Áhrif á heilsu og umhverfi af völdum loftmengunar eru áfram mikil um alla Evrópu

Þrátt fyrir áskoranir við að draga úr váhrifum okkar fyrir loftmengun, staðfesta gögnin þá þróun að áætluð heilsuáhrif af völdum langtímaútsetningar fyrir þremur helstu loftmengunarefnum (fínu svifryki, köfnunarefnisdíoxíði og ósoni) fari batnandi, samkvæmt skýrslu EEA ‘Heilsutjón manna af völdum loftmengunar í Evrópu: sjúkdómsbyrði 2024’.

Á árunum 2005 til 2022 lækkaði fjöldi dauðsfalla í ESB sem rekja má til fíngerðs svifryks eða PM_2.5 um 45 %, sem var áfram á réttri leið til að ná 55 % minnkunarmarkmiðinu sem lýst er í aðgerðaáætlun ESB um núllmengun fyrir 2030.

Það eru góðar fréttir fyrir alla borgara að við höfum strangari loftgæðareglur innan ESB sem gilda frá og með deginum í dag, en samt sem áður of margir um alla Evrópu, sérstaklega þá sem eru í borgum, verða fyrir neikvæðum áhrifum af slæmum loftgæðum sem leiðir til veikinda og ótímabærra dauðsfalla, sem er að mestu leyti hægt að koma í veg fyrir með því að draga úr magni þessara mengunarefna í umhverfinu. Loftmengun hefur einnig víðtækari neikvæð áhrif, skaðar heilsu vistkerfa okkar, sem gerir það enn mikilvægara að tvöfalda viðleitni okkar til að hreinsa loftið okkar.

Leena Ylä-Mononen
Framkvæmdastjóri EEA

Nýjar reglur ESB um loftgæði eru til staðar

Endurskoðuð tilskipun um gæði andrúmslofts, sem tók gildi í dag, færir viðmiðunarmörk ESB um loftgæði nær stöðlum WHO og styður við frekari minnkun á heilsuáhrifum loftmengunar á næstu árum. Samt sem áður heldur loftmengun áfram að vera helsta umhverfisheilbrigðisáhættan fyrir Evrópubúa (fylgt af öðrum þáttum eins og váhrifum frá hávaða, efnum og vaxandi áhrifum loftslagstengdra hitabylgja á heilsuna), sem veldur langvinnum veikindum og dauðsföllum, sérstaklega í borgum og borgum þéttbýli.

Samkvæmt nýjustu áætlunum EEA voru að minnsta kosti 239.000 dauðsföll í ESB árið 2022 sem rekja má til útsetningar fyrir fínni svifryksmengun (PM_2,5) yfir ráðlögðum styrkleika WHO, sem er 5 µg/m³. 70.000 dauðsföll má rekja til ósonmengunar (O₃) og 48.000 dauðsföll hafa orðið til vegna köfnunarefnisdíoxíðs (NO₂).

Hægt væri að komast hjá þessum dauðsföllum með því að uppfylla viðmiðunargildi Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar fyrir árið 2022. Lykilupplýsingar fyrir hvert land eru innifaldar í sérstökum viðauka við þessa fréttatilkynningu, þar á meðal upplýsingar um heilsufar og áhrif á vistkerfi á landsvísu.

Auk ótímabærra dauðsfalla eru áhrifin af því að lifa með sjúkdómum sem tengjast loftmengun veruleg. Það er mikilvægt að þessi áhrif séu skoðuð þegar heildarheilbrigðisbyrði loftmengunar er metin, sem og ávinninginn sem myndi hljótast af hreinna lofti í Evrópu, segir í samantekt EEA.

Áhrif loftmengunar á náttúruna

Loftmengun hefur einnig neikvæð áhrif á náttúruna okkar. Í sérstakri samantekt EEA þar sem fjallað er um ‘Áhrif loftmengunar á vistkerfi í Evrópu’ er skoðað hvernig gróður kemst í snertingu við helstu loftmengunarefni og hvernig þetta hefur áhrif á uppskeru og veldur efnahagslegu tapi.

Samantekt EEA komst að þeirri niðurstöðu að köfnunarefni í loftinu, sem er losað út í vistkerfið, eykur næringarefnaálagið (auðgun) sem leiðir til breytinga á uppbyggingu og virkni vistkerfisins (breytingar á plöntutegundum sem geta vaxið á tilteknu svæði). Einkum voru 73 % vistkerfa í ESB yfir hættu á ofauðgun árið 2022.

Aðgerðaáætlunin um núllmengun felur í sér markmið um að minnka svæði vistkerfa þar sem niturútfelling fer um 25% umfram mikilvæga álag fyrir árið 2030 miðað við magnið árið 2005. Ólíklegt er að þessu markmiði verði náð sem stendur því það lækkaði um 13% á milli áranna 2005 og 2022. 

Einnig var um þriðjungur landbúnaðarlands Evrópu útsettur fyrir styrk ósons við yfirborð jarðar yfir viðmiðunargildi fyrir gróðurvernd samkvæmt reglum ESB. Þetta leiddi til uppskerutjóns, minni uppskeru og áætlaðs efnahagstjóns upp á að minnsta kosti 2 milljarða evra. Óson skaðar skóga og plöntur með því að draga úr vaxtarhraða, lækka uppskeru og hafa áhrif á líffræðilegan fjölbreytileika. Árið 2022 voru 62 % skóglendis í 32 aðildarríkjum EEA umfram hættumörk sem sett eru til að vernda skóga gegn ósoni. Umtalsverð minnkun á losun brennisteinsdíoxíðs (SO₂) á undanförnum áratugum hefur aðallega tekist á við vandann varðandi súrnun.

Forsaga

Samantektir EEA: ‘Tjón manna af völdum loftmengunar í Evrópu: Sjúkdómsbyrði 2024’ og ‘Áhrif loftmengunar á vistkerfi í Evrópu’ eru hluti af 2024 pakkanum varðandi loftgæði EEA í Evrópu.

Umhverfisstofnun Evrópu hefur metið fjölda dauðsfalla sem rekja má til loftmengunar síðan 2014. EEA notar ráðleggingar um heilsufarsáhrif sem settar eru fram í leiðbeiningum Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar um loftgæði árið 2021. Eins og á fyrri árum ætti ekki að leggja heilsufarsáhrif mismunandi loftmengunarefna saman til að forðast tvítalningu vegna skörunar á gögnum. Þetta á bæði við um dánartíðni og veikindi.

Auk þessara tveggja samantekta hafa uppfærðar staðreyndir um loftmengun einnig verið birtar fyrir hvert land. Þessi upplýsingablöð veita yfirlit yfir helstu gögn sem tengjast losun loftmengunar og loftgæði, þar á meðal þróun mengunar í gegnum tíðina og heilsufarsáhrif tengd mengunaráhrifum í hverju landi.

Endurskoðuð tilskipun um loftgæði, tilskipun (ESB) 2024/2881, öðlast gildi í dag, 10. desember 2024, í kjölfar samþykktar 23. október 2024. Tilskipunin kynnir nýja loftgæðastaðla sem á að ná árið 2030 sem eru í samræmi við ráðleggingar WHO og skyldu til að fylgjast með viðbótarmengunarefnum eins og ofurfínum ögnum, svörtu kolefni og ammoníaki.

Viðbótarupplýsingar um endurskoðuðu tilskipunina má finna í fréttinni og myndbandinu frá framkvæmdastjórn Evrópusambandsins.