Artykuł wstępny – Czystsze powietrze, stabilny klimat i zdrowsze życie

Zgodnie z naszymi najnowszymi szacunkami co najmniej 253 000 zgonów w UE w 2021 r. można było przypisać narażeniu na drobny pył zawieszony, którego poziomy przekraczają zalecaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wartość wynoszącą 5 µg/m³. Mimo pozytywnych tendencji w tym zakresie liczba zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza nadal jest uderzająco wysoka.

Najbardziej cierpią dzieci i osoby starsze

Wpływ zanieczyszczenia powietrza jest nieproporcjonalnie duży w przypadku najbardziej podatnych na zagrożenia członków naszego społeczeństwa, przy czym nierówności społeczne i ekonomiczne są powiązane z narażeniem na gorszą jakość powietrza. Dzieci i osoby starsze ponoszą zwykle największe konsekwencje zdrowotne oddychania zanieczyszczonym powietrzem, podczas gdy osoby o niższych dochodach często mieszkają na obszarach najbardziej zanieczyszczonych.

Oprócz powodowania zgonów, na przykład z powodu raka i chorób układu krążenia, zanieczyszczenie powietrza wpływa na jakość życia osób cierpiących na choroby przewlekłe. Wielu z nas – lub członków naszych rodzin – cierpi na choroby takie jak astma, choroby układu krążenia lub cukrzyca i wie, jak zanieczyszczenie powietrza może utrudniać wykonywanie prostych codziennych czynności. Nie należy również zapominać, że zanieczyszczenie powietrza w dalszym ciągu stanowi duże obciążenie finansowe dla systemów opieki zdrowotnej.

Ekstremalne upały w połączeniu z zanieczyszczeniem powietrza

Oprócz tego zmagamy się z nasilającymi się skutkami zmiany klimatu, takimi jak fale upałów, które obserwowaliśmy w ostatnich latach, lub pożary lasów związane ze zmianą klimatu, które dodatkowo pogłębiają ten problem. Zmiany wzorców pogodowych mogą również zwiększać ryzyko zanieczyszczenia powietrza. Przykładowo stężenie ozonu w warstwie przyziemnej może wzrastać w gorących i suchych okresach. Malejące opady deszczu mogą również prowadzić do większego stężenia cząstek stałych w powietrzu.

Zanieczyszczenie powietrza i ekstremalne upały w połączeniu ze sobą mogą skutkować wyższym wskaźnikiem śmiertelności, szczególnie w przypadku osób starszych i osób cierpiących na choroby przewlekłe. To zwiększone ryzyko wymaga jeszcze pilniejszych działań w celu zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza, ograniczenia związanych z nim chorób i zwiększenia zdolności populacji do radzenia sobie z wyższymi temperaturami. Skutki połączenia zanieczyszczeń i ciepła są szczególnie odczuwalne w miastach, w których jakość powietrza jest niska, a zjawisko miejskiej wyspy ciepła sprawia, że lokalne temperatury są jeszcze wyższe.

Można się zastanawiać, jaki jest cel podejmowania działań. Powód jest prosty – zgonom przypisywanym zanieczyszczeniu powietrza można zapobiec. Ponadto możemy poprawić warunki codziennego życia milionów Europejczyków, których zdrowie i jakość życia pogarszają się w związku z zanieczyszczeniem powietrza – w sposób znaczny lub niedostrzegalny.

Działania na rzecz poprawy jakości powietrza ratują życie i sprawiają, że jest ono lepsze

Dzięki przepisom UE i działaniom podejmowanym na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym liczba zgonów związanych z narażeniem na zanieczyszczenie pyłem drobnym w UE na przestrzeni ostatnich 20 lat zmniejszyła się niemal o połowę. Europa jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu wyznaczonego w planie działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń, jakim jest zmniejszenie liczby tych zgonów o 55 % do 2030 r. w porównaniu z rokiem 2005.

Mimo osiągnięcia tego celu liczba zgonów, do których dochodzi każdego roku, będzie się jednak utrzymywać. Aby chronić zdrowie naszych obywateli, UE i wszystkie państwa członkowskie powinny ostatecznie dążyć do osiągnięcia celów nakreślonych w wytycznych WHO w sprawie zanieczyszczenia powietrza. Wzmocnienie istniejących norm w przepisach UE będzie wspierać osiąganie tego celu, a także działania mające na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych zgodnie z celami klimatycznymi UE.

Prowadzone niedawno rozmowy klimatyczne w Dubaju, COP28, zakończyły się osiągnięciem znaczącego porozumienia, m.in. w sprawie jeszcze szybszego ograniczenia emisji i odejścia od paliw kopalnych. W porozumieniu wzywa się do podjęcia działań pozwalających utrzymać poziom 1,5 °C w zasięgu możliwym do osiągnięcia, co z kolei zmniejszy ryzyko związane z łącznym wpływem ciepła i zanieczyszczenia powietrza na zdrowie.

W wielu przypadkach podejmowanie działań w zakresie zmiany klimatu lub jakości powietrza przynosi wzajemne korzyści. Na przykład zrównoważona mobilność i system energetyczny, w tym ogrzewanie i chłodzenie budynków, mogą przyczynić się do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza, a także emisji gazów cieplarnianych. Podobnie, znaczne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych może ograniczyć zwiększone ryzyko, na jakie narażeni jesteśmy w wyniku połączonego wpływu zanieczyszczenia powietrza i ekstremalnych upałów. Działania związane ze zmianą klimatu, które przynoszą wymierne korzyści lokalnym społecznościom w postaci czystszego powietrza i lepszego zdrowia, są również chętniej przyjmowane przez te społeczności.

Poparcie świadomych decyzji

Wiedza odgrywa kluczową rolę w określaniu i wdrażaniu polityk i środków w terenie. Decydenci na szczeblu europejskim, krajowym i lokalnym muszą być w pełni świadomi wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie obywateli oraz ekosystemy, a także pilnej potrzeby ochrony osób, na które problem ten oddziałuje w największym stopniu. Większa świadomość społeczeństwa na temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie może również przyczynić się do stworzenia silniejszego wsparcia dla nowych polityk i działań mających na celu poprawę jakości powietrza.

Europejska Agencja Środowiska oferuje szeroki wachlarz produktów – m.in. coroczne analizy, zbiory danych, wskaźniki, jak również aplikacje mobilne dotyczące jakości powietrza, które pozwalają użytkownikom sprawdzić jakość powietrza w miejscu zamieszkania. Jesteśmy nadal zaangażowani w przekazywanie aktualnej, istotnej i wiarygodnej wiedzy decydentom politycznym i społeczeństwu europejskiemu.

Nie powinniśmy zapominać o tym, co czystsze powietrze będzie oznaczać: zdrowsze życie dla wszystkich.

Życzę wszystkim wesołych świąt i szczęśliwego nowego roku.