Χρηματοδότηση δράσεων για το κλίμα: πόροι για μια Ευρώπη με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή

Η Ευρώπη πρέπει να προβεί σε ουσιαστικές επενδύσεις σε ό,τι αφορά τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν. Οι εκτιμήσεις των πραγματικών απαιτούμενων ποσών ποικίλουν σημαντικά και, αναλόγως του πεδίου εφαρμογής, της κλίμακας ή της μεθοδολογίας, μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Σε σύγκριση με τη συνολική χρηματοδοτική ικανότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι συγκεκριμένες επενδυτικές ανάγκες είναι σχετικά μικρές. Ωστόσο, παρά την εκτεταμένη ικανότητά του, το χρηματοπιστωτικό σύστημα καλύπτει προς το παρόν μέρος μόνο των επενδυτικών αναγκών.

Οι βασικές προκλήσεις για την τόνωση των φιλικών προς το κλίμα επενδύσεων περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την υπέρβαση των υφιστάμενων φραγμών και περιορισμών του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι οποίοι παρατείνουν και προάγουν μη βιώσιμες δραστηριότητες, και την ανακατεύθυνση κονδυλίων σε πρωτοβουλίες που τονώνουν την ανθεκτικότητα του κλίματος και περιορίζουν τις εκπομπές άνθρακα. Η λήψη συνεκτικών και αποτελεσματικών μέτρων στην πράξη προϋποθέτει την εξυπηρέτηση των επενδυτικών αναγκών με συστηματικό τρόπο σε όλα τα επίπεδα — ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό. Η συνεκτική και πλήρης γνωστοποίηση των κλιματικών κινδύνων από τις επιχειρήσεις είναι βασική προϋπόθεση για τη λήψη εμπεριστατωμένων αποφάσεων σχετικά με επενδύσεις. Πέραν της βελτίωσης της διαφάνειας όσον αφορά τους κλιματικούς κινδύνους, ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και η επίδειξη έμπρακτου ενδιαφέροντος στέλνουν επίσης σαφή μηνύματα στους επενδυτές.

Η συμφωνία που υπεγράφη στο Παρίσι το 2015 έθεσε τον παγκόσμιο στόχο να «καταστούν όλες οι χρηματοπιστωτικές ροές συμβατές προς την κατεύθυνση μιας ανάπτυξης με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και ανθεκτικής στην κλιματική αλλαγή». Ο στόχος αυτός επαναεπιβεβαιώθηκε  στη διάσκεψη του 2016 για την κλιματική αλλαγή που πραγματοποιήθηκε στο Μαρακές.

Η δέσμη μέτρων για την καθαρή ενέργεια, η οποία προτάθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιβεβαιώνει τη δέσμευση της ΕΕ για μετάβαση σε μια κοινωνία με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή. Η δέσμη μέτρων έχει ως στόχο τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40%, προτείνει δε στόχους για ενεργειακή αποδοτικότητα τουλάχιστον 30% και για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές τουλάχιστον 27% μέχρι το 2030. Τονίζεται επίσης ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν οι επενδύσεις στη μετάβαση προς την καθαρή ενέργεια, καθώς και τα παράλληλα οικονομικά οφέλη τους. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την κινητοποίηση έως 177 δισεκατ. ευρώ δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων ετησίως από το 2021 και μετά, η δέσμη αυτή μπορεί να δημιουργήσει έως 1 % αύξηση του ΑΕΠ κατά την επόμενη δεκαετία και να δημιουργήσει 900.000 νέες θέσεις εργασίας.

Το πλαίσιο πολιτικής και οι στόχοι της ΕΕ υλοποιούνται κατά κανόνα μέσω στρατηγικών και συγκεκριμένων δράσεων στις χώρες, περιλαμβανομένων των εθνικών στρατηγικών ανάπτυξης με χαμηλές εκπομπές άνθρακα. Μια πρώτη αξιολόγηση των εν λόγω στρατηγικών από τον ΕΟΠ δείχνει ότι αυτές ποικίλουν σημαντικά από πλευράς έκτασης και βάθους εφαρμογής, καθώς και όσον αφορά τις φιλοδοξίες τους. Περιλαμβάνουν πολύ περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τις ανάγκες χρηματοδότησης και τυχόν σχέδια για ανακατεύθυνση επενδύσεων. Επιπλέον, απουσιάζει συχνά ένα μακροπρόθεσμο όραμα σε εθνικό επίπεδο σύμφωνο προς τους στόχους της ΕΕ για απεξάρτηση από τον άνθρακα. Παρομοίως, πολλές χώρες έχουν επίσης θεσπίσει εθνικές στρατηγικές προσαρμογής και σχέδια δράσης, αλλά χωρίς να προσδιορίζουν λεπτομερώς τη χρηματοδότησή τους. Για την τόνωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών, οι στρατηγικές ανάπτυξης με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και τα εθνικά σχέδια προσαρμογής πρέπει να συμπληρωθούν με εθνικές στρατηγικές χρηματοδότησης των δράσεων για το κλίμα.

