Klimaatgerelateerde gezondheidsrisico’s in verband met overstromingen, droogte en waterkwaliteit moeten dringend worden aangepakt

In het EEA-verslag over Responding to climate change impacts on human health in Europe: focus on floods, droughts and water quality (het aanpakken van de gevolgen van de klimaatverandering voor de volksgezondheid in Europa, met speciale aandacht voor overstromingen, droogte en waterkwaliteit), wordt de aandacht gevestigd op de watergerelateerde effecten van de klimaatverandering op de gezondheid en het welzijn van de burger die zich nu al in heel Europa laten voelen, onder meer in de vorm van sterfgevallen, verwondingen, uitbraken van infectieziekten en geestelijke gezondheidsproblemen. 

Tussen 1980 en 2022 werden in 32 Europese landen 5 582 sterfgevallen als gevolg van overstromingen en 702 sterfgevallen als gevolg van bosbranden opgetekend. Nu al woont één op de acht Europeanen in gebieden die kwetsbaar zijn voor rivieroverstromingen en kampt ongeveer 30 % van de inwoners in Zuid-Europa met permanente waterstress. Door de klimaatverandering zal de bevolking in nog grotere mater worden blootgesteld aan extreme weersomstandigheden, met alle ernstige gevolgen voor hun gezondheid van dien. Ouderen, kinderen, mensen met een zwakke gezondheid, personen met een lager inkomen, boeren en noodhulpteams lijden het meest onder de overstromingen, droogtes, bosbranden of via water en door vectoren overgedragen ziekten. 

Aan de hand van deze feiten benadrukt het EEA in dit verslag dat bestaande EU-wetgeving dringend ten uitvoer moet worden gelegd en verder moet worden geïntegreerd, met name de diverse Europese beleidsmaatregelen op het gebied van klimaat, water en gezondheid. De reeds bestaande oplossingen moeten in alle sectoren en op alle overheidsniveaus worden uitgerold om zo het leven van de burgers te beschermen, gezondheidsproblemen te voorkomen en hun welzijn te verbeteren.

Het beschermen van het leven en de gezondheid van de bevolking tegen de gevolgen van de klimaatverandering – zoals droogte, overstromingen en verslechtering van de waterkwaliteit – is een essentiële en dringende opdracht. Er bestaat reeds een gedegen Europees klimaat-, water- en gezondheidsbeleid om actie te ondernemen, maar dit moet breder en stelselmatiger worden uitgevoerd. Om ons welzijn in de toekomst veilig te stellen, moeten er op alle overheidsniveaus in tal van sectoren effectieve oplossingen worden doorgevoerd, zodat schadelijke gevolgen voor onze lichamelijke en geestelijke gezondheid kunnen worden voorkomen en beperkt. Wij bieden de betrokken instanties kennismatige ondersteuning via de activiteiten van het EEA en de Europese waarnemingspost voor klimaat en gezondheid.

Leena Ylä-Mononen
Uitvoerend directeur EEA

Snellere uitrol van effectieve oplossingen

Om beter voorbereid te zijn op de klimaatgerelateerde gezondheidsuitdagingen die de toekomst ons kan brengen als gevolg van overstromingen, waterschaarste en een slechtere waterkwaliteit, moet er niet alleen actie worden ondernomen in de gezondheidssector zelf maar ook in andere sectoren die van invloed zijn op de gezondheid, zoals waterbeheer, ruimtelijke ordening, gebouwontwerp of verzekeringen.

In zijn verslag tracht het EEA de betrokken instanties aan te zetten tot actie door verschillende voorbeelden aan te reiken van praktische oplossingen die zijn doorgevoerd in de landen die lid zijn van of samenwerken met het agentschap.

Om grootschaliger te kunnen optreden dient de klimaatverandering sterker te worden geïntegreerd in het gezondheidsbeleid van de lidstaten en dienen er meer middelen en capaciteiten te worden toegewezen aan de aanpassing aan de klimaatverandering, met bijzondere aandacht voor gezondheid binnen de lagere overheden. Er kunnen al snelle resultaten worden geboekt door het publiek bewuster te maken van de bestaande risico’s en oplossingen. Maatregelen op de langere termijn, waaronder verbeteringen aan de infrastructuur en op de natuur gebaseerde oplossingen, vereisen dan weer systematische planning en investering. Sommige bevolkingsgroepen zijn kwetsbaarder dan andere, en de gevolgen van de klimaatverandering verschillen per geografisch gebied. Daarom moet er een billijke, gerichte aanpak worden gehanteerd om iedereen te beschermen tegen de gezondheidseffecten van het veranderende klimaat.

Voornaamste risico’s die moeten worden aangepakt

Overstromingen

• Tussen 1980 en 2022 werden er in de 32 lidstaten van het EEA 5 584 sterfgevallen als gevolg van overstromingen opgetekend.
• Momenteel wonen ongeveer 53 miljoen mensen (12 % van de Europese bevolking) in gebieden die mogelijk gevoelig zijn voor overstromingen van rivieren, al beschikken deze vaak over beschermende voorzieningen. Dit aantal is tussen 2011 en 2021 met 935 000 gestegen, waaruit blijkt dat de overstromingsgebieden zich voortdurend ontwikkelen.
• Eén op de negen ziekenhuizen in Europa bevindt zich in een overstromingsgevoelig gebied.

Droogte en waterschaarste

• Door de vraag naar water en perioden van droogte kampen bepaalde regio’s in Europa bijna permanent met waterstress, en niet alleen in het zuiden.
• Langdurige perioden van droog en warm weer creëren de ideale omstandigheden voor bosbranden, voornamelijk in Zuid-Europa, maar in toenemende mate ook in andere regio’s. Tussen 1980 en 2022 kwamen 702 mensen om het leven als rechtstreeks gevolg van bosbranden in de 32 landen die lid zijn van het EEA. Vele anderen werden getroffen door de rook die zich bij de bosbranden ontwikkelde.

Waterkwaliteit

• Door de hogere lucht- en watertemperaturen kunnen ziekteverwekkers gemakkelijker groeien, waardoor het risico op via water overgedragen ziekten toeneemt.
• Bij hevige regenval is de kans op schadelijke pathogeenconcentraties in waterlichamen twee keer zo groot, als gevolg van vervuild afvloeiend water en gemengde rioleringsoverstorten.
• In laaggelegen gebieden veroorzaakt de zeespiegelstijging de insijpeling van zout water in aquifers voor grondwater en oppervlaktewater, wat gepaard gaat met overloopeffecten op gewassen.
• In droge perioden leidt het lage debiet tot hogere concentraties verontreinigende stoffen in het water, waardoor er veel geld moet worden uitgegeven voor de behandeling van het afvalwater. In tijden van droogte en hitte kan de bloei van cyanobacteriën in nutriëntenrijk water de waterkwaliteit in gevaar brengen.

Over het verslag

Dit verslag wordt gepubliceerd in het kader van de activiteiten van de Europese waarnemingspost voor klimaat en gezondheid, ter voortzetting van en aanvulling op de werkzaamheden van de waarnemingspost. Het verslag vloeit voort uit de Europese klimaatrisicobeoordeling die eerder dit jaar is gepubliceerd en waarin gezondheid werd aangemerkt als één van de risicosectoren.