EEA: 25 lat zdobywania wiedzy w celu wspierania europejskich polityk w zakresie ochrony środowiska

Uznając transgraniczny charakter wielu napotykanych problemów w zakresie środowiska, państwa członkowskie UE już w latach 70. XX wieku zgodziły się na podjęcie wspólnych działań w zakresie tworzenia zbioru polityk i powiązanych celów polityki. Począwszy od pierwszego unijnego programu działań w zakresie środowiska, w latach 70. XX wieku przyjęto szereg kluczowych przepisów dotyczących ochrony środowiska , w tym pierwsze wersje dyrektywy ramowej w sprawie odpadów, dyrektywy dotyczącej jakości wody w kąpieliskach i dyrektywy ptasiej.

Globalne i paneuropejskie starania, w tym Protokół montrealski w sprawie ochrony warstwy ozonowej, ustanowienie Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu oraz Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości EKG ONZbyły znakiem lat 80. XX wieku. Równolegle z takimi globalnymi inicjatywami, polityki UE w zakresie ochrony środowiska były również wzmacniane przez ustanowienie w 1981 r. Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Środowiska oraz formalne włączenie „ochrony środowiska” do traktatów UE za pomocą Jednolitego aktu europejskiego z 1987 r. W ramach traktatu z Amsterdamu z 1997 r. „zrównoważony rozwój” uznano za oficjalny cel Unii Europejskiej, umożliwiając państwom członkowskim UE wspólne działanie i wspieranie realizacji globalnych celów, takich jak milenijne cele rozwoju z 2000 r. oraz Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i jej 17 celów zrównoważonego rozwoju z 2015 r.

Podobni kształtowała się sytuacja w obszarze zmian klimatu i obejmowała przyjęcie Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu w 1992 r., a następnie protokołu z Kioto w 1997 r. W ramach protokołu z Kioto kraje rozwinięte będące sygnatariuszami protokołu zostały prawnie zobowiązane do zrealizowania celów w zakresie ograniczenia emisji do 2020 r. Poziom globalnych ambicji i zaangażowania dalej zwiększał się w ramach porozumienia paryskiego z 2015 r. Unia Europejska wraz ze swoimi państwami członkowskimi jest stroną tych porozumień i ustanawia cele dla UE jako całości.

Ponieważ zakres stosowania przepisów związanych z ochroną środowiska i z klimatem rozszerzył się zarówno na poziomie UE, jak i na poziomie globalnym, wysokiej jakości dane stały się warunkiem wstępnym możliwości monitorowania postępu i określania luk i pojawiających się problemów. W związku z tym w 1989 r. przewodniczący Komisji Europejskiej, Jacques Delors, zaproponował wprowadzenie europejskiego systemu pomiarów i weryfikacji w zakresie ochrony środowiska, a także wpadł na pomysł utworzenia Europejskiej Agencji Środowiska. Następnie w 1994 r. ustanowiono Europejską Agencję Środowiska oraz Europejską Sieć Informacji i Obserwacji Środowiska (Eionet) [1] w celu opracowywania niezależnych ocen w zakresie środowiska Europy oraz w celu wspierania kształtowania polityki ochrony środowiska w UE.

Wiele unijnych dyrektyw dotyczących środowiska wymaga od państw członkowskich, aby z określoną częstotliwością monitorowały poszczególne parametry i przekazywały dane i informacje na temat postępów w działaniach. To, co na początku było paczką papierowych sprawozdań wysyłaną przez organy krajowe, w ciągu ostatnich 25 lat przekształciło się w internetową platformę sprawozdawczości świadczącą usługi w zakresie odbierania i hostingu wciąż rosnącej ilości danych. Obecnie ponad 400 instytucji w ponad 39 państwach przekazuje dane do narzędzia sprawozdawczego EEA – Reportnet. Dane po przekazaniu przechodzą kontrolę jakości EEA oraz są poddawane procesom zapewniania jakości w celu zagwarantowania spójności i porównywalności. Oprócz danych pochodzących z ponad 400 obowiązków sprawozdawczych, dane pochodzące z nowych źródeł, w tym z obserwacji satelitarnych za pośrednictwem unijnego programu obserwacji i monitorowania Ziemi Copernicus i nauki obywatelskiej, przyczyniły się do rozszerzenia zakresu naszych zdolności do monitorowania zmian zachodzących w środowisku i klimacie.

Internetowe narzędzia rozpowszechniania danych EEA zapewniają wolny dostęp do wielu danych, począwszy od europejskiego wskaźnika jakości powietrza (bieżąca mapa stężenia zanieczyszczeń powietrza w Europie), Europejskiego Systemu Informacji Wodnej WISE oraz emisji gazów cieplarnianych według sektora i państwa aż po obszerną bazę danych zapewniającą szczegółowe przeglądy polityk i działań w zakresie zmian klimatuplanowanych przez państwa członkowskie.

