Fale upałów i inne ekstremalne zjawiska związane z klimatem zagrażają zdrowiu, zwłaszcza osób najbardziej wrażliwych

Miniona zima była wyjątkowo ciepła, a zeszłego lata w wielu częściach Europy pobite zostały rekordy klimatyczne. Wiele regionów doświadczyło długich i intensywnych fal upałów, z temperaturami przekraczającymi 40 stopni Celsjusza. Średnie temperatury latem w Europie były najwyższe w historii.

Fale upałów stanowią dla zdrowia ludności Europy największe bezpośrednie zagrożenie związane z klimatem. Powodzie, pożary i burze oraz choroby zakaźne wrażliwe na zmianę klimatu są również poważnymi zagrożeniami dla naszego zdrowia i dobrostanu. Sytuacja będzie się tylko pogarszać, jeśli nie zostaną podjęte wystarczające działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej. 

Zmiana klimatu wpływa na zdrowie osób najbardziej wrażliwych

Osoby starsze, dzieci, grupy o niskich dochodach oraz osoby z problemami zdrowotnymi lub niepełnosprawnościami są najbardziej dotknięte skutkami zmiany klimatu – wynika z najnowszego badania EEA. Rozmieszczenie zagrożeń środowiskowych i ich wpływ na nasze zdrowie ściśle odzwierciedlają różnice w poziomie dochodów, bezrobocia i wykształcenia zgodnie ze sprawozdaniem EEA z 2019 roku. 

Zmiana klimatu, w połączeniu ze starzeniem się społeczeństwa i rosnącą urbanizacją w całej Europie, oznacza, że wiele osób wrażliwych będzie narażonych na wysokie temperatury. Dotyczy to zwłaszcza południowej i środkowej Europy. Grupy te będą jeszcze bardziej narażone, ponieważ wiele szkół i szpitali znajduje się na obszarach, na których występuje zjawisko miejskiej wyspy ciepła.

Wysokie temperatury mogą powodować stres termiczny, który zwiększa ryzyko śmierci w wyniku wyczerpania cieplnego i udaru cieplnego. Prowadzi to również do innych pośrednich skutków dla zdrowia, w tym pogorszenia stanu zdrowia psychicznego. Ogólnie szacuje się, że fale upałów spowodowały w Europie około 90% zgonów w wyniku ekstremalnych zdarzeń pogodowych i związanych z klimatem w ciągu ostatnich czterech dziesięcioleci.

Zmiana klimatu wiąże się także z większymi powodziami. Na terenach narażonych na powodzie w niektórych krajach występuje większy odsetek osób starszych i bezrobotnych mieszkających w tych krajach. Osoby te mogą nie być w stanie przenieść się lub opłacić ubezpieczenia lub odpowiedniej ochrony przeciwpowodziowej swoich domów, zgodnie z analizą EEA.

Co więcej, pojawiającym się zagrożeniem jest związane z klimatem prawdopodobieństwo wystąpienia różnych chorób zakaźnych w Europie. Choroby takie jak denga i gorączka Zachodniego Nilu rozprzestrzeniają się na wcześniej niedotknięte nimi obszary Europy.

Mapa 1. Trendy w zakresie śmiertelności związanej z upałami w latach 2000–2020 w Europie

Uwaga: Modele epidemiologiczne połączono z cotygodniowymi danymi dotyczącymi temperatury i śmiertelności, aby oszacować liczbę zgonów związanych z upałami w latach 2000–2020. Trend liniowy został dopasowany do rocznego szeregu czasowego śmiertelności związanej z upałem, którego nachylenie reprezentuje wskaźnik wyrażony jako roczne zgony na milion mieszkańców na dekadę. Wykorzystano najmniejsze możliwe regiony, w zależności od rozdzielczości przestrzennej danych dotyczących umieralności w danym kraju, od wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych do celów statystycznych (3) do krajów. Dane nie były dostępne dla Turcji, Bośni i Hercegowiny, Kosowa (na podstawie rezolucji nr 1244/99 Rady Bezpieczeństwa ONZ) i Macedonii Północnej.

Źródła: van Daalen i in. (2022)..

