Οι επιπτώσεις της έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση για την υγεία και το περιβάλλον παραμένουν σοβαρές σε ολόκληρη την Ευρώπη

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ με τίτλο Harm to human health from air pollution in Europe: burden of disease status 2024 (Βλάβες που προκαλούνται στην ανθρώπινη υγεία από την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ευρώπη: η κατάσταση όσον αφορά το φορτίο νοσηρότητας το 2024), παρά τις προκλήσεις όσον αφορά τη μείωση της έκθεσής μας στους ατμοσφαιρικούς ρύπους, τα δεδομένα επιβεβαιώνουν μια τάση βελτίωσης των εκτιμώμενων επιπτώσεων της μακροχρόνιας έκθεσης σε τρεις βασικούς ατμοσφαιρικούς ρύπους (λεπτά σωματίδια, διοξείδιο του αζώτου και όζον).

Μεταξύ 2005 και 2022, ο αριθμός των θανάτων στην ΕΕ που οφείλονταν στα λεπτά σωματίδια ή PM_2,5 μειώθηκε κατά 45 %, γεγονός που διατήρησε την ΕΕ σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου μείωσης κατά 55 %, όπως αυτός προβλέπεται στο σχέδιο δράσης της ΕΕ για μηδενική ρύπανση μέχρι το 2030.

Αποτελεί καλή είδηση για όλους τους πολίτες το γεγονός ότι σήμερα τίθενται σε ισχύ αυστηρότεροι κανόνες της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα, όμως πάρα πολλοί άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη, ιδίως στις πόλεις, βιώνουν ακόμη τις αρνητικές επιπτώσεις που οφείλονται στην κακή ποιότητα του αέρα, ήτοι ασθένειες και πρόωρους θανάτους που σε μεγάλο βαθμό είναι αποτρέψιμοι μέσω της μείωσης των επιπέδων των επίμαχων ρύπων στο περιβάλλον. Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει επίσης ευρύτερες αρνητικές επιπτώσεις, καθώς βλάπτει την υγεία των οικοσυστημάτων μας. Ως εκ τούτου, επιβάλλεται να διπλασιάσουμε τις προσπάθειές μας για τον καθαρισμό του αέρα.

Leena Ylä-Mononen
Εκτελεστική διευθύντρια του ΕΟΠ

Οι νέοι κανόνες της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα τίθενται σε ισχύ

Η αναθεωρημένη οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, η οποία τέθηκε σε ισχύ σήμερα, φέρνει τις τιμές των ορίων ποιότητας του αέρα της ΕΕ πιο κοντά στα πρότυπα του ΠΟΥ, υποστηρίζοντας την περαιτέρω μείωση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία τα επόμενα χρόνια. Παρόλα αυτά, η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να αποτελεί τον κορυφαίο περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία των Ευρωπαίων (ακολουθούμενη από άλλους παράγοντες όπως η έκθεση σε θόρυβο, οι χημικές ουσίες και οι αυξανόμενες επιπτώσεις στην υγεία λόγω των κυμάτων καύσωνα που σχετίζονται με το κλίμα), προκαλώντας χρόνιες ασθένειες και θανάτους οφειλόμενους σε αυτούς τους παράγοντες, ιδίως στις πόλεις και τις αστικές περιοχές.

Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του ΕΟΠ, τουλάχιστον 239 000 θάνατοι στην ΕΕ το 2022 οφείλονταν σε έκθεση σε ρύπανση από λεπτά σωματίδια (PM_2,5) που υπερέβαινε τη συνιστώμενη από τον ΠΟΥ συγκέντρωση των 5 µg/m³. Οι 70 000 θάνατοι μπορούν να αποδοθούν σε έκθεση στη ρύπανση από όζον (O₃) και οι 48 000 θάνατοι σε έκθεση στη ρύπανση από διοξείδιο του αζώτου (NO₂).

Αυτοί οι αποδιδόμενοι στους συγκεκριμένους παράγοντες θάνατοι θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν εφαρμόζονταν οι κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ το 2022. Βασικές πληροφορίες για κάθε χώρα περιλαμβάνονται σε χωριστό παράρτημα του παρόντος δελτίου Τύπου, συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία και το οικοσύστημα σε εθνικό επίπεδο.

Εκτός από τους πρόωρους θανάτους, οι επιπτώσεις της διαβίωσης με ασθένειες που σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι σημαντικές. Το ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ επισημαίνει ότι είναι ζωτικής σημασίας να λαμβάνονται υπόψη αυτές οι επιπτώσεις κατά την αξιολόγηση τόσο της συνολικής επιβάρυνσης της υγείας από την ατμοσφαιρική ρύπανση όσο και των οφελών που θα προκύψουν για την Ευρώπη όταν αποκτήσει καθαρότερο αέρα.

Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη φύση

Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει επίσης αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον μας. Ένα χωριστό ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ με τίτλο «Impacts of air pollution on ecosystems in Europe» (Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα οικοσυστήματα της Ευρώπης) εξετάζει την έκθεση της βλάστησης στους κύριους ατμοσφαιρικούς ρύπους και τις επιπτώσεις της στις αποδόσεις καλλιεργειών και στην πρόκληση οικονομικών ζημιών.