Na podstawie tych danych EEA regularnie ustala wskaźniki i przeprowadza oceny w celu monitorowania postępu w zakresie realizacji różnych celów UE.  Na przykład opublikowaliśmy ostatnio roczne sprawozdanie dotyczące tendencji i prognoz, w ramach którego monitorujemy postępy UE w zakresie realizacji celów na 2020 r. dotyczących ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, energii ze źródeł odnawialnych i efektywności energetycznej. Z naszej oceny wynika, że Unia Europejska jest na dobrej drodze do osiągnięcia swoich celów na 2020 r., jednak konieczne jest zwiększenie wysiłków na rzecz realizacji celów na 2030 r. Podobnie według naszej ostatniej noty informacyjnej UE zrealizowała cel z Aichi polegający na wyznaczeniu 10 % powierzchni mórz, która zostanie uznana za chronione obszary morskie, działaniu temu muszą towarzyszyć jednak skutecznie środki ochrony. Pomimo tego postępu, w naszym najnowszym rocznym sprawozdaniu dotyczącym wskaźników, w ramach którego dokonano pomiaru postępów UE w realizacji celów priorytetowych w ramach 7. programu działań w zakresie środowiska, podkreślono, że Unia Europejska nadal nie nadąża z osiąganiem celów środowiskowych na 2020 r., zwłaszcza w obszarach ukierunkowanych na ochronę różnorodności biologicznej i kapitału naturalnego.

Wiarygodne dane mają zasadnicze znaczenie dla sporządzania rzetelnych ocen. W przypadku większości strumieni danych jakość danych na poziomie UE zależy ściśle od jakości danych przekazanych przez państwa. Na przykład wykaz emisji gazów cieplarnianych UE jest zbiorem wykazów państw członkowskich UE. W związku z tym EEA nie tylko pracuje nad zapewnieniem jakości przekazywanych danych, ale również pomaga w budowaniu zdolności w zakresie spójnego monitorowania i sprawozdawczości w państwach członkowskich. W przypadku określonych obszarów pracy Eionet ułatwia wymianę najlepszych praktyk nie tylko w UE, ale również w szerzej pojętym regionie, w tym w położonych na wschodzie i w regionie śródziemnomorskim państwach objętych europejską polityką sąsiedztwa.

W rzeczywistości dostępność i przejrzystość są kluczowymi elementami polityki w dziedzinie środowiska i klimatu w UE. Solidny system monitorowania, sprawozdawczości i weryfikacji ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia wypełnienia zobowiązań i określenia obszarów, które wymagają dodatkowych wysiłków do dokonania tego. Zapotrzebowanie na przejrzyste ramy, takie jak porozumienie klimatyczne z Paryża, jest tym bardziej oczywiste w przypadku starań globalnych. W ramach porozumienia paryskiego oficjalnie uznano znaczenie sporządzania regularnych sprawozdań dotyczących emisji i starań państw.

Od czasu jej założenia 25 lat temu, wysoce zaangażowani pracownicy EEA i partnerzy Eionet, w tym Europejskie Centra Tematyczne, analizują dane przekazywane przez państwa członkowskie i przekształcają je w wiedzę mającą znaczenie dla polityki. Podobnie do zmian w procesie kształtowania polityki UE, w ramach których pojedyncze obszary polityki coraz częściej były integrowane z ramami polityki obejmującymi cały system, EEA wzmacniała swoją pracę w dziedzinie systemowej i zintegrowanej analizy. Od czasu publikacji pierwszego sprawozdania EEA dotyczącego stanu i prognoz w zakresie środowiska Europy (SOER) w 1995 r., wiedza EEA w coraz większym stopniu skupiała się na zrozumieniu kluczowych systemów, takich jak systemy dotyczące mobilności i energii, a także na wzajemnych powiązaniach globalnych i wyzwaniach w zakresie zarządzania.

Jest oczywiste, że wyzwania XXI wieku dotyczące środowiska i klimatu nie mogą być dłużej analizowane lub eliminowane bez uwzględnienia tendencji społeczno-gospodarczych w Europie i na świecie. W czasach złożonych i globalnych interakcji sporządzanie terminowych i odpowiednich analiz na poziomie różnych skal geograficznych i czasowych, a także dokładnych prognoz jest bardziej wymagającym zadaniem niż kiedykolwiek wcześniej. W tym kontekście EEA i Eionet będą nadal inwestować w systemy sprawozdawczości i wiedzy, a także będą nadal wspierać procesy decyzyjne w Europie i na świecie.

 Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA

The editorial published in the December 2018 issue of the EEA Newsletter 04/2018