Tutaj można przeglądać różne formaty map i dane

Przystosowanie się do zmiany klimatu i łagodzenie jej mają kluczowe znaczenie dla złagodzenia zagrożeń dla zdrowia

Zagrożenia dla zdrowia stwarzane przez fale upałów będą rosły, o ile nie zostaną podjęte dalsze działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej. Na przykład, zgodnie ze sprawozdaniem EEA, tworzenie publicznych systemów ostrzegania, zwiększanie świadomości, wprowadzanie gotowych działań w ośrodkach zdrowia i opieki społecznej, ekologizacja obszarów miejskich, lepsze projektowanie budynków i dostosowywanie czasu pracy mogą pomóc chronić ludzi.

Jednak działania w zakresie adaptacji rzadko przynoszą wszystkim takie same korzyści. Upewnienie się, że najbardziej wrażliwe grupy nie zostaną pominięte, wymaga, aby działania te przyniosły korzyści konkretnie tym grupom. Na przykład tereny zielone można dodać do obszarów, na których najbardziej ich potrzeba. Sprawiedliwa adaptacja wymaga również, aby grupy szczególnie wrażliwe miały głos w tym procesie. Korzyści zdrowotne płynące z miejskich terenów zielonych są dobrze znane, szczególnie dla dzieci i osób starszych.  

Działania UE na rzecz klimatu i zdrowia w praktyce

UE wprowadziła szereg przepisów, polityk i środków mających na celu promowanie adaptacji. Pomagają one władzom krajowym oraz samorządom regionalnym i lokalnym w budowaniu odporności i gotowości do reagowania i ochrony zdrowia ludzkiego.

Kluczem do tego jest Europejskie prawo o klimacie, które czyni z adaptacji obowiązek prawny. Ponadto Europejski Zielony Ład wspiera adaptację, mając na celu ochronę zdrowia i dobrostanu obywateli przed zagrożeniami i skutkami związanymi ze środowiskiem. Uzupełnieniem jest strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, która określa, w jaki sposób UE może przystosować się do nieuniknionych skutków zmiany klimatu i stać się na nią odporna do 2050 roku.

Strategia obejmuje zwiększenie wykorzystania danych za pośrednictwem unijnego centrum wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu Climate-ADAPT. Obejmuje to również starania na rzecz przyspieszenia działań i zapewnienia podejmowania środków dostosowawczych przez wszystkie szczeble władzy. Ponadto utworzono Europejskie Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia, aby zapewnić władzom łatwy dostęp do zasobów, które mogą pomóc im w przewidywaniu i minimalizowaniu zagrożeń dla zdrowia spowodowanych zmianą klimatu. 

Obecnie wszystkie państwa członkowskie UE posiadają krajowe polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Ponad 300 europejskich regionów i władz lokalnych uczestniczy w unijnej misji w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w celu budowania odporności na jej skutki.

Image source: © Israil Pavel-Alexandru, Well with Nature /EEA

Zmiana klimatu i zdrowie w pigułce

• Zmiana klimatu i związane z nią konsekwencje, takie jak fale upałów, powodzie i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych, wpływają na zdrowie ludzi na wiele sposobów. Najbardziej wrażliwe grupy są często najbardziej dotknięte.
• Ochrona zdrowia ludzkiego przed skutkami zmiany klimatu jest uznana w unijnym prawie o klimacie. Władze krajowe i lokalne pracują nad budowaniem odporności społecznej na skutki zmiany klimatu.
• Potrzeba więcej działań na wszystkich szczeblach rządowych w całej Europie, aby chronić osoby starsze, dzieci, grupy o niskich dochodach i osoby z problemami zdrowotnymi lub niepełnosprawnościami, które to osoby są najbardziej dotknięte skutkami zmiany klimatu.

Co mogę zrobić? 

• Dowiedz się, co robią samorządy lokalne i regionalne oraz władze krajowe, aby inwestować w ekologizację obszarów miejskich, budynki publiczne odporne na zmianę klimatu, fontanny wody pitnej i inne działania w zakresie adaptacji.
• Postępuj zgodnie z krajowymi lub lokalnymi wytycznymi dotyczącymi ochrony siebie, członków rodziny i osób w Twojej społeczności podczas fal upałów lub innych ekstremalnych zdarzeń pogodowych.
• Zastanów się, co możesz zrobić, aby zmniejszyć swój ślad węglowy. Europejski Pakt na rzecz Klimatu to okazja do uczestnictwa w działaniach na rzecz klimatu w całej Europie.