Οι επενδύσεις του δημόσιου τομέα δεν θα είναι επαρκείς για τη χρηματοδότηση της μετάβασης αλλά μπορούν να συμβάλουν στην κινητοποίηση και μόχλευση του ιδιωτικού κεφαλαίου, το οποίο είναι απαραίτητο για την ανακατεύθυνση των επενδύσεων στην κλίμακα που απαιτείται. Τουλάχιστον το 20 % του προϋπολογισμού της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020 προορίζεται για δράσεις που αφορούν το κλίμα. Η πρόσφατη απόφαση της ΕΕ να επεκτείνει και να αυξήσει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων και η πρόσφατα ιδρυθείσα ομάδα υψηλού επιπέδου για τη βιωσιμότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα συνιστούν σημαντικά επίσης βήματα για τη δημιουργία ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα καλλιεργεί τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη.

Οι στρατηγικές χρηματοδότησης δράσεων για το κλίμα προϋποθέτουν τη συμμετοχή διαφόρων ενδιαφερομένων —από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα— σε όλα τα επίπεδα, μεταξύ των οποίων και το τοπικό. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει επίσης να εξελιχθεί ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται στις διάφορες ανάγκες και πηγές.

Ορισμένοι ευρωπαϊκοί δήμοι έχουν ήδη προτείνει καινοτόμους τρόπους χρηματοδότησης των δράσεών τους με συνδυασμό διαφορετικών πηγών χρηματοδότησης ή με την ανάπτυξη νέων, όπως η συμμετοχική χρηματοδότηση  (crowdfunding) κλιματικών ομολόγων. Σύμφωνα με την επικείμενη αξιολόγησή μας, ωστόσο, πολλοί δήμοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εξεύρεση χρηματοδότησης για τις δράσεις τους που αφορούν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η έλλειψη ικανότητας και εξειδίκευσης  στην εξεύρεση πηγών και στην αναζήτηση των καταλληλότερων τύπων χρηματοδότησης αποτελεί, μεταξύ άλλων, σημαντικό εμπόδιο. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις, τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή δεν θεωρούνται ακόμα «επικερδείς επενδύσεις» από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Η καλύτερη ενημέρωση σχετικά με τους κλιματικούς κινδύνους και τα πρόσθετα οφέλη των μέτρων προσαρμογής (π.χ. η βελτίωση της ποιότητας ζωής και η ελκυστικότητα των τόπων που επωφελούνται από τέτοια μέτρα) θα μπορούσαν να διαμορφώσουν μια διαφορετική εκτίμηση για το  τι συνιστά μια καλή επένδυση.

Δεδομένου του ζωτικού ρόλου της χρηματοδότησης των δράσεων για το κλίμα προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη μετάβαση στην Ευρώπη, ο ΕΟΠ επιχειρεί να αξιολογήσει τις συνδέσεις αφενός μεταξύ των τωρινών και των μελλοντικών δράσεων για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και, αφετέρου, μεταξύ των χρηματοπιστωτικών και δημοσιονομικών συστημάτων. Η καλύτερη κατανόηση αυτών των συνδέσεων αποτελεί προϋπόθεση για την άρση των εμποδίων σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση των δράσεων για το κλίμα και για την ανακατεύθυνση κονδυλίων με σκοπό μια ανθεκτικότερη στην κλιματική αλλαγή μετάβαση με χαμηλότερες εκπομπές άνθρακα. Τα πορίσματα αυτής της αξιολόγησης θα ανακοινώνονται καθ' όλη τη διάρκεια του 2017.

Hans Bruyninckx
Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ

Κύριο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 04/2016 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, με ημερομηνία Δεκεμβρίου 2016.