Konieczne są dalsze działania w celu ochrony przed zanieczyszczonym powietrzem, hałasem i skrajnymi temperaturami obywateli Europy najbardziej narażonych na te zjawiska

Sprawozdanie EEA „Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe” („Nierówności w ekspozycji i skutkach: wrażliwość społeczna na zanieczyszczenie powietrza, hałas i skrajne temperatury w Europie”) zwraca uwagę na bliskie powiązania między problemami społecznymi i środowiskowymi w Europie. Rozmieszczenie tych zagrożeń środowiskowych i ich wpływ na zdrowie ludzi ściśle odzwierciedlają różnice w poziomie dochodów, bezrobocia i wykształcenia w skali Europy.

Polityka i prawodawstwo UE w ciągu ostatnich dziesięcioleci doprowadziły do znacznej poprawy warunków życia, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i pod względem jakości środowiska. Jednakże nadal występują regionalne różnice. W sprawozdaniu podkreślono potrzebę lepszego dostosowania polityki społecznej i środowiskowej oraz poprawy lokalnych działań w celu skutecznego rozwiązania kwestii sprawiedliwości środowiskowej.

„Komisja Europejska konsekwentnie podkreśla, że w kwestii ochrony środowiska jesteśmy Europą, która chroni. Zasada ta weryfikowana jest najlepiej, gdy sprawdzamy, w jaki sposób chronimy wrażliwych, słabych i bezbronnych. Europejska Agencja Środowiska zasługuje na pochwałę za to sprawozdanie, które analizuje, w jaki sposób osoby biedne, starsze i bardzo młode są najbardziej zagrożone przez złą jakość powietrza, nadmierny hałas i skrajne temperatury. Dostarcza ono informacji dla naszych działań niezbędnych abyśmy stali się Europą, która chroni wszystkich” — powiedział Karmenu Vella, unijny komisarz do spraw środowiska, gospodarki morskiej i rybołówstwa.

„Pomimo dużego sukcesu europejskiej polityki na przestrzeni lat, mającej na celu poprawę jakości życia i ochronę środowiska, wiemy, że w całej UE można zrobić więcej, by zapewnić wszystkim Europejczykom, bez względu na ich wiek, dochody i wykształcenie, odpowiednią ochronę przed zagrożeniami środowiskowymi, z jakimi mamy do czynienia” — powiedział Hans Bruyninckx, dyrektor wykonawczy EEA.

Exposure to PM2.5 mapped against GDP per capita, 2013-2014

Note: Exposure is expressed as population-weighted concentrations; mapped for NUTS 3 regions. 
Source: Based on ETC/ACM (2018a).

Annual number of cooling degree days (CDDs; 1990-2016 average) mapped against long-term unemployment (left) and proportion of people 75 years old or older (right), 2013-2014

Note: Number of cooling degree days per year is the 1990-2015 average. The long-term unemployment rate and the percentage of people 75 years old or older are classified using quantiles, i.e. five equal intervals. Mapped for NUTS 2 regions. 
Source: EEA based on the E-OBS dataset (updated from Haylock et al., 2008) and Eurostat.

Najważniejsze wnioski

Zanieczyszczenia powietrza i zanieczyszczenie hałasem

• Regiony Europy wschodniej (w tym Bułgaria, Polska, Słowacja, Ruminia i Węgry) oraz regiony w Europie południowej (w tym Grecja, Hiszpania, Portugalia i Włochy), gdzie dochody i edukacja są na niższym poziomie, a stopa bezrobocia wyższa niż średnia europejska, są bardziej narażone na oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza, w tym cząstek stałych (PM) i ozonu w warstwie przyziemnej (O₃).
• W bogatszych regionach, w tym w dużych miastach, występuje zwykle wyższy poziom dwutlenku azotu (NO₂), głównie z powodu dużego zagęszczenia ruchu drogowego i działalności gospodarczej. Jednak wewnątrz tych regionów to nadal uboższe społeczności są zwykle narażone na wyższe miejscowe poziomy NO₂.
• Narażenie na hałas jest zdecydowanie bardziej zależne od lokalizacji niż narażenie na zanieczyszczenia powietrza. Dodatkowo, poziom hałasu różni się znacznie na krótkich dystansach. Analiza wykazała wstępny związek między poziomem hałasu w miastach i niższymi dochodami gospodarstw domowych, co sugeruje, że w miastach o uboższej populacji występuje wyższy poziom hałasu.

