Zagrożenia klimatyczne dla zdrowia związane z powodziami suszami i jakością wody wymagają pilnych działań

W raporcie EEA „Responding to climate change impacts on human health in Europe: focus on floods, droughts and water quality (Reagowanie na wpływ zmiany klimatu na zdrowie ludzi w Europie: powodzie, susze i jakość wody w centrum uwagi)” omówione są związane z wodą konsekwencje zmiany klimatu dla zdrowia i dobrostanu, które już są odczuwalne w całej Europie i obejmują zgony, urazy, epidemie chorób zakaźnych i wpływ na zdrowie psychiczne. 

W latach 1980–2022 w 32 państwach europejskich w związku z powodziami życie straciły 5582 osoby, a w wyniku pożarów roślinności – 702 osoby. Już dziś co ósmy Europejczyk mieszka na obszarach potencjalnie narażonych na powodzie rzeczne, a około 30% ludności w południowej Europie boryka się z ciągłym deficytem wody. Zmiana klimatu jeszcze bardziej zwiększy narażenie na ekstremalne warunki pogodowe z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia ludzi. Osoby starsze, dzieci, osoby o złym stanie zdrowia, grupy o niższych dochodach, rolnicy i zespoły służb ratunkowych należą do grup doświadczających największych skutków dla zdrowia spowodowanych powodziami, suszami, pożarami roślinności lub chorobami przenoszonymi przez wodę i wektory. 

Biorąc pod uwagę te fakty, raport podkreśla pilną potrzebę niezwłocznego wdrożenia istniejącego prawodawstwa unijnego, w szczególności różnych europejskich polityk dotyczących klimatu, wody i zdrowia oraz ich szerszego uwzględnienia, a także wdrożenia już istniejących rozwiązań we wszystkich sektorach i na wszystkich szczeblach rządowych w celu ochrony życia, zapobiegania niekorzystnym skutkom zdrowotnym i poprawy dobrostanu.

Ochrona życia i zdrowia ludzkiego przed skutkami zmiany klimatu, w tym suszami, powodziami i pogorszeniem jakości wody, jest sprawą najwyższej wagi, wymagającą natychmiastowych działań. Istniejące europejskie polityki w zakresie klimatu, wody i zdrowia stanowią solidną podstawę działań, ale należy je wdrażać w szerszym i systematycznym zakresie. Aby zapewnić nasz przyszły dobrostan, wszystkie szczeble władzy w wielu sektorach muszą wdrożyć skuteczne rozwiązania, które pozwolą nam zapobiegać negatywnym skutkom dla zdrowia fizycznego i psychicznego oraz ograniczać takie skutki. Zapewniamy im wiedzę w ramach działalności EEA i Europejskiego Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia.

Leena Ylä-Mononen

Dyrektor wykonawcza EEA

Szybsze wdrażanie skutecznych rozwiązań

Aby zwiększyć naszą gotowość na przyszłe wyzwania dla zdrowia związane z klimatem takie jak powodzie, niedobór wody i gorsza jakość wody, potrzebne są działania zarówno w sektorze zdrowia, jak i w innych sektorach, które mają wpływ na zdrowie, w tym w sektorach gospodarki wodnej, planowania przestrzennego, projektowania budynków lub ubezpieczeń.

Raport EEA ma na celu zainspirowanie do działania poprzez pokazanie różnych przykładów praktycznych rozwiązań wdrożonych w krajach członkowskich EEA i krajach współpracujących.

Warunkiem wstępnym działań na większą skalę jest większe włączenie zmiany klimatu do polityki zdrowotnej w państwach członkowskich oraz zwiększenie zasobów i kompetencji w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia na szczeblu niższym niż krajowy. Szybkie korzyści obejmują podnoszenie świadomości społecznej na temat zagrożeń i rozwiązań, natomiast działania długoterminowe, w tym poprawa infrastruktury i rozwiązania oparte na przyrodzie, wymagają systematycznego planowania i inwestycji. Różnice w podatności różnych grup ludności na zagrożenia i geograficzne zróżnicowanie skutków w zmieniającym się klimacie wymagają opartego na równości, ukierunkowanego podejścia do zapobiegania skutkom zdrowotnym dla wszystkich.

Główne zagrożenia wymagające podjęcia działań

Powodzie

• W latach 1980–2022 w 32 krajach członkowskich EEA odnotowano 5 584 zgony związanych z powodziami.
• Obecnie około 53 mln ludzi (12% populacji Europy) mieszkają na obszarach potencjalnie narażonych na powodzie rzeczne, choć często istnieją tam zabezpieczenia przeciwpowodziowe. Liczba ta wzrosła o 935 000 w latach 2011-2021, co wskazuje na ciągły rozwój budownictwa na obszarach zalewowych.
• Co dziewiąty szpital w Europie znajduje się na obszarach potencjalnie narażonych na powodzie rzeczne.

Susze i niedobór wody

• Ze względu na susze i zapotrzebowanie na wodę  niektóre regiony w Europie znajdują się w sytuacji niemal stałego deficytu wody i to nie tylko na południu.
• Przedłużające się okresy suszy i upałów sprzyjają rozprzestrzenianiu się pożarów roślinności, głównie w Europie Południowej, ale coraz częściej również w innych regionach. W latach 1980–2022 w 32 krajach członkowskich EEA bezpośrednio w wyniku pożarów straciły życie 702 osoby, a wiele więcej osób ucierpiało z powodu dymu z pożarów.

Jakość wody

• Rosnące temperatury powietrza i wody ułatwiają wzrost patogenów, zwiększając ryzyko chorób przenoszonych przez wodę.
• Obfite opady deszczu dwukrotnie zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwych stężeń patogenów w zbiornikach wodnych z powodu zanieczyszczonych spływów i przepełnienia systemów odprowadzania ścieków.
• Na nisko położonych obszarach wzrost poziomu morza powoduje wnikanie słonej wody do wód gruntowych i powierzchniowych warstw wodonośnych, co ma wpływ na uprawy.
• Niskie przepływy w okresach suszy skutkują wyższymi stężeniami zanieczyszczeń, co wymaga kosztownego oczyszczania ścieków. W okresach suchych i gorących zakwit sinic w wodach bogatych w składniki odżywcze może zagrażać jakości wody.

O raporcie

Raport jest publikowany w ramach działalności Europejskiego Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia, w oparciu o prace Obserwatorium i jako ich uzupełnienie. Raport opracowano w wyniku opublikowanej na początku tego roku europejskiej oceny ryzyka związanego z klimatem, w której wskazano zdrowie jako jeden z obszarów obarczonych ryzykiem.