Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i środowisko w całej Europie jest wciąż wysoki

Pomimo wyzwań, z jakimi wiąże się ograniczanie naszego narażenia na zanieczyszczenia powietrza, z szacunkowych danych na temat skutków zdrowotnych długoterminowej ekspozycji na trzy kluczowe zanieczyszczenia powietrza (pył drobny, dwutlenek azotu i ozon) wyłania się trend świadczący o poprawie, jak czytamy w briefingu EEA dotyczącym szkodliwego wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie ludzi w Europie i obciążenia zdrowotnego w 2024 r.

W latach 2005–2022 liczba zgonów w UE przypisywanych szkodliwemu działaniu pyłu drobnego, czyli PM_2,5, spadła o 45%, a więc jesteśmy na dobrej drodze do osiągnięcia docelowej redukcji o 55% przewidzianej w planie działania UE na rzecz eliminacji zanieczyszczeń do 2030 r.

To dobra wiadomość dla wszystkich obywateli, że od dziś mamy bardziej rygorystyczne przepisy unijne dotyczące jakości powietrza. Nadal jednak zbyt wiele osób w całej Europie, zwłaszcza w miastach, ponosi konsekwencje złej jakości powietrza w postaci chorób i przedwczesnych zgonów, którym w dużej mierze można zapobiec przez obniżenie poziomów tych zanieczyszczeń w środowisku. Zanieczyszczenie powietrza ma również szersze negatywne skutki, szkodząc zdrowiu ekosystemów, dlatego tym bardziej musimy podwoić wysiłki na rzecz oczyszczenia naszego powietrza.

Leena Ylä-Mononen
Dyrektor wykonawcza EEA

Nowe unijne przepisy dotyczące jakości powietrza

Zmieniona dyrektywa w sprawie jakości powietrza, która weszła dzisiaj w życie, zbliża progi jakości powietrza w UE do norm WHO, co służy dalszemu ograniczaniu wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie w nadchodzących latach. Niemniej ten rodzaj zanieczyszczeń wciąż stanowi największe zagrożenie środowiskowe dla zdrowia Europejczyków (wyprzedzając takie czynniki, jak hałas, chemikalia i rosnący wpływ na zdrowie fal upałów związanych ze zmianą klimatu) jako przyczyna chorób przewlekłych i śmiertelności — zwłaszcza w miastach i na obszarach zurbanizowanych.

Zgodnie z najnowszymi szacunkami EEA co najmniej 239 tys. zgonów w Europie w 2022 r. można było przypisać narażeniu na pył drobny (PM_2,5) w stężeniu przekraczającym zalecaną przez WHO wartość 5 µg/m³. Przyczyn 70 tys. zgonów upatruje się w narażeniu na zanieczyszczenie ozonem (O₃), a kolejnych 48 tys. — w narażeniu na zanieczyszczenie dwutlenkiem azotu (NO₂).

Tych zgonów można było uniknąć, gdyby w 2022 r. udało się obniżyć stężenie zanieczyszczeń do progów zalecanych przez WHO. Najważniejsze informacje w podziale na kraje, m. in. na temat skutków dla zdrowia i ekosystemów na poziomie krajowym, zawarto w oddzielnym załączniku do niniejszego komunikatu prasowego.

Oprócz przedwczesnych zgonów poważne skutki ma życie z chorobami związanymi z zanieczyszczeniem powietrza. Należy to brać pod uwagę przy ocenie ogólnego obciążenia zdrowotnego związanego z zanieczyszczeniem powietrza, a także spodziewanych korzyści z czystszego powietrza w Europie — podsumowuje briefing EEA.

Wpływ zanieczyszczenia powietrza na przyrodę

Zanieczyszczenie powietrza ma również negatywny wpływ na naszą przyrodę. W innym briefingu EEA na temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na ekosystemy w Europie przeanalizowano narażenie roślinności na główne zanieczyszczenia powietrza oraz wpływ tego narażenia na wielkość plonów i straty gospodarcze.

W briefingu czytamy, że azot z powietrza, który odkłada się w ekosystemach, zwiększa ładunek substancji biogennych (eutrofizacja), co prowadzi do zmian struktury i funkcji ekosystemu (zmian składu gatunkowego flory, która może się rozwijać na danym obszarze). Warto zauważyć, że w 2022 r. aż 73% ekosystemów w UE przekroczyło krytyczne wskaźniki eutrofizacji.

Plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń przewiduje do 2030 r. ograniczenie powierzchni ekosystemów, w których deponowanie azotu przekracza wartości krytyczne, o 25% w porównaniu z poziomem z 2005 r. Osiągnięcie tego celu jest obecnie mało prawdopodobne, ponieważ w latach 2005–2022 powierzchnię tę udało się zmniejszyć zaledwie o 13%. 

Ponadto około jedna trzecia europejskich gruntów rolnych była narażona na ozon w warstwie przyziemnej w stężeniach powyżej wartości progowej ustalonej dla ochrony roślinności zgodnie z przepisami UE. Zaszkodziło to uprawom, powodując spadek plonów i straty szacowane na co najmniej 2 mld euro. Ozon niszczy lasy i rośliny przez spowalnianie ich wzrostu, obniżanie plonów i negatywny wpływ na różnorodność biologiczną. W 2022 r. 62% całkowitej powierzchni lasów w 32 krajach członkowskich EEA przekroczyło poziomy krytyczne ustalone w celu ochrony lasów przed ozonem. Znaczne zmniejszenie emisji dwutlenku siarki (SO₂) w ostatnich dziesięcioleciach zasadniczo rozwiązało problem zakwaszenia.

Kontekst

Briefingi EEA: „Harm to human health from air pollution in Europe: burden of disease status 2024” („Szkody dla zdrowia ludzi wynikające z zanieczyszczenia powietrza w Europie: obciążenia zdrowotne w 2024 r.”) oraz „Impacts of air pollution on ecosystems in Europe” („Wpływ zanieczyszczenia powietrza na ekosystemy w Europie”) to elementy pakietu EEA dotyczącego jakości powietrza w Europie w 2024 r.

EEA szacuje liczbę zgonów związanych z narażeniem na zanieczyszczone powietrze od 2014 r. Agencja wykorzystuje zalecenia odnoszące się do wpływu na zdrowie podane w wytycznych WHO z 2021 r. dotyczących jakości powietrza. Podobnie jak w poprzednich latach nie należy sumować wpływu różnych zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, aby uniknąć podwójnego liczenia ze względu na przypadki nakładania się danych. Dotyczy to zarówno zgonów, jak i zachorowań.

Oprócz tych dwóch briefingów opublikowano również zaktualizowane zestawienia dotyczące zanieczyszczenia powietrza dla każdego kraju. Zestawienia te zawierają podsumowanie najważniejszych danych na temat emisji zanieczyszczeń i jakości powietrza, w tym zmian tych parametrów w czasie oraz ich skutków zdrowotnych w poszczególnych krajach.

Zmieniona dyrektywa w sprawie jakości powietrza, dyrektywa (UE) 2024/2881, została przyjęta 23 października 2024 r. i wchodzi w życie 10 grudnia 2024 r. Dyrektywa wprowadza nowe normy jakości powietrza do osiągnięcia w 2030 r., które są bliższe zaleceń WHO, a także obowiązek monitorowania dodatkowych zanieczyszczeń, takich jak cząstki ultradrobne, sadza i amoniak.

Dodatkowe informacje na temat zmienionej dyrektywy można znaleźć w informacji i filmie przygotowanym przez Komisję Europejską.