Editoriaal – Schonere lucht, een stabiel klimaat en een gezonder leven

Volgens onze laatste ramingen waren in 2021 ten minste 253 000 sterfgevallen in de EU toe te schrijven aan blootstelling aan fijnstofniveaus boven de richtwaarde van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van 5 µg/m³. Ondanks de positieve trend blijft het aantal sterfgevallen als gevolg van luchtverontreiniging opvallend hoog.

Kinderen en ouderen lijden het meest

De last van luchtvervuiling rust onevenredig zwaar op de schouders van de meest kwetsbaren in onze samenleving; bovendien bestaat er een verband tussen sociale en economische ongelijkheden enerzijds en blootstelling aan slechtere luchtkwaliteit anderzijds. De gezondheid van kinderen en ouderen heeft vaak het zwaarst te lijden onder de gevolgen van het inademen van verontreinigde lucht, terwijl mensen met een lager inkomen vaak in de meest vervuilde gebieden leven.

Luchtverontreiniging veroorzaakt niet alleen sterfgevallen, bijvoorbeeld door kanker en hartaandoeningen, maar heeft ook invloed op de levenskwaliteit van mensen met een onderliggende aandoening. Velen onder ons lijden aan ziekten zoals astma, hartaandoeningen of diabetes of hebben familieleden die eraan lijden. Wij weten dus hoe luchtverontreiniging ons vermogen om eenvoudige dagelijkse taken uit te voeren kan belemmeren. Daarnaast mogen we niet vergeten dat luchtvervuiling nog steeds aanzienlijke kosten met zich brengt voor onze zorgstelsels.

Combinatie van extreme hitte en luchtverontreiniging

Daar komen nog de toenemende gevolgen van de klimaatverandering bij, zoals de hittegolven van de afgelopen jaren of de door de klimaatverandering veroorzaakte bosbranden, die het probleem nog verergeren. Ook veranderingen in weerpatronen kunnen de risico’s van luchtverontreiniging verhogen. Tijdens warme en droge periodes kunnen bijvoorbeeld de ozonconcentraties op leefniveau toenemen. Een afname van de neerslag kan ook leiden tot hogere concentraties fijnstof in de lucht.

Een combinatie van luchtvervuiling en extreme hitte kan leiden tot hogere sterftecijfers, vooral onder ouderen en personen met een reeds bestaande aandoening. Net omdat dit risico verhoogd is, moeten er nog dringender maatregelen worden genomen om de luchtverontreiniging terug te dringen zodat daarmee samenhangende ziekten afnemen en de bevolking beter in staat is om met hogere temperaturen om te gaan. De combinatie van vervuiling en hitte is bijzonder ernstig in steden, waar de luchtkwaliteit slecht is, en het stedelijke hitte-eilandeffect leidt tot nog hogere plaatselijke temperaturen.

Misschien vraagt u zich af waarom we actie moeten ondernemen. Dat moeten we doen omdat deze sterfgevallen als gevolg van luchtvervuiling kunnen worden voorkomen, en omdat we het dagelijkse leven kunnen verbeteren voor miljoenen Europeanen, van wie de gezondheid en levenskwaliteit – op schrijnende of juist heimelijke wijze – worden beïnvloed door luchtvervuiling.

Maatregelen op het gebied van luchtkwaliteit redden en verbeteren levens

Dankzij EU-wetgeving en maatregelen op nationaal, regionaal en lokaal niveau is het aantal sterfgevallen als gevolg van blootstelling aan fijnstofvervuiling in de EU de afgelopen twee decennia bijna gehalveerd. Europa is goed op weg om het streefdoel te halen dat werd vastgelegd in het actieplan om de verontreiniging tot nul terug te brengen, namelijk om deze sterfgevallen tegen 2030 met 55 % te verminderen ten opzichte van 2005.

Zelfs als dit streefdoel wordt bereikt, zal er jaarlijks echter nog steeds een aanzienlijk aantal personen komen te overlijden. Om de gezondheid van onze burgers te beschermen, moeten de EU en alle lidstaten er uiteindelijk naar streven de WHO-richtsnoeren inzake luchtverontreiniging te verwezenlijken. Door de bestaande normen in de EU-wetgeving strenger te maken, kunnen we niet alleen deze doelstelling ondersteunen, maar ook de acties om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen in overeenstemming met de klimaatdoelstellingen van de EU.

De recente klimaatbesprekingen in Dubai in het kader van COP28 zijn afgesloten met de belangrijke overeenkomst om onder meer de emissies nog sneller terug te dringen en geleidelijk af te stappen van fossiele brandstoffen. In de overeenkomst wordt opgeroepen tot actie om 1,5 °C binnen bereik te houden, wat op zijn beurt zal leiden tot een afname van de risico’s van de gecombineerde gezondheidseffecten van hitte en luchtvervuiling.

In veel gevallen levert het nemen van maatregelen op het gebied van klimaatverandering of luchtkwaliteit wederzijdse voordelen op. Zo kan een duurzaam mobiliteits- en energiesysteem, met inbegrip van verwarming en koeling voor gebouwen, zowel de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen als de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Evenzo kan een aanzienlijke daling van de broeikasgasemissies zorgen voor de vermindering van het verhoogde risico dat we lopen als gevolg van de gecombineerde effecten van luchtverontreiniging en extreme hitte. Bovendien zullen maatregelen op het gebied van klimaatverandering, die tastbare voordelen opleveren voor lokale gemeenschappen in termen van schonere lucht en een betere gezondheid, door deze gemeenschappen ook vaker worden toegejuicht.

Met kennis van zaken genomen beslissingen ondersteunen

Kennis speelt een cruciale rol bij het vaststellen en uitvoeren van beleid en maatregelen in de praktijk. Beleidsmakers op Europees, nationaal en lokaal niveau moeten zich ten volle bewust zijn van de gevolgen die luchtverontreiniging heeft voor de gezondheid van de burgers en voor ecosystemen, en van de urgentie om de zwaarst getroffenen te beschermen. Een groter bewustzijn bij de bevolking van de gezondheidseffecten van luchtvervuiling kan ook helpen om een groter draagvlak te creëren voor nieuw beleid en nieuwe maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren.

Bij het Europees Milieuagentschap bieden we een breed scala aan producten, van jaarlijkse analyses tot datasets en van indicatoren tot luchtkwaliteitsapps, waarmee gebruikers de luchtkwaliteit van hun woonplaats kunnen controleren. We blijven ons ook inzetten om beleidsmakers en de Europese bevolking tijdige, relevante en betrouwbare informatie te bieden.

We mogen niet vergeten wat schonere lucht betekent, namelijk een gezonder leven voor iedereen.

Ik wens iedereen fijne feestdagen en een gelukkig nieuwjaar.