub maszynie.

Coraz większy odsetek zgromadzonych danych zawiera również informacje geoprzestrzenne, co pozwala nam obserwować zmiany zaistniałe z biegiem czasu w różnych miejscach kontynentu. Możemy obecnie zrobić zbliżenie na mapie, obejrzeć obszary chronione w europejskiej sieci Natura 2000 oraz uzyskać informacje na temat żyjących tam gatunków chronionych. Niektóre dane są przekazywane i udostępniane w czasie rzeczywistym. Tysiące stacji monitorowania w Europie, w których dokonuje się pomiaru stężenia najważniejszych substancji zanieczyszczających powietrze, połączone są obecnie w ramach jednej sieci, a wszystkie informacje są dostępne poprzez europejski wskaźnik jakości powietrza — platformę stworzoną wspólnie z Komisją Europejską.

Cyfryzacja i internet stały się dziś narzędziami codziennego użytku, co było niewyobrażalne 25 lat temu. Rewolucja danych środowiskowych nie dobiegła jednak jeszcze końca. Przykładowo program obserwacji Ziemi Copernicus realizowany przez Unię Europejską daje niezliczone możliwości wspierania nas w monitorowaniu zmian środowiska w Europie z dokładnością i szczegółowością, która 25 lat temu była nie do pomyślenia. Dane satelitarne programu Copernicus, od gęstości lasów po niekontrolowane rozrastanie się miast, stanowią uzupełnienie obserwacji w terenie, pozwalając w pełni zrozumieć, co się dzieje i dlaczego.

Mając na uwadze ilość zmian w technologii i gromadzeniu danych, jakie miały miejsce przez ostatnie 25 lat, możemy mieć pewność, że technologia, czy to w postaci sztucznej inteligencji, teledetekcji czy rosnącej wciąż mocy obliczeniowej, będzie nadal kształtować naszą wiedzę i sposób uzyskiwania dostępu do niej.

Sieć ludzi: doświadczenie, fachowa wiedza i zaangażowanie

EEA nie jest jedynie ośrodkiem wiedzy łączącym świat nauki i polityki. To również organizacja pozwalająca budować kontakty, zrzeszająca setki podmiotów – agencji i ministerstw ds. środowiska , podmiotów administracji publicznej oraz organizacji badawczych – w ramach Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska (Eionet). Rozpoczęła ona działalność jako sieć 12 państw UE z kilkudziesięcioosobowym personelem, a dziś zrzesza 33 państwa będące członkami i 6 państw współpracujących z całej Europy oraz setki wysoce wyspecjalizowanych ekspertów z różnych dziedzin. Eionet okazał się niezwykle ważny dla ustanowienia i zapewnienia regularnego przepływu danych z całej Europy. Dzisiaj poza realizacją głównego zadania związanego z danymi pełni on również rolę sieci wiedzy, gromadząc i udostępniając doświadczenie i fachową wiedzę pochodzące od organizacji członkowskich. Wspólna wiedza i wspólne doświadczenie EEA-Eionet przyczyniają się także do partnerstw i przedsięwzięć wykraczających poza granice UE, w tym realizowanych na terenie krajów objętych europejską polityką sąsiedztwa oraz w ramach programu Biomonitoringu człowieka dla Europy (HBM4EU).

W ciągu ostatnich 25 lat środowisko, polityka, wiedza, dane, technologia oraz EEA/Eionet zmieniły się i będą zmieniać się dalej. Niezależnie od ciągłego wzrostu, innowacji i zmian, jedna rzecz pozostaje niezmienna: niezłomne zobowiązanie pracowników Agencji i sieci partnerskich do poprawy stanu środowiska, a przez to jakości życia ludzi w Europie i poza nią.

Na okoliczność 25. rocznicy powstania EEA będziemy zastanawiać się razem z tymi partnerami nad naszą rolą w przeszłości i przyszłości, a także myśleć, w jaki sposób możemy najlepiej przystosować się do zmian oraz pomóc Europie w osiągnięciu długofalowego zrównoważonego rozwoju.

Naszym dziedzictwem nie musi być degradacja środowiska, której nie zdołaliśmy zatrzymać, ale raczej punkt zwrotny, w którym zatrzymamy tę degradację poprzez podjęcie zdecydowanych działań. Skoro tysiące uczniów wychodzi na ulice, wzywając do działania, a większość Europejczyków wyraża obawy dotyczące środowiska i zmiany klimatu, czas na odważniejsze kroki.

Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA

Artykuł wstępny opublikowany w czerwcu 2019 r. w wydaniu biuletynu EEA nr 02/2019