Finansowanie działań związanych z klimatem: zasoby dla niskoemisyjnej Europy, odpornej na zmianę klimatu

Europa musi znacząco inwestować zarówno w łagodzenie jak i dostosowanie do zmian klimatu. Szacunkowe kwoty faktycznie potrzebnych środków  różnią się znacznie i w zależności od zakresu, skali lub metodyki mogą sięgać setek miliardów euro rocznie. W porównaniu z ogólną zdolnością finansową systemu finansowego nakłady potrzebne na te inwestycje są jednak stosunkowo niewielkie. System finansowy zaspokaja jednak obecnie zaledwie niewielki ułamek potrzeb inwestycyjnych, pomimo swojej dużej zdolności finansowej.

Głównymi wyzwaniami dla zwiększania przyjaznych dla klimatu inwestycji są między innymi przezwyciężanie istniejących barier i blokad w systemie finansowym, które przedłużają i wspierają działania wspierające sprzeczne ze zrównoważonym rozwojem, oraz przekierowywanie środków na inicjatywy promujące odporność na zmiany klimatu i obniżające emisję dwutlenku węgla. Aby działania w tym zakresie były spójne i skuteczne, potrzeby inwestycyjne należy zaspokajać w systematyczny sposób na wszystkich szczeblach – europejskim, krajowym i lokalnym. Spójne i całkowite ujawnianie ryzyka klimatycznego przez przedsiębiorstwa stanowi warunek wstępny podejmowania świadomych decyzji inwestycyjnych. Oprócz zwiększania przejrzystości dotyczącej ryzyka klimatycznego również długoterminowe planowanie i zaangażowanie stanowią jasne sygnały dla inwestorów.

W porozumieniu paryskim z 2015 r. ustanowiono ogólny cel: „wszystkie przepływy finansowe mają zmierzać ku niskoemisyjnemu i odpornemu na zmiany klimatu rozwojowi”. Cel ten potwierdzono również podczas konferencji klimatycznej w Marrakeszu w 2016 r.

Pakiet dotyczący czystej energii zaproponowany ostatnio przez Komisję Europejską potwierdza zaangażowanie UE w przejście na społeczeństwo niskoemisyjne i odporne na zmianę klimatu. W pakiecie wyjaśniono cel obejmujący obniżenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% oraz zaproponowano cele zakładające co najmniej 30% w zakresie efektywności energetycznej oraz co najmniej 27% w dla energii odnawialnej do 2030 r. Pokreślono w nim również istotną rolę inwestycji w przejściu na czystą energię oraz ich dodatkowe korzyści gospodarcze. Według Komisji Europejskiej, dzięki publicznym i prywatnym inwestycjom w wysokości 177 mld EUR rocznie od 2021 r., zaproponowany pakiet może  generować blisko 1-procentowy wzrost PKB w ciągu następnego dziesięciolecia oraz doprowadzić do stworzenia 900 000 nowych miejsc pracy.

Zasadniczo ramy i cele polityki UE wdraża się poprzez strategie i konkretne działania w poszczególnych państwach, w tym Narodowe Programy Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Wstępna ocena tych strategii dokonana przez EEA wykazuje, że różnią się one znacząco pod względem zakresu i dogłębności, jak  i poziomu ambicji. Zawierają one bardzo ograniczone informacje na temat potrzeb finansowych oraz planów mających na celu przekierowanie inwestycji. Ponadto na szczeblu krajowym brakuje często długoterminowej wizji zgodnej z celami UE w zakresie dekarbonizacji. Wiele państw przyjęło również krajowe strategie dostosowawcze i plany działania, lecz szczegółowe informacje dotyczące finansowania często nie są dostępne. Aby wzmocnić zaufanie inwestorów, Narodowe Programy Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej i krajowe plany dostosowawcze należy uzupełnić krajowymi strategiami finansowania działań związanych z klimatem.

Inwestycje sektora publicznego nie wystarczą do sfinansowania tego przejścia, ale mogą pomóc w mobilizowaniu i wykorzystywaniu kapitału prywatnego, co jest niezbędne do przekierowania inwestycji w wymaganej skali. Co najmniej 20% budżetu UE na lata 2014–2020 przeznaczono na działania związane z klimatem. Niedawno podjęta przez UE decyzja dotycząca rozszerzenia i zwiększenia Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych oraz ostatnio powołana grupa wysokiego szczebla ds. stabilnego finansowania również stanowią istotne postępy na drodze do budowania systemu finansowania wspierającego zrównoważony rozwój w Europie.

Strategie finansowania działań związanych z klimatem wymagają zaangażowania różnych zainteresowanych podmiotów – publicznych i prywatnych – na wszystkich poziomach, w tym na poziomie lokalnym. Ponadto zaspokajanie różnych potrzeb i korzystanie ze zróżnicowanych źródeł wymaga ewolucji systemu finansowego. Niektóre gminy europejskie opracowały już innowacyjne sposoby finansowania swoich działań, łącząc różne źródła funduszy lub rozwijając źródła już istniejące, takie jak finansowanie społecznościowe obligacji klimatycznych. Jak wynika z naszej najnowszej oceny, wiele regionów wciąż stawia jednak czoła trudnościom związanym ze znalezieniem funduszy na działania polegające na dostosowaniu do zmian klimatu. Istotną barierę stanowi miedzy innymi brak doświadczenia w poszukiwaniu źródeł finansowania oraz znajomości procedur aplikacyjnych.Ponadto w wielu przypadkach decydenci nie uznają jeszcze środków mających na celu dostosowanie do zmiany klimatu za „opłacalne inwestycje”.

Podnoszenie świadomości dotyczącej ryzyka klimatycznego oraz dodatkowych korzyści wynikających z działań na rzecz dostosowania do zmian klimatu  (np. poprawa jakości życia i atrakcyjności miejsca korzystającego z takich środków) może prowadzić do zmiany oceny tego co stanowi dobrą inwestycję.

Ponieważ rola finansowania działań związanych z klimatem we wdrażaniu niezbędnych zmian w Europie jest kluczowa, EEA pracuje nad oceną związków między obecnymi i przyszłymi działaniami na rzecz łagodzenia i dostosowania do zmian klimatu z jednej strony oraz systemem finansowym i podatkowym z drugiej strony. Lepsze zrozumienie tych powiązań jest warunkiem wstępnym usunięcia barier dla finansowania działań związanych z klimatem oraz przekierowania środków finansowych w celu wsparcia niskoemisyjnego i odpornego na zmianę klimatu przejścia. Będziemy dzielić się naszymi wynikami w tej dziedzinie w ciągu całego roku 2017.

Hans Bruyninckx
dyrektor zarządzający EEA

Artykuł wstępny w biuletynie EEA nr 04/2016 z grudnia 2016 r.