Financiering van klimaatmaatregelen: financiële middelen voor een koolstofarm, klimaatbestendig Europa

Europa moet flink investeren in het opvangen van en aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Schattingen van de bedragen die hiervoor nodig zijn lopen enorm uiteen en kunnen afhankelijk van het bereik, de schaal of de methodologie oplopen tot honderden miljarden euro per jaar. Ten opzichte van de algehele investeringsmogelijkheden van het financiële stelsel zijn deze investeringsbehoeften relatief bescheiden te noemen. Toch dekt het financiële stelsel, ondanks zijn enorme investeringscapaciteit, momenteel slechts een fractie van de investeringsbehoeften.

Het uitbreiden van klimaatvriendelijke investeringen wordt hoofdzakelijk belemmerd doordat in het huidige financiële stelsel nog veel obstakels en blokkades moeten worden overwonnen die niet-duurzame activiteiten ondersteunen en bevorderen, en doordat financiële middelen moeten worden herverdeeld naar initiatieven die de klimaatbestendigheid verhogen en de uitstoot van koolstof terugdringen. Om ervoor te zorgen dat maatregelen in de praktijk samenhangend en doeltreffend zijn, moeten investeringen op alle niveaus, zowel Europees als nationaal en lokaal, systematisch worden aangepakt. Om goed onderbouwde beslissingen over investeringen te kunnen nemen, moeten bedrijven alle klimaatrisico’s op samenhangende wijze melden. Dit zorgt niet alleen voor meer transparantie op het gebied van klimaatrisico’s; de bedrijven zenden met hun langetermijnplanning en langdurige inzet ook een duidelijk signaal aan investeerders.

In de Overeenkomst van Parijs van 2015 is de algemene doelstelling vastgesteld om ‘bij alle financiële stromen rekening te houden met een route naar een toekomst met een lage uitstoot en een klimaatbestendige ontwikkeling’. Deze doelstelling is in 2016 bevestigd tijdens de klimaatconferentie van Marrakesh.

Het maatregelenpakket voor schone energie, dat de Europese Commissie onlangs heeft voorgesteld, onderschrijft de inzet van Europa voor een koolstofarme en klimaatbestendige overgang. In het pakket wordt de doelstelling gesteld om tegen 2030 ten minste 40% minder broeikasgassen uit te stoten, 30% energie-doeltreffendheid te bereiken en ten minste 27% hernieuwbare energie te gebruiken. Het pakket benadrukt tevens de belangrijke rol van investeringen bij de overgang naar schone energie en de bijkomende economische voordelen van dergelijke investeringen. Door vanaf 2021 per jaar 177 miljard euro aan particulier en overheidskapitaal aan te trekken, kan dit pakket volgens de Europese Commissie het komende decennium een stijging van het bbp met 1% en 900 000 nieuwe banen opleveren.

Het beleidskader en de doelstellingen van de EU worden over het algemeen via strategieën en concrete maatregelen in de lidstaten ten uitvoer gelegd, onder andere de nationale strategieën voor koolstofarme ontwikkeling. Uit een voorlopige beoordeling door het EMA blijkt dat deze strategieën aanzienlijk van elkaar verschillen wat betreft reikwijdte, diepgang en ambities. Ze bevatten amper informatie over financieringsbehoeften of plannen om investeringen te herverdelen. Bovendien schort het op nationaal niveau vaak aan een langetermijnvisie die in lijn ligt met de doelstellingen van de EU om Europa koolstofvrij te maken. Daarnaast hebben veel landen ook nationale aanpassingsstrategieën en -actieplannen. In veel gevallen is er echter geen gedetailleerde informatie over de financiering van deze strategieën en plannen beschikbaar. Om het vertrouwen van investeerders te vergroten, moeten de nationale strategieën voor een koolstofarme ontwikkeling en nationale aanpassingsplannen worden aangevuld met nationale strategieën voor de financiering van klimaatmaatregelen.

Deze overgang kan niet enkel met overheidsinversteringen worden gefinancierd, maar deze investeringen kunnen wel helpen om particulier kapitaal aan te trekken. Zonder dit kapitaal kunnen de investeringen niet op de juiste schaal worden herverdeeld. Ten minste 20 % van de EU-begroting voor de periode 2014-2020 is gereserveerd voor maatregelen op het gebied van het klimaat. De recente beslissing van de EU om het Europees Fonds voor strategische investeringen uit te breiden en te verhogen en de onlangs opgerichte deskundigengroep op hoog niveau voor duurzame financiering zijn ook belangrijke stappen op weg naar een financieel stelsel dat duurzaamheid in Europa stimuleert.

Strategieën voor de financiering van klimaatmaatregelen vereisen de betrokkenheid van verschillende belanghebbenden (publiek en privaat) op alle niveaus, waaronder op lokaal niveau. Daarnaast moet het financiële stelsel verder worden ontwikkeld om te kunnen voorzien in verschillende soorten behoeften en verschillende financiële middelen.

Sommige Europese gemeenten hebben al innovatieve manieren gevonden om hun acties te financieren door verschillende financieringsbronnen te combineren of nieuwe bronnen aan te boren, zoals crowdfunding of klimaatobligaties. Uit onze aanstaande beoordeling blijkt echter dat veel gemeenten nog steeds moeite hebben om financiële middelen voor hun maatregelen op het gebied van klimaataanpassing te vinden. Een van de grote obstakels is het gebrek aan capaciteit of deskundigheid om bronnen te vinden en de meest geschikte vorm van financiering aan te vragen. Bovendien zien financiële beleidsmakers maatregelen op het gebied van klimaataanpassing vaak nog niet als ‘winstgevende investeringen’.

Door investeerders bewuster te maken van klimaatrisico’s en de bijkomende voordelen van aanpassingsmaatregelen (bv. verbetering van de levenskwaliteit en verhoging van de aantrekkelijkheid van de plaats die van dergelijke maatregelen profiteert), kunnen ze wellicht tot andere inschatting worden gebracht van wat een goede investering is.

Omdat het financieren van klimaatmaatregelen cruciaal is om de noodzakelijke overgang in Europa te kunnen realiseren werkt het EMA aan een beoordeling van de relatie tussen huidige en toekomstige maatregelen voor de beperking van en aanpassing aan klimaatverandering enerzijds en de financiële en fiscale stelsels anderzijds. Een beter inzicht in deze relatie is een voorwaarde om obstakels voor het financieren van klimaatmaatregelen weg te kunnen werken en fondsen op een dusdanige manier te kunnen herverdelen dat deze een koolstofarme, klimaatbestendige overgang ondersteunen. In de loop van 2017 zullen wij onze bevindingen bekendmaken.

Hans Bruyninckx
uitvoerend directeur EMA

Hoofdartikel gepubliceerd in EMA Newsletter nr. 2016/4, december 2016