Skrajne temperatury

• Regiony południowej i południowo-wschodniej Europy są bardziej narażone na wyższe temperatury. Wiele regionów w Bułgarii, Chorwacji, Grecji, Hiszpanii, Portugalii i we Włoszech charakteryzuje się także niższymi dochodami i poziomem wykształcenia, wyższą stopą bezrobocia i liczniejszą populacją osób starszych. Te czynniki społeczno-demograficzne mogą obniżać zdolność ludzi do reagowania na upał i unikania go, a tym samym mogą prowadzić do negatywnych efektów zdrowotnych.
• W niektórych częściach Europy znaczna liczba osób nie jest w stanie odpowiednio ogrzać swoich domów z powodu niskiej jakości mieszkań i cen energii. W związku z tym nadal występują choroby i ofiary śmiertelne związane z narażeniem na niskie temperatury.

Działania w celu rozwiązania tego problemu

Unia Europejska (UE) jako całość poczyniła na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci wyraźne postępy w zakresie ograniczania zanieczyszczenia powietrza, a państwa członkowskie wdrożyły różne strategie polityczne UE w celu poprawy dostosowania się do zmian klimatu. Polityka regionalna UE dowiodła swojej skuteczności w zakresie radzenia sobie z nierównościami społecznymi i gospodarczymi. Szereg władz regionalnych i miejskich aktywnie działa na rzecz zmniejszenia wpływu zagrożeń środowiskowych na członków społeczeństwa najbardziej narażonych na ich oddziaływanie:

• Lepsze planowanie przestrzenne i zarządzanie ruchem drogowym, takie jak wprowadzenie stref niskoemisyjnych w centrach miast, pomagają zmniejszyć narażenie na zanieczyszczenie powietrza i hałas w obszarach, w których żyją słabsze społecznie grupy.
• Zakaz stosowania niektórych domowych paliw grzewczych, takich jak węgiel, również prowadzi do poprawy jakości powietrza w strefach o niskich dochodach. Jednakże trzeba to połączyć z dotacjami wspierającymi zmianę na bardziej ekologiczne opcje ogrzewania dla gospodarstw domowych o niskich dochodach.
• Przykłady działań mających na celu ochronę dzieci przed hałasem wytwarzanym przez samoloty i hałasem drogowym obejmują instalację barier przeciwko hałasowi i konstrukcji ochronnych na zewnętrznych placach zabaw.
• Wiele krajowych i lokalnych władz wprowadziło plany działania usprawniające reagowanie kryzysowe zapewniające pomoc osobom starszym i innym grupom szczególnie wrażliwym podczas fali upałów lub mrozów. Często jest to uzupełniane przez inicjatywy społeczności lub sektora wolontariatu.
• Dostosowanie się do zmian klimatu pomaga przygotować się na coraz częstsze i bardziej ekstremalne fale upałów. W szczególności zapewnienie większej ilości zieleni sprzyja schłodzeniu centrów miast, równocześnie przynosząc korzyści zdrowotne i lepszą jakość życia mieszkańcom miast.

Kontekst sprawozdania

Zanieczyszczenia i inne zagrożenia środowiskowe stanowią ryzyko dla zdrowia wszystkich ludzi, ale na niektórych mają większy wpływ ze względu na ich wiek lub stan zdrowia. Na zdolność jednostek do unikania tych zagrożeń lub radzenia sobie z nimi wpływ mają również ich dochody, status zatrudnienia oraz poziom wykształcenia. Sprawozdanie EEA ocenia powiązania między nierównościami społecznymi i demograficznymi a narażeniem na zanieczyszczenia powietrza, hałas i skrajne temperatury w różnych skalach przestrzennych w Europie.