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ το άζωτο στον αέρα, το οποίο εναποτίθεται στα οικοσυστήματα, αυξάνει το φορτίο θρεπτικών συστατικών (ευτροφισμό) προκαλώντας αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του οικοσυστήματος (αλλαγές φυτικών ειδών που μπορούν να αναπτυχθούν σε μια περιοχή). Ειδικότερα, το 73 % των οικοσυστημάτων στην ΕΕ υπερέβαινε τα κρίσιμα για τον ευτροφισμό φορτία το 2022.

Το σχέδιο δράσης για τη μηδενική ρύπανση περιλαμβάνει τον στόχο της μείωσης κατά 25 % έως το 2030 της έκτασης των οικοσυστημάτων όπου η εναπόθεση αζώτου υπερβαίνει τα κρίσιμα φορτία σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005. Ο στόχος αυτός είναι απίθανο να επιτευχθεί επί του παρόντος, καθώς η μείωση που επιτεύχθηκε στο διάστημα μεταξύ 2005 και 2022 ανήλθε στο 13%. 

Επίσης, περίπου το ένα τρίτο των γεωργικών εκτάσεων της Ευρώπης εκτέθηκε σε συγκεντρώσεις τροποσφαιρικού όζοντος (συγκέντρωση όζοντος στην επιφάνεια του εδάφους) πάνω από την καθορισθείσα οριακή τιμή βάσει των κανόνων της ΕΕ για την προστασία της βλάστησης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ζημίες στις καλλιέργειες, μειωμένες αποδόσεις και εκτιμώμενες οικονομικές απώλειες ύψους τουλάχιστον 2 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το όζον καταστρέφει τα δάση και τα φυτά επιβραδύνοντας τους ρυθμούς ανάπτυξης, μειώνοντας τις αποδόσεις και επηρεάζοντας τη βιοποικιλότητα. Το 2022, στο 62 % του συνόλου των δασικών εκτάσεων στις 32 χώρες μέλη του ΕΟΠ διαπιστώθηκαν υπερβάσεις των κρίσιμων επιπέδων που έχουν καθοριστεί για την προστασία των δασών από το όζον. Οι σημαντικές μειώσεις των εκπομπών διοξειδίου του θείου (SO₂) τις τελευταίες δεκαετίες αντιμετώπισαν ως επί το πλείστον το πρόβλημα της οξίνισης.

Ιστορικό

Τα ενημερωτικά δελτία του ΕΟΠ: «Harm to human health from air pollution in Europe: burden of disease status 2024» (Βλάβες που προκαλούνται στην ανθρώπινη υγεία από την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ευρώπη: η κατάσταση όσον αφορά το φορτίο νοσηρότητας το 2024) και «Impacts of air pollution on ecosystems in Europe» (Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα οικοσυστήματα της Ευρώπης) αποτελούν μέρος της δέσμης μέτρων του ΕΟΠ για την ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη το 2024.

Ο ΕΟΠ εκτιμά τον αριθμό των θανάτων που αποδίδονται στην έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση από το 2014. Ο ΕΟΠ χρησιμοποιεί τις συστάσεις σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία που ορίζονται στις κατευθυντήριες γραμμές με τίτλο «2021 WHO air quality guidelines» (Κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα, 2021). Όπως και κατά τα προηγούμενα έτη, οι επιπτώσεις των διάφορων ατμοσφαιρικών ρύπων στην υγεία δεν θα πρέπει να αθροίζονται, ώστε να αποφεύγεται η διπλή μέτρηση λόγω επικαλύψεων στα δεδομένα. Αυτό ισχύει τόσο για τη θνησιμότητα όσο και για τη νόσηση.

Εκτός από αυτά τα δύο ενημερωτικά δελτία, έχουν επίσης δημοσιευθεί επικαιροποιημένα ενημερωτικά δελτία σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση για κάθε χώρα. Τα εν λόγω ενημερωτικά δελτία παρέχουν μια σύνοψη των βασικών δεδομένων που σχετίζονται με τις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων και την ποιότητα του αέρα, συμπεριλαμβανομένων των διαχρονικών τάσεων της ρύπανσης και των επιπτώσεών της στην υγεία σε κάθε χώρα.

Η αναθεωρημένη οδηγία για την ποιότητα του αέρα, ήτοι η οδηγία (ΕΕ) 2024/2881, τίθεται σε ισχύ σήμερα, στις 10 Δεκεμβρίου 2024, μετά την έγκρισή της στις 23 Οκτωβρίου 2024. Η οδηγία θεσπίζει, αφενός, νέα πρότυπα ποιότητας του αέρα που πρέπει να επιτευχθούν το 2030 και τα οποία ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τις συστάσεις του ΠΟΥ και, αφετέρου, την υποχρέωση παρακολούθησης πρόσθετων ρύπων, όπως τα υπέρλεπτα σωματίδια, η αιθάλη και η αμμωνία.

Πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με την αναθεωρημένη οδηγία μπορείτε να βρείτε στο ενημερωτικό δελτίο και στο βίντεο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.