Başyazı - Daha temiz hava, dengeli bir iklim ve daha sağlıklı yaşamlar

Son tahminlerimize göre, 2021 yılında AB'de en az 253.000 ölüm Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) standart değeri olan 5 µg/m³ üzerindeki seviyelerde ince partikül maddeye maruz kalmakla ilişkilendirilebilir. Olumlu eğilime rağmen, hava kirliliğine bağlı ölüm sayısı hâlâ çarpıcı bir şekilde yüksek.

En çok çocuklar ve yaşlılar zarar görüyor

Sosyal ve ekonomik eşitsizliklerin daha düşük kalitede havaya maruz kalmayla bağlantılı olması nedeniyle hava kirliliğinin yükünü, orantısız bir şekilde toplumumuzun en savunmasız kesimleri taşıyor. Çocuklar ve yaşlılar kirli havayı solumaktan kaynaklanan en kötü sağlık sorunlarını yaşama eğiliminde ve düşük gelirli insanlar genellikle en kirli bölgelerde yaşıyor.

Hava kirliliği, örneğin kanser ve kalp hastalıkları nedeniyle ölümlere yol açmanın yanı sıra hasta insanların yaşam kalitesini de etkiliyor. Birçoğumuz veya aile üyelerimiz astım, kalp hastalıkları veya diyabet gibi hastalıklardan muzdaribiz ve hava kirliliğinin basit günlük işleri yapma becerimizi nasıl engelleyebileceğini biliyoruz. Hava kirliliğinin sağlık sistemlerimize yüklemeye devam ettiği önemli maliyetleri de unutmamalıyız.

Aşırı sıcak ve hava kirliliği bir arada

Buna bir de son yıllarda gördüğümüz sıcak hava dalgaları ya da iklim değişikliğine bağlı orman yangınları gibi iklim değişikliğinin gittikçe artan etkileri eklenince sorun daha da kötüleşiyor. Hava durumundaki değişiklikler de hava kirliliğinin yarattığı riskleri artırabilir. Örneğin, yer seviyesindeki ozon konsantrasyonları sıcak ve kuru dönemlerde artabilir. Yağışın azalması da havadaki partikül madde konsantrasyonlarının daha yüksek olmasıyla sonuçlanabilir.

Hava kirliliği ve aşırı sıcaklar bir araya geldiğinde özellikle yaşlıların ve mevcut hastalıkları olan kişilerin ölüm oranlarının daha yüksek olmasına yol açabilir. Bu artan risk, hava kirliliğini düşürerek ilgili hastalıkları azaltmak ve nüfusun daha yüksek sıcaklıklarla başa çıkma kapasitesini artırmak için daha da acil bir şekilde eyleme geçmeyi gerektiriyor. Kirlilik ve ısının bir araya gelmesi, hava kalitesinin düşük olduğu şehirlerde özellikle ciddi bir sorun ve kent ısı adası etkisi, yerel sıcaklıkların daha da yükselmesine yol açıyor.

"Neden harekete geçelim?" diye sorabilirsiniz. Çünkü hava kirliliğine bağlı bu ölümler önlenebilir. Çünkü sağlıkları ve yaşam kaliteleri hava kirliliğinden ciddi bir şekilde veya farkında olmadan etkilenen milyonlarca Avrupalının günlük yaşamlarını iyileştirebiliriz.

Hava kalitesi hareketi hayat kurtarır ve iyileştirir

AB mevzuatı ile ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerdeki eylemler sayesinde AB'de ince partikül madde kirliliğine maruz kalmaya bağlı ölümlerin sayısı son yirmi yılda neredeyse yarı yarıya azaldı. Avrupa, 2030 yılına kadar bu erken ölümleri 2005'e kıyasla %55 oranında azaltmaya yönelik sıfır kirlilik eylem planı hedefine doğru ilerliyor.

Yine de bu hedefe ulaşıldığında her yıl önemli sayıda ölüm meydana gelecek. Vatandaşlarımızın sağlığını korumak için AB ve tüm üye ülkelerimiz nihai olarak hava kirliliğine ilişkin DSÖ standartlarına ulaşmayı hedeflemeli. AB mevzuatındaki mevcut standartların güçlendirilmesi, bu hedefin yanı sıra sera gazı emisyonlarının AB iklim hedefleri doğrultusunda azaltılmasına yönelik eylemleri de destekleyecek.

Kısa süre önce Dubai'de gerçekleştirilen iklim görüşmeleri COP28’de diğer pek çok anlaşmanın yanı sıra emisyonların daha da hızlı azaltılması ve fosil yakıtlardan uzaklaşılması yönünde önemli bir anlaşmaya varıldı. Anlaşma, 1,5°C'yi ulaşılabilir bir seviyede tutmak için eyleme geçme çağrısında bulunuyor. Bu eylem sayesinde ısı ve hava kirliliği birleştiğinde ortaya çıkan sağlık etkilerinden kaynaklı riskleri azaltacak.

Birçok durumda iklim değişikliği veya hava kalitesi konusunda harekete geçmek karşılıklı fayda sağlar. Örneğin binalar için ısıtma ve soğutma da dâhil olmak üzere sürdürülebilir bir mobilite ve enerji sistemi, sera gazı emisyonlarının yanı sıra havayı kirleten emisyonların da azalmasını sağlayabilir. Benzer şekilde, sera gazı emisyonlarının önemli ölçüde azaltılması, hava kirliliği ve aşırı sıcaklarla birleştiğinde ortaya çıkan etkiler nedeniyle daha fazla maruz kaldığımız riski azaltabilir. Yerel topluluklara daha temiz hava ve daha iyi sağlık gibi somut faydalar sağlayan iklim değişikliği önlemlerinin de bu topluluklar tarafından memnuniyetle karşılanması daha olası.

Bilinçli kararların desteklenmesi

Bilgi, politika ve önlemlerin belirlenmesinde ve sahada uygulanmasında çok önemli bir rol oynar. Avrupa, ulusal ve yerel düzeydeki karar vericiler, hava kirliliğinin vatandaşların sağlığı ve ekosistemler üzerindeki etkilerinin ve bu durumdan en çok etkilenenlerin acilen korunması gerektiğinin tam olarak farkında olmalı. Hava kirliliğinin sağlık üzerindeki etkileri konusunda kamuoyunun daha iyi bilinçlendirilmesi, hava kalitesini iyileştirmeye yönelik yeni politikalar ve eylemler için daha fazla destek oluşturulmasına da yardımcı olabilir.

Avrupa Çevre Ajansı olarak, yıllık analizlerden veri setlerine ve göstergelerden hava kalitesi uygulamalarına kadar geniş bir ürün yelpazesi sunuyor ve kullanıcıların yaşadıkları yerdeki hava kalitesini kontrol etmelerini sağlıyoruz. Politika yapıcılar ve Avrupa kamuoyu için zamanında, ilgili ve güvenilir bilgi sağlama konusundaki kararlılığımızı sürdürüyoruz.

Daha temiz havanın ne anlama geleceğini unutmamalıyız: herkes için daha sağlıklı yaşam.

Hepinize mutlu tatiller ve iyi bir yıl diliyorum.